Το ηλεκτρικό σύστημα της Κύπρου έχει τις δικές του ιδιαιτερότητες και χαρακτηριστικά. Αναφερόμαστε σε ένα μικρό διχοτομημένο και απομονωμένο σύστημα.
Η ηλεκτροπαραγωγή επιτυγχάνεται στον τόπο μας κυρίως με πρώτη ύλη τα υγρά καύσιμα, το μαζούτ και το ντίζελ . Πολιτικές αποφάσεις για έλευση του φυσικού αερίου (Φ.Α) οδήγησαν την Αρχή Ηλεκτρισμού Κύπρου (ΑΗΚ) να προβεί σε επενδύσεις, στον Ηλεκτροπαραγωγό Σταθμό (Η.Σ) Βασιλικού, με εγκατάσταση μεγάλων μονάδων με δυνατότητα καύσης Φ.Α. Λόγω της αποτυχίας έλευσης του Φ.Α αναγκαστικά χρησιμοποιούν ως εναλλακτικό καύσιμο το ντίζελ. Αναλόγως της τιμής αγοράς του ντίζελ τις καθιστά πολλές φορές ασύμφορες ακόμα και σε σύγκριση με τις παλαιότερες θερμοηλεκτρικές μονάδες της ΑΗΚ στον Η.Σ Δεκέλειας που χρησιμοποιούν Μαζούτ.
Σήμερα κατά την άποψη μου, πρέπει να γίνει άμεσα ένας επανασχεδιασμός του ηλεκτρικού μας συστήματος, όσο αφορά την ηλεκτροπαραγωγή, παίρνοντας τις σωστές αποφάσεις έτσι ώστε να αποφύγουμε πιθανές τεχνικές και οικονομικές δυσλειτουργίες του ηλεκτρικού μας συστήματος που προκύπτουν από:
1. Την υποχρέωση μας για συμμόρφωση με τις Ευρωπαϊκές Οδηγίες για τους ρύπους σε συνδυασμό με την έλευση του φυσικού αερίου.
2. Την υποχρέωση μας για συμμόρφωση με τις Ευρωπαϊκές Οδηγίες για τους ρύπους με ορόσημο το έτος 2020 και το έτος 2023 ανεξάρτητα από την έλευση του Φ.Α.
3. Αύξηση της τιμής των δικαιωμάτων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.
4. Την διείσδυση Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας βάσει των Ευρωπαϊκών μας δεσμεύσεων.
5. Την Υλοποίηση του έργου ηλεκτρικής διασύνδεσης με την Ευρώπη.
Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που έχουμε να αντιμετωπίσουμε ως κράτος είναι η έλευση Φ.Α για σκοπούς ηλεκτροπαραγωγής.
Η προσπάθεια για έλευση Φ.Α πρέπει όχι μόνο να συνεχιστεί αλλά και να τελεσφορήσει μέχρι το έτος 2020. Έτος ορόσημο αφού μετά χάνουμε ως κράτος το δικαίωμα δωρεάν εκπομπών ρύπων και θα κληθούμε ως κράτος να πληρώνουμε αυξημένο κόστος.
Με τη χρήση του ΦΑ στην παραγωγή ηλεκτρισμού επιτυγχάνονται πολύ υψηλοί βαθμοί απόδοσης (που και τώρα επιτυγχάνονται από συγκεκριμένες μονάδες της ΑΗΚ, αλλά με χρήση του ακριβού ντίζελ) , που συνεπάγεται μεγάλη οικονομία στο καύσιμο, μεγάλη μείωση στις εκπομπές αερίων ρύπων ( πιο καθαρό καύσιμο το Φ.Α) , που επίσης συνεπάγεται μειωμένο κόστος.
Η επιτυχής έκβαση της προσπάθειας για έλευση του Φ.Α πέραν του στόχου της μείωσης εκπομπών ρύπων, επιπρόσθετα θα πρέπει να έχει ακόμα δύο στόχους.
Να ενισχύει την ασφάλεια εφοδιασμού για την ηλεκτροπαραγωγή, αφού θα έχουμε μεγαλύτερο μείγμα καυσίμου, με κυρίως καύσιμο πλέον το Φ.Α και εναλλακτικά καύσιμα το μαζούτ και το πετρέλαιο. Το νέο μείγμα καυσίμου θα πρέπει να εξυπηρετεί πέραν της περιοχής του Βασιλικού και τον Η.Σ Δεκέλειας. Παράλληλα την οικονομικότερη τιμή ενέργειας στον καταναλωτή η οποία εξαρτάται εν πολλοίς και από την τιμή εισαγωγής του Φ.Α.
Ως προς την επιτυχή έκβαση των πιο πάνω δύο στόχων παραθέτω κάποιους προβληματισμούς βάσει των πιο κάτω:
Με βάση την Ευρωπαϊκή Οδηγία που ενεργοποιείται με την έλευση του Φ.Α θα πρέπει η ΑΗΚ να εισάγει νέο είδος Μαζούτ με μειωμένη περιεκτικότητα σε θείο (από 1% που χρησιμοποιεί σήμερα σε 0.23%) ώστε οι θερμικές μονάδες ηλεκτροπαραγωγής στον Η.Σ Δεκέλειας να πληρούν το όριο εκπομπών Διοξειδίου του Θείου. Με βάση τη τιμή του νέου τύπου καυσίμου με περιεκτικότητα 0.23% θείο, που θα έχει κατά πολύ αυξημένο κόστος αγοράς, οι μονάδες καθίστανται πολύ αντιοικονομικές και με βάση τα οικονομικά δεδομένα θα πρέπει να τεθούν εκτός λειτουργίας νοουμένου ότι η ζήτηση θα ικανοποιείται από πιο οικονομικές μονάδες.
Τεχνικές και λειτουργικές ανάγκες που θα προκύπτουν, τόσο κατά τα αρχικά στάδια ασφαλούς μετάβασης στο Φ.Α ως καύσιμη ύλη αλλά και μεταγενέστερα (κάλυψη αιχμής, εφεδρείας, βλαβών, συντηρήσεων, κλπ) θεωρώ ότι θα καθιστούν τελικά αναγκαία την λειτουργία του Η.Σ Δεκέλειας με πολύ αυξημένο πλέον το κόστος παραγωγής το οποίο θα μετακυλύεται στον καταναλωτή.
Παράλληλα βάση της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 2010/75/ΕΕ για τις Βιομηχανικές Εκπομπές ρύπων, οι θερμικές μονάδες του Η.Σ Δεκέλειας έχουν περιορισμούς, ανεξάρτητα από την έλευση ή όχι του Φ.Α. Από το έτος 2020 μέχρι το 2023 υπάρχει περιορισμός ωρών άδειας λειτουργίας στις 18000 ώρες.
Εκτιμώ ότι λόγω προγραμματισμένων αλλά και πιθανών έκτακτων τεχνικών και λειτουργικών αναγκών που θα προκύψουν, μέχρι τα μέσα του έτους 2022 θα εξαντληθούν οι επιτρεπόμενες ώρες λειτουργίας με αποτέλεσμα την τελική απόσυρση των θερμικών μονάδων του Η.Σ Δεκέλειας.
Σε αυτό το χρονικό ορίζοντα του 2023 αρκετοί μεγάλοι επενδυτές διαβλέποντας τις ανάγκες του ηλεκτρικού συστήματος έχουν αδειοδοτηθεί (και προτεραιότητα έναντι της ΑΗΚ για υλοποίηση της επένδυσης) για ανάπτυξη μεγάλης μονάδας αντίστοιχη των μονάδων της ΑΗΚ στο Η.Σ Βασιλικού.
Με δεδομένο τα χρονικά περιθώρια του 2022-2023 όπου θα τίθεται ζήτημα επάρκειας σε συνδυασμό με το χρόνο που χρειάζεται η υλοποίηση τέτοιων έργων θεωρώ ότι πρέπει άμεσα να αρχίσουν οι εργασίες διαφορετικά θα προκύψει πρόβλημα επάρκειας.
Εάν τελικά δεν υλοποιηθούν αυτές οι επενδύσεις θα καλεστεί η ΑΗΚ να εγκαταστήσει νέα μονάδα στον Η.Σ Βασιλικού.
Με τους καλύτερους οιωνούς, αν η ζήτηση τελικά θα ικανοποιείται από παραγωγή από ένα γεωγραφικό σημείο, δηλαδή τον Η.Σ Βασιλικού, τα αυξημένα κόστη που προκύπτουν, με την έλευση του Φ.Α σε συνδυασμό την ασύμφορη πλέον λειτουργία του Η.Σ Δεκέλειας, θα αποφευχθούν.
Θεωρώ όμως ότι με μόνο σημείο πλέον παραγωγής την περιοχή Βασιλικού, ο κίνδυνος για ολική σβέση του συστήματος αυξάνεται σε επικίνδυνο βαθμό με το συνεπαγόμενο οικονομικό κόστος.
Σωστά η Κοινοβουλευτική Επιτροπή Παρακολούθησης Σχεδίων Αναπτύξεως και Ελέγχου Δημοσίων Δαπανών της Βουλής των Αντιπροσώπων με επιστολή της προς την ΑΗΚ , κρούει τον κώδωνα του κινδύνου που αφορά συγκέντρωση ενεργειακών υποδομών σε ένα και μόνο χώρο, που σε τελική ανάλυση αυξάνει την επικινδυνότητα του χώρου και την πιθανότητα καταστροφικού συμβάντος. Το ερώτημα θα έπρεπε να απευθύνεται είτε προς Υπουργείο Εμπορίου, είτε προς την Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕΚ), είτε προς τον Διαχειριστή Συστήματος Μεταφοράς (ΔΣΜΚ) που είναι και καθ΄ ύλην αρμόδιοι για την ασφάλεια εφοδιασμού.
Η τέως και ο νυν Γενικός Ελεγκτής ( εκθέσεις 2012 και 2014 αντίστοιχα) το είχαν επισημάνει. Να θυμηθούμε το ατύχημα στο Μαρί όπου παρ΄όλη την έκταση της καταστροφής του Η.Σ Βασιλικού δεν υπήρξε ολική σβέση του συστήματος γιατί υπήρχε παραγωγή ενέργειας από δύο διαφορετικά γεωγραφικά σημεία (Βασιλικού , Δεκέλειας) και με δυνατότητα παραγωγής από τις μονάδες του Η.Σ Μονής.
Βάση των πιο πάνω βρισκόμαστε στην Ώρα μηδέν όσο αφορά την ηλεκτροπαραγωγή.
Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, για την Ενεργειακή Ένωση περιγράφει τη γενικότερη ευρωπαϊκή κατεύθυνση: «Το διαφοροποιημένο ενεργειακό μείγμα των κρατών-μελών, βασισμένο στους εγχώριους πόρους που διαθέτει το καθένα, αλλά και τις γεωγραφικές, περιβαλλοντικές παραμέτρους, τις ενεργειακές ανάγκες και φυσικά τα κόστη, αποτελεί περιουσιακό στοιχείο για την Ένωση συνολικά αφού ενισχύει την αντοχή της σε διακοπές/προβλήματα ενεργειακού εφοδιασμού, και οδηγεί στις πλέον συμφέρουσες επιλογές από πλευράς κόστους».
Το πιο πάνω ψήφισμα περιλαμβάνει τις κατευθυντήριες γραμμές της Ευρώπης όσο αφορά την ενέργεια που βασίζεται στο τρίπτυχο: Ανταγωνιστικότητα, Ασφάλεια Εφοδιασμού, Περιβάλλον και παράλληλα την προστασία του καταναλωτή.
Για τη διασφάλιση του πιο πάνω τρίπτυχου θα πρέπει να ληφθούν υπόψη σοβαρά τα πιο κάτω:
• Λόγω της Οδηγίας για περιορισμό των εκπομπών ρύπων, σε συνδυασμό με την καθυστέρηση της έλευσης του Φ.Α πέρα του στόχου που είναι η 1/1/2020, τεχνικές ανάγκες σε μονάδες της ΑΗΚ για εγκατάσταση αντιρρυπαντικών τεχνολογιών, πιθανόν να δημιουργούν και ζήτημα επάρκειας για το καλοκαίρι του 2020.
• Η διατήρηση και μελλοντική ανάπτυξη του Η.Σ Δεκέλειας πρέπει να αποτελέσει στρατηγικό στόχο, τόσο του Κράτους όσο και της ΑΗΚ, λόγω της γεωγραφικής του θέσης μακριά από το Βασιλικό και παράλληλα της ασφαλισμένης τοποθεσίας του εντός των Βρετανικών Βάσεων.
• Για να μπορεί να υποστηριχτεί η μαζική διείσδυση της παραγωγής με Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ), λόγω περιοδικότητας των φυσικών φαινομένων (ήλιος, αέρας), επιβάλλεται η σταδιακή αντικατάσταση των παλαιών μονάδων της ΑΗΚ στον Η.Σ Δεκέλειας και εγκατάσταση νέων μικρών ευέλικτων μονάδων, με χαμηλό κόστος εκκίνησης, για να μπορούν εύκολα και άμεσα να καλύψουν την ζήτηση. Έτσι αποφεύγονται νέες επενδύσεις σε μεγάλες μονάδες παραγωγής με συμβατικά καύσιμα, που πιθανό με την διασύνδεση μας με την υπόλοιπη Ευρώπη και με τη δυνατότητα πλέον περαιτέρω διείσδυσης ΑΠΕ στο ηλεκτρικό σύστημα, να καθίστανται ανενεργές επενδύσεις, που στο τέλος θα τις πληρώσουμε ως καταναλωτές.
• Θα πρέπει το κράτος άμεσα και με χρονοδιάγραμμα υλοποίησης, να εντάξει στους σχεδιασμούς του την δημιουργία αγωγών προμήθειας φυσικού αερίου στον Η.Σ Δεκέλειας..
• Η υλοποίηση του έργου της ηλεκτρικής διασύνδεσης μας με την υπόλοιπη Ευρώπη αποτελεί δέσμευση της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς τη χώρα μας. Το ποσοστό εισαγωγής-εξαγωγής ενέργειας, λαμβάνοντας υπόψη την ασφάλεια εφοδιασμού, θα πρέπει να αποτέλεσε αντικείμενο μελέτης. Τα αποτελέσματα της μελέτης θα πρέπει να δημοσιοποιηθούν έτσι ώστε οι εν δυνάμει παραγωγοί ενέργειας να καθορίσουν και τα μελλοντικά τους βήματα.
• Θα πρέπει να υπάρξει ουσιαστική διείσδυση των ΑΠΕ στο ηλεκτρικό σύστημα, με διάσπαρτη παραγωγή, μέσω των σχεδίων net metering, net billing και αυτοπαραγωγής με πολλαπλά οφέλη σε βιομηχανικούς και οικιακούς καταναλωτές αλλά και στον τόπο γενικότερα.
• Θα πρέπει να επιτραπεί στην ΑΗΚ να εντάξει στο μείγμα Παραγωγής της, παραγωγή από ΑΠΕ ,θέση την οποία διατυπώνει και ο τέως Πρόεδρος της ΡΑΕΚ σε πρόσφατο άρθρο του, με όλες τις συνεπακόλουθες σημαντικές συνέργειες παραγωγής, με πρώτιστη την μείωση της τιμής της κιλοβατώρας.
• Όλα τα πιο πάνω, που κάποια από αυτά (έλευση Φ.Α, ηλεκτρική διασύνδεση με Ευρώπη ,διείσδυση μεγάλων έργων σε ΑΠΕ) είναι και ανταγωνιστικά μεταξύ τους, επιφέρουν στην αγορά ηλεκτρισμού και τις ανάλογες συνέπειες .Σε συνδυασμό με τη έλλειψη ορθολογιστικής και συλλογικής εθνικής στρατηγικής και στοχοθέτησης, σύμφωνα με τις ιδιαιτερότητες και χαρακτηριστικά του ηλεκτρικού συστήματος της Κύπρου, δημιουργούν ένα αβέβαιο επενδυτικό πεδίο που αποθαρρύνει τις οποιεσδήποτε επενδύσεις σε μονάδες παραγωγής ενέργειες, παρ΄όλες τις προβλέψεις για αύξηση της ζήτησης και μη ικανοποίησης της από τις υφιστάμενες μονάδες. Αναπόφευκτα η όλη κατάσταση επηρεάζει παράλληλα και το αναπτυξιακό πρόγραμμα της ΑΗΚ με το ανάλογο κόστος.
Καταλήγοντας, η ΑΗΚ οφείλει με στοχοπροσήλωση να παραμείνει σε αυτό που την έταξε η πολιτεία. Ως οργανισμός Δημοσίας Ωφελείας πλήρως ελεγχόμενος και ρυθμιζόμενος από το κράτος, οφείλει να λαμβάνει τις οποιεσδήποτε αποφάσεις και να προβαίνει σε όλες τις απαραίτητες ενέργειες, αλλά και να αναδεικνύει σε όλα τα αρμόδια σώματα τις μεθόδους τρόπους και ενέργειες ώστε να διασφαλίζεται η επάρκεια παραγωγής, η όσο το δυνατό χαμηλότερη τιμή ενέργειας στον καταναλωτή και η συμμόρφωση ως προς τις ρυθμιστικές αποφάσεις που αφορούν το λογιστικό και λειτουργικό διαχωρισμό των δραστηριοτήτων της. Διατηρώντας το Μέσο Σταθμικό Κόστος παραγωγής σε χαμηλά επίπεδα , θα αποτραπεί τυχόν εκμετάλλευση της αγοράς εν΄όψη και του πλήρους ανοίγματος της.
Το Υπουργείο Εμπορίου, η ΡΑΕΚ και ο ΔΣΜΚ οι οποίοι είναι οι καθ΄υλην αρμόδιοι για το σχεδιασμό, την επάρκεια, την ασφάλεια εφοδιασμού και την οικονομικότερη τιμή ηλεκτρικής ενέργειας, να αξιολογήσουν και να συνυπολογίσουν τους πιο πάνω προβληματισμούς - εισηγήσεις παίρνοντας τις καλύτερες αποφάσεις για τον τομέα ηλεκτρισμού.
Διαφορετικά οι καταναλωτές, δυνατό να εξακολουθούν να πληρώνουν αυξημένα κόστη, αλλά και να αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο ανεπαρκούς ενεργειακής τροφοδοσίας.