Σε όλες τις χώρες, ανεξαρτήτως οικονομικού συστήματος, οι κυβερνήσεις παίρνουν πολλά και σοβαρά μέτρα οικονομικής πολιτικής. Αυτό σημαίνει ότι, χωρίς μέτρα οικονομικής πολιτικής, η οικονομική κατάσταση των χωρών θα ήταν χειρότερη ή λιγότερο καλή.
Δημοσιονομική Πολιτική
Η δημοσιονομική πολιτική ασκείται κυρίως με την αυξομείωση των κρατικών δαπανών και την αυξομείωση των φόρων. Οι κρατικές δαπάνες έχουν ποικίλες μορφές, και συνεπώς η σημασία τους διαφέρει. Οι κρατικές δαπάνες περιλαμβάνουν την κατασκευή δρόμων, λιμένων, κτιρίων, δαπάνες για την εκπαίδευση, για την άμυνα της χώρας, κ.λπ. Είναι φανερό ότι η σημασία των δαπανών αυτών ποικίλλει, και ως προς το είδος της δαπάνης, και ως προς τη μακροχρόνια σημασία τους για την ανάπτυξη της οικονομίας.
Υπάρχει φόρος εισοδήματος, φόρος κερδών, φόρος επί της κατανάλωσης (π.χ. επί της βενζίνης, τσιγάρων, κ.λπ.), φόρος προστιθέμενης αξίας, κ.λπ. Οι φόροι αυτοί μπορεί να έχουν διαφορετικά αποτελέσματα επί της συμπεριφοράς των ατόμων και των εσόδων του κράτους. Έχουν, όμως, ένα κοινό χαρακτηριστικό, δηλ. μειώνουν το διαθέσιμο εισόδημα των ατόμων και, επομένως, την κατανάλωση και την αποταμίευσή τους.
Ταυτοχρόνως, η δημοσιονομική πολιτική έχει ένα βασικό μειονέκτημα, ότι δηλαδή η άσκησή της απαιτεί χρόνο, και για τη λήψη των αποφάσεων και για την εκτέλεση.
Το ερώτημα στο οποίο πρέπει να απαντήσουμε τώρα, είναι το εξής: πόσες πρέπει να είναι οι κρατικές δαπάνες σε σχέση με τους φόρους, ή πόσο πρέπει να μεταβληθούν οι δαπάνες και οι φόροι;
Η απάντηση είναι ότι, δεδομένης της δομής της οικονομίας, η έκταση της δημοσιονομικής πολιτικής εξαρτάται από το σημείο στο οποίο βρίσκεται η οικονομία, σε σχέση με εκείνο που θέλει να επιτύχει αυτός που ασκεί την πολιτική.
Νομισματική Πολιτική
Η νομισματική πολιτική ασκείται με τη μεταβολή της ποσότητας του χρήματος και επιδρά επί του ύψους του επιτοκίου. Τα εργαλεία της Κεντρικής Τράπεζας για την άσκηση της νομισματικής πολιτικής είναι κυρίως τρία:
- Η πολιτική της ανοικτής αγοράς.
Πολιτική της ανοικτής αγοράς είναι η αγορά ή πώληση τίτλων, εκ μέρους της Κεντρικής Τράπεζας, προς τα άτομα ή το τραπεζικό σύστημα. Η αγοραπωλησία τίτλων εκ μέρους της Κεντρικής Τράπεζας έχει άμεση συνέπεια επί της ποσότητας του χρήματος που βρίσκεται στη διάθεση της οικονομίας
- Το προεξοφλητικό επιτόκιο.
Προεξοφλητικό επιτόκιο είναι το επιτόκιο με το οποίο η Κεντρική Τράπεζα δανείζει τις εμπορικές τράπεζες, και με το οποίο προεξοφλεί (εξ ου και ο όρος) απαιτήσεις (π.χ. γραμμάτια) που οι εμπορικές τράπεζες έχουν επί των πελατών τους.
- Το ποσοστό των υποχρεωτικών καταθέσεων.
Οι εμπορικές τράπεζες είναι υποχρεωμένες να διατηρούν ένα μέρος των καταθέσεων των πελατών τους σε αυτές, σε ρευστά διαθέσιμα.
Σκοπός της Κεντρικής Τράπεζας δεν είναι, βέβαια, ο προσδιορισμός μιας συγκεκριμένης ποσότητας χρήματος, αλλά ο προσδιορισμός μιας ποσότητας χρήματος και ενός επιτοκίου που να εξασφαλίζει νομισματική σταθερότητα, δηλαδή σταθερότητα τιμών, και να διευκολύνει την επίτευξη πλήρους απασχόλησης.
Η νομισματική πολιτική έχει ένα βασικό πλεονέκτημα έναντι άλλων πολιτικών, ότι δηλαδή η λήψη αποφάσεων και η εκτέλεσή τους μπορεί να είναι ταχύτατη.
Η αύξηση της ποσότητας του χρήματος θα έχει τα εξής αποτελέσματα: (α) Πτώση του επιτοκίου. (β) Η πτώση του επιτοκίου θα αυξήσει τις ιδιωτικές επενδυτικές και καταναλωτικές δαπάνες. (γ) Η αύξηση των παραπάνω δαπανών θα έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση του εισοδήματος και της απασχόλησης. (δ) Η αύξηση του εισοδήματος θα αυξήσει τη ζήτηση χρήματος για συναλλαγές. (ε) Η αύξηση της ζήτησης χρήματος θα περιορίσει την πτώση του επιτοκίου, και την αύξηση των επενδύσεων και του εισοδήματος.
Οι αλλαγές που μόλις αναφέραμε θα οδηγήσουν σε ένα νέο σημείο ισορροπίας, στο οποίο θα αντιστοιχεί χαμηλότερο επιτόκιο και μεγαλύτερο εισόδημα.
Ο συνδυασμός δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής
Και οι δύο πολιτικές πρέπει να τείνουν προς την πραγματοποίηση του ιδίου σκοπού, διαφορετικά η μία μπορεί να αναιρεί την άλλη.
Για παράδειγμα, εάν η δημοσιονομική πολιτική είναι επεκτατική, δηλαδή αύξηση των κρατικών δαπανών και μείωση των φόρο, με σκοπό την αύξηση του εισοδήματος και της απασχόλησης, η νομισματική πολιτική δεν πρέπει να είναι συσταλτική (δηλ. μείωση της ποσότητας του χρήματος), διότι θα προκαλεί αύξηση του επιτοκίου, μείωση των επενδύσεων, και ανατροπή του στόχου που έχει θέσει η δημοσιονομική πολιτική. Παρομοίως, εάν η Κεντρική Τράπεζα ανησυχεί για την αύξηση των τιμών και ασκεί συσταλτική πολιτική, δεν πρέπει η δημοσιονομική πολιτική να προσπαθεί να αυξήσει τη συνολική ζήτηση, που έχει τα αντίθετα αποτελέσματα.
Μέτρα που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν για στοχευμένη άσκηση οικονομικής πολιτικής εν καιρώ οικονομικής κρίσης.
- Περιορισμός των κρατικών δαπανών, με έμφαση μόνο σε δαπάνες/έργα όπου τείνουν να αποπερατωθούν όχι πέρα από ένα έτος.
- Αύξηση του αφορολόγητου ποσού εισοδήματος και/ή μείωση της κλίμακας φορολογητέου ποσού. Το ποσοστό φορολογίας να είναι μεγαλύτερο εάν κι εφόσον ο φορολογούμενος αμείβεται με μεγαλύτερο ποσό. Να υπάρχει δηλαδή αναλογική φορολογία με βάση το εργατικό και ολικό εισόδημα.
- Αύξηση φόρου κατανάλωσης σε προϊόντα επιβλαβή προς στον άνθρωπο, όπως αλκοολούχα ποτά, καπνικά κλπ.
- Ποσό ετήσιας νοητής φορολογικής αποζημίωσης για εταιρείας που εργοδοτούν συγκεκριμένων αριθμό προσωπικού. Αυτό δύναται να είναι σε αριθμητικές κλίμακες.
- Αύξησης ΦΠΑ σε αγαθά πολυτελείας.
- Μείωση τραπεζικών επιτοκίων και άλλων πιστωτικών διευκολύνσεων σε συγκεκριμένους τομείς εργασιών.
- Πιστωτικές διευκολύνσεις σε άτομα που αγοράζουν πρώτη κατοικία.
Φίλιππος Χατζηζαχαρίας
Λογιστής-Οικονομολόγος