του Παύλου Φωτιάδη *
Το 2020 αναμφίβολα θα μείνει στην ιστορία ως μια από τις πιο δύσκολες χρονιές για τη σύγχρονη ανθρωπότητα. Αυτό που βιώσαμε και βιώνουμε είναι, σε μία λέξη, αδιανόητο! Ποια απειλή, πέραν αυτής ενός παγκόσμιου πυρηνικού πολέμου, θα μπορούσαμε ποτέ να φανταστούμε ότι θα ανάγκαζε ολόκληρη την ανθρωπότητα, τους λαούς σχεδόν όλης της υφηλίου, ταυτόχρονα, να σταματήσουν τις οποιεσδήποτε δραστηριότητές τους και να κλειστούν στα σπίτια τους, ουσιαστικά γονατίζοντας την παγκόσμια οικονομία;
Για τη χώρα μας, που πέρασε τα τελευταία χρόνια επουλώνοντας τις πληγές της από τη βαθιά οικονομική κρίση του 2008-2013 και που βασίζει μεγάλο μέρος της οικονομικής παραγωγής της στον τουρισμό, η πανδημία δημιούργησε τεράστια επιπρόσθετα προβλήματα και ζημιές. Η αύξηση του ΑΕΠ αντιστράφηκε σε μεγάλη και απότομη συρρίκνωση, η ανεργία αυξήθηκε, ο κρατικός προϋπολογισμός έγινε ξανά ελλειμματικός και το δημόσιο χρέος εκτινάχθηκε, τόσο σε απόλυτους αριθμούς όσο και σε σχέση με το ΑΕΠ.
Σαν να μην έφταναν η πανδημία και τα θέματα που η οικονομία μας ακόμα κουβαλά από την προηγούμενη οικονομική κρίση (γύρω στα €15 δισ. προβληματικά δάνεια και υψηλό δημόσιο χρέος), η απληστία μερικών συμπολιτών μας εξέθεσε τη χώρα μας διεθνώς και υποχρέωσε την κυβέρνηση να διακόψει το Επενδυτικό Πρόγραμμα, το οποίο, παρά τα σημαντικά κενά και τις αδυναμίες του, βοήθησε τα προηγούμενα χρόνια την οικονομία.
ΜΕΓΑΛΟ ΚΑΙ ΣΥΝΘΕΤΟ ΤΟ ΠΛΕΓΜΑ ΠΡΟΚΛΗΣΕΩΝ
Οι πιο πάνω συνθήκες, όπως έχουν συλλογικά διαμορφωθεί, αποτελούν ένα μεγάλο και σύνθετο πλέγμα προκλήσεων, με το οποίο ανατέλλει το 2021 – προκλήσεις τις οποίες πρέπει να διαχειριστούμε.
Θέλω όμως να σταθώ ιδιαίτερα στη σημασία των πρόσφατων ανακοινώσεων και των άμεσων εγκρίσεων των δύο εμβολίων, της Pfizer και της Moderna, και να υποστηρίξω ότι θα είναι κομβικές εξελίξεις στην ικανότητα της παγκόσμιας οικονομίας να αντεπεξέλθει.
Αντίθετα με άλλες μεγάλες οικονομικές κρίσεις, που είτε προέρχονταν από έλλειψη ζήτησης (demand driven) είτε από έλλειψη εμπιστοσύνης στο χρηματοοικονομικό σύστημα, αυτή η κρίση, η οποία οφείλεται προφανώς σε έναν εξωγενή παράγοντα, αυτόν της παγκόσμιας πανδημίας, θα μπορούσε πολύ πιο εύκολα να τύχει διαχείρισης ως προς την επόμενη μέρα, φτάνει ο χρόνος που επενεργεί αυτός ο εξωγενής παράγοντας να είναι περιορισμένος και προβλέψιμος. Θα δώσω κάποια παραδείγματα για να το εξηγήσω αυτό. Από τη στιγμή που όλη η μείωση στην οικονομική δραστηριότητα προέρχεται από τους περιορισμούς, είναι λογικό να προβλέπουμε μια άμεση ανάκαμψη μόλις σταματήσουν οι περιορισμοί. Δεν βλέπω κανένα λόγο να μην επιστρέψουν οι οικονομίες στο σημείο που ήμασταν πριν από την εμφάνιση του COVID-19, με την προϋπόθεση ότι όλες οι παραγωγικές μονάδες θα είναι σε ζωή και σε θέση να επανεκκινήσουν. Ας πάρουμε το παράδειγμα ενός τουριστικού καφεστιατορίου ή μιας επιχείρησης που εξαρτάται από τη διοργάνωση εκδηλώσεων, όπως γάμων. Αυτές οι επιχειρήσεις είναι ουσιαστικά κλειστές από τον Μάρτιο και θα εξακολουθήσουν να είναι κλειστές, ενώ οι ιδιοκτήτες τους προσπαθούν με νύχια και με δόντια να υποστηρίξουν τις οικογένειές τους. Το ίδιο ισχύει και για ένα μικρό εργοστάσιο ή μια εμπορική εταιρεία που προμηθεύει ξενοδοχεία. Το μεγάλο στοίχημα για την οικονομία είναι αυτές οι επιχειρήσεις να συνεχίσουν να υπάρχουν, ώστε να μπορούν να ξαναρχίσουν δουλειά την επόμενη μέρα. Αυτό εξαρτάται από τη δυνατότητα των ιδιοκτητών να συνεχίσουν να πληρώνουν τα πάγια έξοδα, από τις τράπεζές τους να συνεχίσουν να τις υποστηρίζουν και από τους προμηθευτές τους να δείχνουν υπομονή. Και οι τρεις αυτές προϋποθέσεις βασίζονται στο πόσο σύντομα θα έρθει η επόμενη μέρα και εάν μπορούμε να προβλέψουμε αυτή τη χρονική στιγμή. Αλλιώς, αν αυτές οι επιχειρήσεις δεν αντέξουν, οι ιδιοκτήτες και το προσωπικό θα αναζητήσουν εργασία αλλού, τα πάγια θα πουληθούν και τότε δεν θα έχουμε τις παραγωγικές μονάδες που είχαμε προηγουμένως. Ως αποτέλεσμα, η επαναδραστηριοποίηση θα απαιτήσει πολύ περισσότερο χρόνο και αυτό θα βυθίσει την οικονομία σε πιο βαθιά κρίση.
Πριν από ένα μήνα δεν μπορούσαμε να προβλέψουμε την επόμενη μέρα. Τώρα μπορούμε. Και γι’ αυτό θεωρώ ότι τα νέα για τα δύο εμβόλια άλλαξαν την ιστορία. Το ότι τα εμβόλια ήρθαν πιο νωρίς από ό,τι αναμέναμε, σε συνδυασμό με την υψηλή αποτελεσματικότητά τους, μας έδωσαν την ικανότητα να προχωρήσουμε σε σχεδιασμό και προγραμματισμό. Έδωσαν ελπίδα και προοπτική στις επιχειρήσεις που βρίσκονται υπό απειλή, καθώς και στους συνεργάτες τους.
Αυτό δεν σημαίνει ότι τα πράγματα στο άμεσο μέλλον θα είναι ρόδινα, ειδικά το 2021. Θα πρέπει να αναμένουμε σταδιακή ομαλοποίηση της οικονομικής δραστηριότητας στην εσωτερική μας αγορά κατά το 2ο τρίμηνο του 2021 και επανεκκίνηση του τουριστικού τομέα το 2ο εξάμηνο. Αυτό συνεπάγεται πλήρη επαναφορά της οικονομίας στα επίπεδα του 2019 κατά το 2022, το οποίο αναμένεται να είναι η πρώτη ομαλή, από πλευράς οικονομίας, χρονιά μετά την πανδημία. Φυσικά, η επόμενη μέρα θα μας βρει με λιγότερες αντοχές και μεγάλα χρέη, τόσο στο επίπεδο των οικονομικών του κράτους όσο και για τις επιχειρήσεις. Και αυτό σημαίνει ότι για κάποιο χρονικό διάστημα θα συνεχίσουμε να είμαστε ευάλωτοι σε τυχόν νέες εξωγενείς αναταραχές.
Ωστόσο, αυτό αποτελεί για τη χώρα μας μόνο τη βραχυπρόθεσμη όψη των πραγμάτων. Για να μπορούμε πραγματικά να ευημερούμε ως χώρα σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα, είναι απαραίτητο να δημιουργηθεί, να υλοποιηθεί και στη συνέχεια να αναθεωρείται με στόχο τη διαρκή βελτίωση, ένα στρατηγικό αναπτυξιακό σχέδιο, το οποίο να λαμβάνει υπόψη και να αξιοποιεί τα συγκριτικά μας πλεονεκτήματα και το οποίο θα αποτελεί τη βάση για τις ενέργειες και επιδιώξεις μας. Η απουσία μακρόπνοου σχεδιασμού και η ροπή μας προς εύκολες, προσωρινές λύσεις αποτελούν βασική μας αδυναμία και τον λόγο που τα τελευταία 20 χρόνια θα μπορούσε κάποιος να πει ότι πάμε από κρίση σε κρίση, με μικρές αναλαμπές οικονομικής ανάπτυξης.
Αυτό το σοβαρό κενό έρχεται τώρα να καλυφθεί από τη μεγάλη προσπάθεια που ξεκίνησε φέτος υπό την εποπτεία του Συμβουλίου Οικονομίας και Ανταγωνιστικότητας και με τη συνδρομή της Ε.Ε., με στόχο την εκπόνηση και τον καθορισμό της μακροχρόνιας εθνικής μας στρατηγικής ανάπτυξης, η οποία φιλοδοξεί για πρώτη φορά να καθορίσει τους στόχους και προγραμματισμούς μας για τα επόμενα 15 χρόνια. Σε αυτή την προσπάθεια θα πρέπει όλοι να εμπλακούμε, με ιδέες, απόψεις και προβληματισμούς.
* Διευθύνοντος Συμβούλου Ομίλου Φώτος Φωτιάδης και Μέλους Συμβουλίου Οικονομίας και Ανταγωνιστικότητας