Του Πέτρου Ολύμπιου*
Ο «οικονομικός αναλφαβητισμός» περιγράφει την περιορισμένη ικανότητα των πολιτών να λαμβάνουν σωστές αποφάσεις που αφορούν την προσωπική οικονομική τους διαχείριση και γενικότερα τη διαχείριση του νοικοκυριού τους. Ο «οικονομικός αλφαβητισμός» από την άλλη, είναι η ικανότητα του πολίτη να αναγνωρίζει τα οικονομικά προβλήματα και τις αλλαγές των οικονομικών συνθηκών, να υπολογίζει το κόστος και όφελος των εναλλακτικών επιλογών και να λαμβάνει αποφάσεις με πλήρη επίγνωση του ρίσκου και των συνεπειών τους.
Σύμφωνα με το πόρισμα της Παγκόσμιας Έρευνας Οικονομικής Παιδείας που πραγματοποίησε το 2014 η Υπηρεσία Αξιολόγησης της Standard & Poors με πάνω από 150.000 ενήλικες σε 148 χώρες, «όταν οι άνθρωποι δεν μπορούν να αντιληφθούν κρίσιμα οικονομικά ζητήματα και να πάρουν σοβαρές αποφάσεις για τη ζωή τους σε τομείς όπως η στέγαση, η εκπαίδευση και ο προσωπικός τους προϋπολογισμός, αποκλείονται από το ίδιο το οικονομικό σύστημα στο οποίο ζουν».
Σύμφωνα με την πιο πάνω έρευνα τα 2/3 των ενηλίκων παγκοσμίως είναι οικονομικά αναλφάβητοι. Δεν γνωρίζουν την έννοια του τόκου και του ανατοκισμού. Δεν μπορούν να οργανώσουν τον οικογενειακό ή τον προσωπικό τους προϋπολογισμό, αγνοώντας πλήρως τις επιπτώσεις της φορολογίας. Δεν αντιλαμβάνονται τις επιπτώσεις ενός ονομαστικού επιτοκίου μικρότερου από τον πληθωρισμό σε σχέση με τις αποταμιεύσεις τους και δεν μπορούν να διαχωρίσουν το σταθερό από το κυμαινόμενο επιτόκιο στον δανεισμό τους.
Αυτό οδηγεί φυσικά σε πολύ σημαντικούς κινδύνους, όπως είναι η απώλεια ή μείωση εισοδημάτων, η έλλειψη αξιολόγησης των κινδύνων που εγκυμονούν οι επενδυτικές τους επιλογές, η φτώχεια, ο υπερδανεισμός, η έλλειψη κουλτούρας αποταμίευσης και ο λανθασμένος οικογενειακός προγραμματισμός. Στις πλείστες περιπτώσεις, οι πολίτες προχωρούν σε οικονομικές επιλογές επηρεαζόμενοι από το κοντινό τους περιβάλλον, χωρίς οι ίδιοι να έχουν μελετήσει την επιλογή τους, σε σχέση με τα δικά τους οικονομικά δεδομένα, και φυσικά χωρίς να έχουν απευθυνθεί σε έναν οικονομικό σύμβουλο.
Λαμβάνοντας υπόψη τα πιο πάνω και το γεγονός ότι στην παρούσα φάση το εκπαιδευτικό σύστημα δεν παρέχει οποιαδήποτε πρόνοια για εκπαίδευση των ανηλίκων στα πιο πάνω θέματα – πέραν των βασικών οικονομικών εννοιών, οι οποίες ωστόσο διδάσκονται κυρίως σε θεωρητικό επίπεδο, χωρίς πρακτικές εφαρμογές που θα βοηθήσουν τους μαθητές να αντιληφθούν τι θα κληθούν να αντιμετωπίσουν στην ενήλικη ζωή τους – θεωρείται επιτακτική ανάγκη η αύξηση του οικονομικού αλφαβητισμού των πολιτών όλων των ηλικιών στη σημερινή εποχή, για να αποφευχθούν τα λάθη του παρελθόντος.
H διδασκαλία των πρακτικών οικονομικών θεμάτων σε όλους ανεξαιρέτως τους μαθητές στα σχολεία, αρχίζοντας από το Δημοτικό ή τουλάχιστον από το Γυμνάσιο, θα δημιουργούσε πιο ώριμους πολίτες, ενώ θα τους προσέφερε μια ασπίδα προστασίας απέναντι στην εκμετάλλευση από τρίτους και απέναντι σε μια παγκόσμια οικονομία κι ένα χρηματοπιστωτικό σύστημα που γίνονται ολοένα και πιο περίπλοκα.
Επίσης, σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες για το θέμα, έχει διαφανεί ότι ο χρηματοοικονομικός αναλφαβητισμός είναι ένα υπαρκτό πρόβλημα ανάμεσα και στους φοιτητές, οι οποίοι εισέρχονται μεν στο πανεπιστήμιο χωρίς όμως να έχουν λάβει την κατάλληλη χρηματοοικονομική επιμόρφωση κατά την παρουσία τους στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Θα πρέπει εδώ να διευκρινιστεί ότι το επίπεδο χρηματοοικονομικών γνώσεων των φοιτητών δεν συνδέεται σε καμία περίπτωση με το ακαδημαϊκό επίπεδο των φοιτητών και τη γενικότερη επίδοσή τους κατά τη διάρκεια της φοίτησής τους στο πανεπιστήμιο καθώς ένα άτομο χρηματοοικονομικά αναλφάβητο μπορεί να είναι άριστος φοιτητής στο συγκεκριμένο πεδίο των σπουδών του. Ειδικότερα, το πρόβλημα της σχεδόν παντελούς έλλειψης οικονομικής παιδείας των προπτυχιακών φοιτητών δεν είναι κάτι που προέκυψε λόγω της παρουσίας τους στο πανεπιστήμιο, αλλά είναι αδυναμία την οποία μεταφέρουν από το προηγούμενο στάδιο επιμόρφωσής τους.
Προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος δημιουργίας οικονομικά καταρτισμένων πολιτών, θα πρέπει να γίνει η παραδοχή ότι ο χρηματοοικονομικός αναλφαβητισμός αποτελεί υπαρκτό και σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα και γίνεται ακόμη μεγαλύτερο όταν οικονομικά αναλφάβητοι πολίτες λαμβάνουν οικονομικές αποφάσεις που έχουν άμεσο αντίκτυπο στη μελλοντική τους πορεία.
Τα πιο πάνω κρίνονται ακόμη πιο σημαντικά στην περίοδο που διανύουμε, κατά την οποία οι συνθήκες της Ευρώπης προωθούν ακόμα περισσότερο τη φιλελεύθερη οικονομία και ως εκ τούτου τόσο το κράτος όσο και ο χρηματοοικονομικός τομέας «οφείλουν» να μεριμνήσουν για την οικονομική επιμόρφωση της κοινωνίας και των πολιτών.
*Μέλος του CFA Society Cyprus