Του Κυριάκου Ε. Γεωργίου*
Σε αυτό το κείμενο συνεχίζεται ο διάλογος για τη δημόσια πολιτική και διοίκηση. Για την ανάγκη λειτουργίας ενός δημοκρατικού κράτους δικαίου όπου θα υπάρχει ισονομία και ισοπολιτεία, όπου η εξουσία θα ελέγχεται μέσα από ένα λειτουργικό σύστημα ελέγχων και ισορροπιών (check and balances). Αυτά τα κατοχυρωμένα και γενικώς αποδεκτά βρίσκονται υπό αμφισβήτηση σε πολλές, παραδοσιακά δημοκρατικές χώρες αρχής γενομένης από τις ΗΠΑ επί Προεδρίας του κυρίου Trump. O Economist σε πρόσφατο άρθρο υποστηρίζει ότι η Ευρώπη παραμένει πλέον η μόνη «γη της Ελευθερίας».
Δημοκρατία υπό πίεση: Ο λαϊκισμός και η απαξίωση των θεσμών
Μια προέκταση αυτής της κατάστασης είναι ότι οι παραδοσιακοί πολιτικοί, οι παραδοσιακές πολιτικές και οι θεσμοί έχουν απαξιωθεί και τη θέση τους έχουν καταλάβει δημοκόποι, λαϊκιστές πολιτικοί, λαϊκίστικες πολιτικές, που ηχούν εύηχα, δεν δίνουν όμως λύσεις αλλά αντίθετα οδηγούν σε προβλήματα και θεσμοί οι οποίοι αδυνατούν να υπηρετήσουν τον σκοπό ύπαρξής τους και το δημόσιο συμφέρον.
Το δημόσιο συμφέρον αποτελεί μια αόριστη, ευέλικτη και δυναμική νομική έννοια, με βάση την οποία νομιμοποιείται και οροθετείται η δράση της δημόσιας εξουσίας. Μπορεί να νοηθεί και ως το καλώς νοούμενο συμφέρον της κοινωνίας ή μιας ομάδας το οποίο όμως δεν στερεί το καλώς νοούμενο συμφέρον μιας άλλης ομάδας ή δεν φέρνει μια άλλη ομάδα σε χειρότερη θέση.
Η ποιότητα της δημόσιας διοίκησης και διακυβέρνησης μιας χώρας αποτελεί βασικό παράγοντα για τις οικονομικές επιδόσεις της και την ευημερία των πολιτών της. Μια αποδοτική δημόσια διοίκηση εξυπηρετεί τις ανάγκες των πολιτών και των επιχειρήσεων. Είναι επίσης σημαντικό οι δημόσιες αρχές να είναι σε θέση να προσαρμόζονται στις μεταβαλλόμενες περιστάσεις.
Αποδοτικότητα ή αποτελεσματικότητα; Το δίλημμα της διοίκησης
Το κράτος πρέπει να λειτουργεί αποτελεσματικά και αποδοτικά ανεξάρτητα αν υπάρχει κυβέρνηση ή όχι, αν είναι ικανή ή όχι. Γι’ αυτό θα πρέπει η δημόσια υπηρεσία και η Τοπική Αυτοδιοίκηση να είναι σωστά στελεχωμένες, διαρθρωμένες, με σαφείς όρους εντολής και μακριά από πολιτικές και κομματικές επιρροές. Όταν οι υποψήφιοι ή και δημόσιοι υπάλληλοι προστρέχουν σε κόμματα και πολιτικούς για διορισμό και προαγωγή δημιουργούνται οι συνθήκες για μη πρόσληψη ή και προαγωγή των αρίστων, διαφθοράς, ρουσφετιού και διαπλοκής. Δυστυχώς η κοινωνία μας πάσχει από αυτά τα φαινόμενα όπου πολιτικοί και μεγάλα συμφέροντα διαπλέκονται με τη δημόσια υπηρεσία επί αμοιβαίω καλό. Το δικό τους.
Το δεύτερο σημαντικό ζήτημα είναι ο τρόπος λειτουργίας της δημόσιας διοίκησης, αλλά και των επιχειρήσεων. Σε πιο βαθμό θα πρέπει να γίνεται στόχευση υπέρ της αποδοτικότητας (να κάνουμε τα πράγματα σωστά) σε σχέση με την αποτελεσματικότητα (να κάνουμε τα σωστά πράγματα). Αυτές οι δύο σημαντικές έννοιες λειτουργούν σχεδόν αντιθετικά. Η αποδοτικότητα παραπέμπει σε ένα μοντέλο λειτουργίας μέσα από τις αρχές της επιστημονικής διαχείρισης (scientific management) όπου ο κύριος στόχος είναι η βελτίωση της οικονομικής αποδοτικότητας, ιδίως της παραγωγικότητας της εργασίας των υφιστάμενων διαδικασιών, προϊόντων και υπηρεσιών. Αντίθετα η αποτελεσματικότητα αφορά τη διαχείριση της αλλαγής, του μετασχηματισμού και εν προκειμένω του ψηφιακού και πράσινου. Η αποτελεσματικότητα αφορά τις νέες διαδικασίες, προϊόντα και υπηρεσία τα οποία θα επιτρέψουν σε υπηρεσίες και επιχειρήσεις να παραμείνουν ανταγωνιστικές σε βάθος χρόνου.
Η αποδοτικότητα φέρνει σχετικά μικρά θετικά αποτελέσματα, η αποτελεσματικότητα φέρνει μεγαλύτερα θετικά αποτελέσματα και καλύτερη αποδοτικότητα. Στην περίπτωση της Κύπρου, δυστυχώς, θεωρώ ότι θα πρέπει να επικεντρωθούμε στα μικρά, παιδικά βήματα της αποδοτικότητας δηλαδή να μάθουμε να περπατούμε και να κάνουμε ο καθένας ξεχωριστά και όλοι μαζί τη σημερινή μας εργασία με επάρκεια και εντιμότητα πριν δοκιμάσουμε τα μεγάλα, ενήλικα βήματα τα οποία απαιτεί η διαχείριση της αλλαγής και ο μετασχηματισμός.
Η καθημερινή αποτυχία του κράτους: Πραγματικά παραδείγματα
Δύο πρόσφατα, τοπικά παραδείγματα υποδεικνύουν την αδυναμία του κράτους να λειτουργήσει στοιχειωδώς:
(α)
Μόλις 40 ξενοδοχεία και τουριστικά καταλύματα από τα 740, που λειτουργούν παγκύπρια, έχουν εξασφαλίσει τις απαιτούμενες εγκρίσεις και λειτουργούν με άδεια, σύμφωνα με τον Πρόεδρο της αρμόδιας Κοινοβουλευτικής Επιτροπής. Από τις 227 αιτήσεις που υποβλήθηκαν για αδειοδότηση, μετά την αναθεώρηση της νομοθεσίας το προηγούμενο έτος, οι 140 πληρούν τα κριτήρια για έγκριση.
(β)
Η Ελεγκτική Υπηρεσία σε έκθεσή της αναφέρει ότι υπάρχουν σοβαρές παρατυπίες στη διαδικασία αδειοδότησης κτηρίου μουσικοχορευτικού κέντρου και αίθουσας δεξιώσεων στη Λευκωσία τα οποία λειτουργούν χωρίς έγκριση. Οι εκ των υστέρων εσπευσμένες διαδικασίες των εμπλεκόμενων αρχών για εξέταση και αδειοδότηση της ανέγερσης και λειτουργίας της ανάπτυξης, οι οποίες από το 2018 μέχρι σήμερα είναι σε εξέλιξη, επιφέρουν στο κράτος αυξημένο διοικητικό κόστος και όζουν πολιτικής συναλλαγής. Στο θέμα εμπλέκεται εκτός από τις αρμόδιες υπηρεσίες, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας και το Υπουργικό Συμβούλιο.
Ο Πρόεδρος ο οποίος έχει επισκεφτεί τουλάχιστον δύο φορές την αίθουσα μία στα πλαίσια της προεκλογικής του εκστρατείας και αργότερα για επίσημα εγκαίνια, σε ρόλο Αρτεμάκη εγώ εν τζιαι, παρέπεμψε στους αρμόδιους Υπουργούς και έτσι ο Υπουργός Εσωτερικών, αναγκασθεί να δικαιολογήσει τα αδικαιολόγητα και να ψεύδεται δημοσίως. Ο κύριος Ιωάννου επίσης ισχυρίζεται ότι το νέο σύστημα αδειοδότησης λειτουργεί αποδοτικά. Από προσωπική πείρα ουδέν αναληθέστερον.
Ο πρώην Γενικός Ελεγκτής παρενέβη στον δημόσιο διάλογο για να κατηγορήσει την Ελεγκτική Υπηρεσία, η οποία δημοσίευσε τη σχετική έκθεση, ότι προσπαθεί να αποκρύψει πλήρως την καταγγελία για «πολιτική συναλλαγή» και μετά «συνελήφθη» και αυτός ψευδόμενος.
Στην Ελλάδα στις 28 Φεβρουαρίου 2023 επιβατική αμαξοστοιχία συγκρούστηκε μετωπικά με εμπορική αμαξοστοιχία στην κοιλάδα των Τεμπών, προκαλώντας τον θάνατο 57 ανθρώπων. Η τραγωδία και οι μετέπειτα χειρισμοί υποδεικνύουν τη στοιχειώδη αδυναμία του κράτους να λειτουργήσει συγκροτημένα και υπεύθυνα όχι μόνο σε περίοδο κρίσεως αλλά και στην καθημερινή λειτουργία. Αυτή δεν είναι η πρώτη περίπτωση είχε προηγηθεί η τραγωδία στο Μάτι με τη φονική πυρκαγιά.
Υποδεικνύουν ακόμη τον τρόπο χειρισμού κρίσεων, συμπεριφοράς, τρόπο σκέψης και δράσης όλων από την πολιτική ηγεσία, τα ΜΜΕ αλλά και τους πολίτες. Μια σειρά από λάθη και παραλείψεις, προσπάθεια αφενός αποφυγής ευθυνών και αφετέρου πολιτικής και προσωπικής εκμετάλλευσης της τραγωδίας. To Πόρισμα που συνέταξε ο Εθνικός Οργανισμός Αεροπορικών και Σιδηροδρομικών Ατυχημάτων και Ασφάλειας Μεταφορών έχει αντικειμενικά απαξιωθεί μετά από αμφισβήτηση των πορισμάτων και των προσόντων ενός τουλάχιστον μέλους του.
Το κράτος έχει αποτύχει να υλοποιήσει μέτρα τα οποία είχε αναλάβει για τον τεχνολογικό εκσυγχρονισμό και αναβάθμιση των σιδηροδρόμων και παρέλειψε να στελεχώσει, οργανώσει, διευθύνει σωστά και εκπαιδεύσει τους εργαζόμενους. Παρουσιάστηκε δε ανίκανο να χειριστεί την τραγωδία και τη διερεύνηση που ακολούθησε.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο προσπαθούν ακόμη να χειριστούν το σκάνδαλο των Βρετανικών Ταχυδρομείων, που ονομάζεται επίσης σκάνδαλο Horizon IT, αφορούσε την καταδίωξη χιλιάδων αθώων διαχειριστών για οικονομικές ελλείψεις που προκλήθηκαν από σφάλματα στο Horizon, ένα λογιστικό σύστημα λογισμικού που αναπτύχθηκε από τη Fujitsu. Μεταξύ 1999 και 2015, περισσότεροι από 900 καταδικάστηκαν για κλοπή, απάτη και ψευδείς λογιστικές καταστάσεις βάσει ελαττωματικών δεδομένων του Horizon. Άλλοι υποδιευθυντές διώχθηκαν αλλά δεν καταδικάστηκαν, αναγκάστηκαν να καλύψουν ελλείψεις - που προκλήθηκαν από το Horizon - με δικά τους χρήματα ή τερματίστηκαν οι συμβάσεις τους.
Προβλήματα ακόμη υπάρχουν στη λειτουργία της Παιδείας και της υγείας όπου το καμάρι των Βρετανών το Εθνικό Σχέδιο Υγείας αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα υπό-χρηματοδότησης, στελέχωσης και τη δημιουργία μεγάλων χρόνων αναμονής.
Η Γαλλία και η Γερμανία αντιμετωπίζουν προβλήματα σύστασης σταθερής, ισχυρής Κυβέρνησης και οι οικονομίες τους αντιμετωπίζουν σοβαρά διαρθρωτικά προβλήματα.
Η ολική δημοκρατική φθορά στις ΗΠΑ και το παγκόσμιο ρίσκο
Τα προβλήματα στις ΗΠΑ είναι πολύ μεγαλύτερα όπου πλέον κινδυνεύει η ελευθερία και η δημοκρατία και όπου ένας αδίστακτος και χωρίς ηθικούς ή άλλους φραγμούς Πρόεδρος μαζί με μια ομάδα πλουτοκρατών και ολιγαρχών προσπαθούν να ελέγξουν τη χώρα προς ίδιο συμφέρον. Το θεσμοθετημένο σύστημα των ελέγχων και ισορροπιών το οποίο προστατεύει τη χώρα από την ολιγαρχία και τη μοναρχία έχει εξουδετερωθεί.
Ο Πρόεδρος κάνει πράγματα που είναι αδιανόητα στην προσπάθεια να φέρει τη χώρα στα μέτρα του, έχει κηρύξει πόλεμο στον ελεύθερο τύπο, στα Πανεπιστήμια, στον Πρόεδρο της Κεντρικής Τράπεζας, τον οποίο έχει διορίσει και αγνοεί επιδεικτικά τις αποφάσεις του Ανωτάτου Δικαστηρίου, το οποίο έχει εν πολλοίς διαμορφώσει από την πρώτη του θητεία.
Ο πόλεμος εναντίον των Πανεπιστημίων για υποταγή στις απαιτήσεις του κύριου Τrump για μια πιο συντηρητική πολιτική έρχεται σε σύγκρουση με την ακαδημαϊκή ελευθερία, η οποία χαίρει μεγάλης εκτίμησης στις ΗΠΑ. Είναι δημοφιλής όμως μεταξύ των εργατών μπλε κολάρου, γιατί νιώθουν ότι η ζωή τούς προσπερνά. Αν συνεχιστεί θα έχει σημαντικά, μακροχρόνια, αρνητικά αποτελέσματα γιατί θα χαθεί η υπεροχή των ΗΠΑ σε θέματα τεχνολογίας, έρευνας και ανάπτυξης και μακροχρόνια θα πληγεί η οικονομία και η ευημερία της χώρας.
Όλες αυτές οι πράξεις είναι προς στο συμφέρον των ολιγαρχών και αυτών που θέλουν ένα μικρότερο και πιο αδύνατο κράτος. Επίσης ικανοποιεί το περί δικαίου αίσθημα των μελών της εργατικής τάξης των ανθρώπων χωρίς ανώτερη μόρφωση που νιώθουν ότι έχουν παραμεληθεί από την άρχουσα τάξη. Είναι η ίδια τάξη ανθρώπων που υποστηρίζουν ακροδεξιά και φασιστικά κόμματα στην Ευρώπη.
Οι πράξεις του κυρίου Trump παραπέμπουν σε «ὕβριν» παρουσιάζει δηλαδή συμπεριφορά με την οποία επιχειρεί να υπερβεί τη θνητή φύση του και να εξομοιωθεί με τους θεούς, με συνέπεια την προσβολή και τον εξοργισμό τους. Η βίαια, αυθάδης και αλαζονική αυτή στάση/συμπεριφορά, που αποτελούσε για τον αρχαίο ελληνικό κόσμο παραβίαση της ηθικής τάξης και απόπειρα ανατροπής της κοινωνικής ισορροπίας και γενικότερα της τάξης του κόσμου, πίστευαν ότι, επαναλαμβανόμενη και μάλιστα μετά από προειδοποιήσεις των ίδιων των θεών, οδηγεί τελικά στην πτώση και καταστροφή του υβριστού. Η Ύβρις επιφέρει τη Νέμεσι η οποία επαναφέρει τα πράγματα στη σωστή τάξη, αφαιρώντας τα «εύσημα» που με αθέμιτα και άνομα μέσα αποκτήθηκαν. Ο λαός, πολύ σοφά λέγει ότι «όλα εδώ πληρώνονται». Το μέτρο είναι μια βασική αρετή και πυξίδα στην ιδιωτική και τη δημόσια σφαίρα.
Ο οικονομικός εκβιασμός του Trump
Μια από τις βασικές επιλογές οικονομικής πολιτικής του Κυρίου Trump είναι ο εκβιασμός χωρών να ακολουθήσουν τις επιθυμίες του είναι η επιβολή δασμών στις εισαγωγές προϊόντων. Οι δασμοί δεν λειτουργούν προστατευτικά προς την εθνική οικονομία εκτός αν τίθενται σε εφαρμογή για μικρό χρονικό διάστημα για να επιτρέψουν στην εθνική οικονομία να αναπτυχθεί και να γίνει πιο ανταγωνιστική. Μακροχρόνια δεν προστατεύουν τα εθνικά προϊόντα, επιχειρήσεις ή θέσεις εργασίας. Οι εξωφρενικοί δασμοί που έχει ανακοινώσει και μετά αποσύρει προσωρινά, με την εξαίρεση της Κίνας, έχουν επιφέρει αναστάτωση στις παγκόσμιες αγορές και έχουν πλήξει καίρια μια σημαντική ομάδα των υποστηρικτών του, τους δισεκατομμυριούχους επιχειρηματίες οι οποίοι παρακολουθούν τις περιουσίες τους να μειώνονται και τις επιχειρήσεις τους να βρίσκονται υπό πίεση. Έχουν δημιουργήσει προβλήματα στην παγκόσμια αγορά οι οποίες θα είναι δύσκολο να αποκατασταθούν ακόμη και αν δεν υλοποιηθούν. Έχει χαθεί η εμπιστοσύνη και επικρατεί προβληματισμός και αγωνία για το αύριο.
Οι πληθωριστικές πιέσεις είναι αναπόφευκτες, η ανταγωνιστικότητα θα υποχωρήσει κι άλλο, η ακρίβεια θα διογκωθεί και τα επιτόκια δανεισμού θα αυξηθούν όπως επίσης και το κόστος αποπληρωμής του δημοσίου χρέους, το οποίο στην περίπτωση των ΗΠΑ, είναι αδιανόητα μεγάλο $35,46 τρις ή 124 % του ΑΕΠ τον Δεκέμβριο του 2024. To κόστος δανεισμού εκτιμάται ότι θα είναι της τάξης των $0,9 τρις για το 2025 με το μέσο επιτόκιο επί του συνολικού εμπορεύσιμου εθνικού χρέους να είναι 3.347%.
Οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν σημαντικά δημοσιονομικά προβλήματα όπου τα ελλείμματα στον προϋπολογισμό έχει ξεφύγει και επιβαρύνουν το δημόσιο χρέος. Η νούσιμη πολιτική της μείωσης των δαπανών και η αύξηση των φορών θα έφερνε σε δύσκολη θέση ένα ρεπουμπλικάνο πρόεδρο, μια και οι φόροι αποτελούν ανάθεμα. Για αυτό ανέλαβε ο κύριος Elon Musk να μειώσει δραστικά τον αριθμό των εργαζομένων στο δημόσιο. Η μόνη εξουσία που παραμένει εν μέρει ελεύθερη είναι η δικαστική και σε αυτήν στρέφονται οι νουνεχείς Αμερικάνοι για να περισώσουν ό,τι περισώζεται.
Οι επενδυτές προτιμούν ένα σταθερό και προβλέψιμο περιβάλλον και το απρόβλεπτο και παράλογο των ενεργειών του Trump έχει επιβαρύνει όλες τις διεθνείς αγορές και τις οικονομίες αλλά περισσότερο τις αναπτυσσόμενες οικονομίες που βρίσκονται γενικά σε πιο ευάλωτη θέση έναντι των αναπτυγμένων καθώς η εισροή κεφαλαίων και επενδύσεων προϋποθέτει σταθερές και ιδανικά ασφαλείς διεθνείς σχέσεις.
Mea culpa. Από την εκλογή του κυρίου Trump και το διαφαινόμενο ομώνυμο κυκλώνα συνεβούλευα να προσδεθείτε, να φορέσετε τα κράνη σας, να οπλιστείτε με υπομονή, ψυχραιμία, σύνεση και εγκαρτέρηση και να απολαύσετε το roller coaster ride. Τέσσερα χρόνια είναι θα περάσουν!!! Μια μικρή ικανοποίηση θα ήταν το γεγονός ότι αυτοί που θα υποφέρουν περισσότερο είναι αυτοί που τον στήριξαν και τον εξέλεξαν αλλά δυστυχώς οι αποφάσεις του επηρεάζουν όλους μας. Η τοποθέτηση αυτή εκ των πραγμάτων ήταν αφελής. Η ελευθερία η δημοκρατία, η ελευθεροτυπία, η ακαδημαϊκή ελευθερία, η ισονομία και η ισοπολιτεία στις ΗΠΑ βρίσκονται υπό πραγματικό κίνδυνο. Μια καλή φίλη με υπενθύμισε ότι κάπως έτσι ξεκίνησε και ο Χίτλερ μέσα από εκλογές και τη στήριξη των Γερμανών προσπάθησε να κατακτήσει τη Γη και στην πορεία έσπειρε την καταστροφή, τον όλεθρο και τη γενοκτονία. Ο Θεός μαζί μας.
*Εργάτη Γνώσης