Του Νίκου Τιμοθέου*
Λόγος γίνεται πάλι για τους κρατικούς οργανισμούς (ΚΟ)-που δεν είναι ημικρατικοί-με την πρόκληση της συνέντευξης του ΑΕΔ της Αρχής Τηλεπικοινωνιών Κύπρου (ΑΤΗΚ/cyta). Ποιος άραγε θα κερδίσει αν η cyta γίνει κερδοσκοπική, όπως εισηγείται;
Ας θυμηθούμε ποιος είναι ο λόγος ύπαρξης-raison d'être-κρατικών ή καλύτερα δημόσιων οργανισμών ανά το παγκόσμιο.
Οι λόγοι είναι δύο:
α. Η αξιοποίηση δημόσιων πόρων που δεν είναι απεριόριστοι, όπως είναι το νερό, οι ραδιοσυχνότητες, τα ορυκτά καύσιμα, οι χώροι της επικράτειας που προσφέρονται για την κατασκευή λιμανιών, δρόμων, σιδηροδρόμων, αεροδρομίων, υδατοπρομήθειας, ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου, αποχέτευσης και επεξεργασίας λυμάτων και ενσύρματων τηλεπικοινωνιακών δικτύων.
β. Στην αξιοποίηση πόρων που απαιτούν μεγάλες επενδύσεις τις οποίες ιδιώτες δεν διέθεταν στο παρελθόν.
Κατά κανόνα, όταν η αναγκαία επένδυση είναι μικρή ή/και οι «πελάτες» ολιγάριθμοι, το κράτος ιδρύει εξειδικευμένη δημόσια υπηρεσία. Όταν απαιτείται μεγάλη επένδυση ή/και εξυπηρέτηση χιλιάδων πελατών ιδρύεται κρατικός οργανισμός (ΚΟ), ως Δημόσιος Οργανισμός Κοινής Ωφελείας.
Στην Κύπρο, το αποικιοκρατικό καθεστώς ίδρυσε «Αρχές», δηλαδή «Συμβούλια», που ενδύονταν με όλες τις διοικητικές και τις πλείστες διευθυντικές εξουσίες μιας επιχείρησης/εταιρείας. Έτσι, ιδρύθηκαν: AHK, Αρχή Λιμένων, Αρχή Εσωτερικών Τηλεπικοινωνιών, Συμβούλια Υδατοπρομήθειας, Επιτροπή Σιτηρών, κά.
Το αποικιοκρατικό καθεστώς διόριζε τα μέλη κάθε «Αρχής» και τον Γενικό Διευθυντή και έτσι διατηρούσε απόλυτο έλεγχο επί του «οργανισμού».
Με την έλευση της ανεξαρτησίας, το νεογέννητο κράτος-η Κυπριακή Δημοκρατία-διατήρησε και επεξέτεινε τον θεσμό, ιδρύοντας Συμβούλια Αποχετεύσεων, Σφαγείο, Κρατικά Πανεπιστήμια-ΠΚ, ΤΕΠΑΚ, ΑΠΚ-ΟΑΥ, ΟΚΥπΥ, κά.
Η εκάστοτε κυβέρνηση διατηρεί απόλυτο έλεγχο στους οργανισμούς αυτούς (ακόμη κι όταν έχουν ex officio μέλη-όπως τα Πανεπιστήμια-μέσω του ετήσιου προϋπολογισμού). Έτσι, δυστυχώς, κατάντησαν και εργαλεία πελατειακής πολιτικής και οικονομικής εκμετάλλευσης.
Νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου (ΝΠΔΔ) και το καθεστώς τους
(1) Οι ΚΟ (Αρχές, Συμβούλια, Επιτροπές, Επίτροποι) συνιστούν «νομικά πρόσωπα» και διέπονται από το «Δημόσιο Δίκαιο» (εξ ου και ΝΠΔΔ), που διαφέρει από το «Ιδιωτικό Δίκαιο», όπως καθορίζεται στο Σύνταγμα και σε νομοθεσίες.
(2) Κάθε ΚΟ διέπεται από έναν αντίστοιχο εξειδικευμένο νόμο (πχ ΑΗΚ Κεφ. 170/1952, ΑΤΗΚ Κεφ. 302/1954 και τροποποιήσεις τους).
(3) Η περιουσία των ΚΟ ανήκει αποκλειστικά στο δημόσιο.
(4) Πέρα από τον ειδικό νόμο, τους ΚΟ/ΝΠΔΔ διέπουν διάφοροι νόμοι δημοσίου δικαίου: Χρηστής Διοίκησης, Δημόσιων Προσφορών, περί Αναθεώρησης Προσφορών, Εσωτερικού Ελέγχου, Γενικού Ελεγκτή, ετήσιου προϋπολογισμού, κά.
(5) Οι Υπάλληλοι των ΝΠΔΔ ανήκουν στη Δημόσια Υπηρεσία σύμφωνα με το άρθρο 122 του Συντάγματος (Βλ. ένθετο).
(6) Κάθε ΚΟ δημιουργήθηκε για ειδικό ΣΚΟΠΟ ΚΟΙΝΗΣ ΩΦΕΛΕΙΑΣ, η ΑΤΗΚ πχ για να προσφέρει τηλεπικοινωνιακές υπηρεσίες και τίποτε άλλο, η ΑΗΚ για να παράγει και προσφέρει ηλεκτρική ενέργεια.
(7) Δεν ιδρύθηκαν ως κερδοσκοπικές επιχειρήσεις για να ανταγωνίζονται τον ιδιωτικό τομέα και να φέρνουν στο κράτος έσοδα ως συγκαλυμμένη φορολογία!
(8) Οι ΚΟ οφείλουν να περιορίζονται στον σκοπό ίδρυσης τους και να επιτυγχάνουν τόσο πλεόνασμα (κέρδος) όσο απαιτείται για την κάλυψη των επενδυτικών τους αναγκών για το αντικείμενο τους και μόνον.
(9) Όπου υφίσταται ανταγωνισμός, αρμόδιο εξειδικευμένο «ρυθμιστικό όργανο» (ΕΡΗΕΤ για ΑΤΗΚ, ΡΑΕΚ για ΑΗΚ) καθορίζει το επιτρεπόμενο ποσοστό κέρδους κάθε ΚΟ, ως μεσοσταθμικό κόστος κεφαλαίου (wacc), στους τομείς όπου έχει «δεσπόζουσα θέση» (δηλαδή μεγάλο μερίδιο αγοράς), ώστε ούτε να πνίγει τον ανταγωνισμό ούτε να υπερχρεώνει τους πελάτες του.
(10) Οι ρυθμιστές οφείλουν να διασφαλίζουν ότι οι ρυθμιζόμενοι ΚΟ έχουν ψηλή παραγωγικότητα ώστε το ολιγοπώλιο να μην λειτουργεί σε βάρος των πελατών και υπέρ των ανταγωνιστών.
(11) Το όποιο πλεόνασμα περισσεύει, οφείλει ο ρυθμιζόμενος κρατικός οργανισμός να επιστρέφει στο κράτος ως μέρισμα ή/και φορολογία για να «ξαλαφρώνει» φορολογικά, έμμεσα έστω, τους πελάτες του που «υπερχρέωσε» για να το δημιουργήσει.
Η πραγματικότητα και τα προβλήματα των ΚΟ
1. Οι Αρχές/Συμβούλια έχουν υπερβολικές, αχρείαστες εξουσίες. Συχνά, αντί να ασκούν διοίκηση και να διαμορφώνουν στρατηγική, αναλώνονται σε προσλήψεις και προαγωγές όλων των στρωμάτων και αξιολόγηση/κατακύρωση χαμηλόποσων προσφορών.
2. Τα μέλη των Αρχών/Συμβουλίων οφείλουν να μην έχουν ατομικό συμφέρον, έτσι όμως δεν έχουν ούτε και κίνητρο μεγιστοποίησης οφέλους. Συχνά, δεν αντιλαμβάνονται ότι οφείλουν να αποφασίζουν με αποκλειστικό γνώμονα το συμφέρον του οργανισμού. Σπάνια έχουν εξειδίκευση στο αντικείμενο του ΚΟ ή στη διοίκηση μεγάλου οργανισμού. Άρα, η ικανότητα ή/και διάθεση τους να αφιερωθούν στη βέλτιστη λειτουργία του ΚΟ μπορεί να αμφισβητηθεί ή να …μολυνθεί.
3. Αν και οι ΚΟ ελέγχονται από Εγκεκριμένους Λογιστές/Ελεγκτές και τον Γενικό Ελεγκτή, συχνά παραβαίνουν τις κείμενες νομοθεσίες, όπως διαπιστώνεται από τις εκθέσεις του ΓΕ και από διοικητικά και ποινικά δικαστήρια. Κλασικά παραδείγματα συνιστούν οι καταδίκες μελών και υπαλλήλων Συμβουλίων Αποχετεύσεων και της ΑΤΗΚ στο πρόσφατο παρελθόν.
4. Όπου ΚΟ προσπάθησαν να εμπλακούν σε επενδύσεις πέρα από το αντικείμενο τους δημιούργησαν τεράστιες ζημιές και παραβάσεις της νομοθεσίας, όπως ο ΓΕ ή/και δικαστήρια διαπίστωσαν για τη Cyta Hellas και το Ταμείο Συντάξεως της ΑΤΗΚ.
Συμπερασματικά
• Οι κρατικοί οργανισμοί οφείλουν να περιορίζονται στον σκοπό ίδρυσης τους και μόνον και να μην καθίστανται κερδοσκοπικές επιχειρήσεις, όπως επιδιώκει η ΑΤΗΚ.
• Όσοι ΚΟ έχουν ανταγωνισμό οφείλουν είτε να ιδιωτικοποιηθούν και το κράτος να αξιοποιήσει το έσοδο πώλησης για τη μείωση του δημόσιου χρέους είτε να ελέγχονται και ρυθμίζονται ΑΚΟΜΗ ΑΥΣΤΗΡΟΤΕΡΑ και να μην ανταγωνίζονται ΑΘΕΜΙΤΑ, άμεσα ή μέσω θυγατρικών, τον ιδιωτικό τομέα-με αυθαίρετα περιθώρια κέρδους ή/και διασταυρούμενες επιδοτήσεις!
• Θα συνιστούσε εγκληματική ενέργεια τυχόν χαλάρωση της νομοθεσίας για να καταστούν κερδοσκοπικές επιχειρήσεις!
*Πρώην ΑΕΔ/ΑΤΗΚ, Σύμβουλος διεύθυνσης και ηγεσίας, συνσυγγραφέας του Executive Excellence-Combine Leadership and Management to Create and Deliver Value (2019 ReThink Press)
