«Ζούμε στην εποχή της εξειδίκευσης και ίσως ποτέ άλλοτε στο παρελθόν εξειδίκευση και τεχνολογία να μη συμπορεύονταν όπως σήμερα», υπογραμμίζει σε συνέντευξή του στο Economy Today o δρ Χάρης Σαββίδης, δικηγόρος, συνέταιρος στη δικηγορική εταιρεία Στέλιος Αμερικάνος & Σία Δ.Ε.Π.Ε.
Στην ενδιαφέρουσα συνέντευξη που ακολουθεί, ο κ. Σαββίδης μάς μιλά για το Blockchain και για τις μεγάλες δυνατότητες που προκύπτουν για δημόσιο και ιδιωτικό τομέα από την εφαρμογή του. Αναφέρεται ακόμα στο θέμα των κρυπτονομισμάτων και σχολιάζει χωρίς περιστροφές τους λόγους για τους οποίους υπάρχουν αμφιβολίες και ανησυχίες. Το κρίσιμο, όπως σημειώνει ο δρ Σαββίδης, «είναι να αναζητηθούν οι αντικειμενικοί λόγοι για το πώς και γιατί δημιουργούνται ανησυχίες για τα κρυπτονομίσματα και τι είναι αυτό που ενδεχομένως τις συντηρεί ή ακόμη χειρότερα τις επιτείνει».
Ποια είναι τα σημαντικότερα στοιχεία που πρέπει να γνωρίζουμε για την τεχνολογία Blockchain;
Η τεχνολογία Blockchain στοχεύει στη βέλτιστη διαχείριση της ψηφιακής πληροφορίας. Επιτρέπει την ασφαλή καταγραφή και αποθήκευση ψηφιακών δεδομένων, με τρόπο που να επιτυγχάνεται o διαμοιρασμός τους στο ευρύ κοινό ή σε επιλεγμένα πρόσωπα, στη βάση προκαθορισμένου πρωτοκόλλου, αποκλείοντας την παραποίησή τους. Πρόκειται, δηλαδή, περί τεχνολογίας συνυφασμένης με τη διαφάνεια και την ενίσχυση του επιπέδου ασφάλειας και εμπιστοσύνης σε ό,τι αφορά το ποιος, πού και πότε καταρτίζει, μοιράζεται, συμπληρώνει (κι όχι διαγράφει) κάποιο ψηφιακό αρχείο.
Πόσο σημαντικό είναι να εφαρμοστεί αυτή η νέα τεχνολογία τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα;
Καταρχάς πρέπει να ξεκαθαριστεί πως δεν τίθεται ζήτημα επιλογής ως προς την εφαρμογή ή όχι της τεχνολογίας. Αυτό που εννοώ είναι πως βιώνουμε μια ευρύτερη τεχνολογική πρόοδο ως ανθρωπότητα, η οποία εμπερικλείει μεταβολές στον τρόπο που επικοινωνούμε και συναλλασσόμαστε. Η διαχρονική ανάγκη μας για ταχύτερες και πιο οικονομικές λύσεις ανταλλαγής δεδομένων μάς οδήγησε στη λύση της ψηφιοποίησης των δεδομένων. Από κει και πέρα, έχοντας «κατακτήσει» την ψηφιοποίηση, το ενδιαφέρον στράφηκε στη δημιουργία τεχνολογιών αξιόπιστης καταγραφής, αποθήκευσης και διαμοιρασμού της ψηφιοποιημένης πληροφορίας. Όλοι μας αναζητούμε και επιδιώκουμε τεχνολογικά «εργαλεία» για εύκολη και έμπιστη πιστοποίηση της αυθεντικότητας της ψηφιοποιημένης πλέον πληροφορίας. Αυτό είναι ένα γεγονός, στο οποίο τόσο ο ιδιωτικός όσο και ο δημόσιος τομέας οφείλουν να ανταποκριθούν με επάρκεια, προσεγγίζοντάς το ως η φυσιολογική από τούδε και στο εξής εξέλιξη των υπηρεσιών και των αγορών ευρύτερα.
Ποια είναι τα σημαντικότερα πλεονεκτήματα αυτής της τεχνολογίας και ποιοι οι πιθανοί κίνδυνοι;
Από την εμπειρία μου θεωρώ πως η αναφορά και η καταγραφή πλεονεκτημάτων ή κινδύνων της τεχνολογίας Blockchain είναι ζήτημα υποκειμενικό. Εξαρτάται από το επαγγελματικό υπόβαθρο του καθενός, από την πρακτική (κι όχι μόνο θεωρητική) χρησιμότητα της τεχνολογίας, συνδυαστικά με το πρόβλημα που δύναται ή όχι να επιλύσει, και σίγουρα από την προδιάθεση των ιδίων των επαγγελματιών προς την τεχνολογία γενικότερα. Για μένα ως δικηγόρο, η τεχνολογία αυτή έχει το πλεονέκτημα της ασφαλούς απόδειξης της δημιουργίας, διάθεσης και ροής οποιασδήποτε ψηφιακής πληροφορίας, κατά τρόπο που τυχόν ιδιοκτησιακά και περιουσιακά δικαιώματα και υποχρεώσεις προσώπων να αποκαλύπτονται και να πιστοποιούνται σε πραγματικό χρόνο. Αυτό είναι ίσως το μεγαλύτερο και πιο χειροπιαστό όφελος που προκύπτει τη δεδομένη στιγμή σε ό,τι αφορά την απονομή δικαιοσύνης και ευρύτερα τη νομική επιστήμη. Σε ό,τι αφορά πιθανούς κινδύνους, φρονώ πως δεν υπάρχει οποιοσδήποτε κίνδυνος σε αυτήν καθαυτήν την τεχνολογία. Όπως σε κάθε άλλη περίπτωση, κίνδυνοι ενδέχεται να προκύψουν μέσα από ανθρώπινες αστοχίες ή παραλείψεις κατά τον προγραμματισμό του πρωτοκόλλου διαχείρισης της ψηφιακής πληροφορίας μέσα από το λεγόμενο «έξυπνο συμβόλαιο» (smart contract).
Σε ποιους τομείς δραστηριότητας υπάρχει ενδιαφέρον για εφαρμογή αυτής της νέας τεχνολογίας;
Το παγκόσμιο ενδιαφέρον σε αυτή την τεχνολογία, όπως επίσης και η εξέλιξη της ίδιας της τεχνολογίας, τελούν σε παράλληλη ανοδική πορεία. Εταιρείες-κολοσσοί έχουν αναπτύξει και προσφέρουν στους πελάτες τους εξειδικευμένα λογισμικά προγράμματα που τους επιτρέπουν να δημιουργήσουν και να διαχειριστούν τις δικές τους ιδιωτικές πλατφόρμες και εφαρμογές Blockchain. Μέσα από αυτές τις πλατφόρμες και εφαρμογές επιτυγχάνεται η βέλτιστη διάχυση πληροφοριών και δεδομένων μεταξύ συνεργατών, υπαλλήλων και πελατών. Επιπλέον, πέρα από επιμέρους τομείς οικονομικής δραστηριότητας που καταγράφουν σήμερα το μεγαλύτερο ενδιαφέρον, όπως ο χρηματοοικονομικός, ο τομέας της υγείας, των ακινήτων και των εφοδιαστικών αλυσίδων (logistics), καταγράφεται και μια οριζόντια προώθηση της τεχνολογίας ως εργαλείου άντλησης και διαχείρισης επενδυτικών κεφαλαίων υπό το πρίσμα του asset tokenization.
ASSET TOKENIZATION
Ποια είναι ακριβώς η τάση σε ό,τι αφορά το asset tokenization;
Η τεχνολογία Blockchain «ξεκλείδωσε» κατά κάποιον τρόπο τη δυνατότητα μετατροπής ενός οποιουδήποτε περιουσιακού στοιχείου σε επιμέρους ψηφιακά μερίδια, δίνοντας την ευκαιρία πρόσβασης σε ασύγκριτα μεγαλύτερο φάσμα δυνητικών αγοραστών και άντλησης ρευστότητας σε συνθήκες διαφάνειας, χαμηλότερου κόστους και πλήρους αυτοματοποίησης. Από τη στιγμή της έκδοσής του και για όλη τη διάρκεια ισχύος του, το ψηφιακό μερίδιο αντιπροσωπεύει την αξία και τα δικαιώματα που του αναλογούν σε πραγματικό χρόνο με βάση το υποκείμενο περιουσιακό στοιχείο. Εάν, για παράδειγμα, το υποκείμενο περιουσιακό στοιχείο είναι μια μετοχή εταιρείας, διαιρεμένη σε 10 ψηφιακά μερίδια, τότε κάθε ένα από αυτά αντιπροσωπεύει το 1/10 σε αξία και δικαιώματα της μετοχής αυτής όπως θα διαμορφώνονται σε βάθος χρόνου. Σε ένα άλλο παράδειγμα, εάν κάποιος διαθέτει προς πώληση ένα ακίνητο αξίας 1 εκατ. ευρώ, διαιρεμένο σε ψηφιακά μερίδια των 100 ευρώ, προφανώς οι διατεθειμένοι να καταβάλουν αυτό το κατ’ ελάχιστον ποσό είναι πολύ περισσότεροι από αυτούς που δύνανται να καταβάλουν 1 εκατ. ευρώ. Αυτό διανοίγει εξαιρετικές προοπτικές, ιδίως σε ό,τι αφορά περιουσιακά στοιχεία τα οποία δύσκολα ρευστοποιούνται, όπως ακίνητα, άυλα περιουσιακά στοιχεία, δάνεια και απαιτήσεις, και ακριβώς εδώ παρατηρείται η τάση διεθνώς, που εκτιμώ πως είναι ζήτημα χρόνου να αναπτυχθεί και στην Κύπρο.
Τι είναι αυτό που αναμένετε να αλλάξει δραστικά μετά τον καθορισμό του νομοθετικού πλαισίου;
Είναι πολύ σημαντικό να τονιστεί πως χωρίς νομοθετική παρέμβαση δεν μπορεί να υπάρξει πλήρης αξιοποίηση των πλεονεκτημάτων της τεχνολογίας. Η ιδιωτική πρωτοβουλία και εφαρμογή της τεχνολογίας πρέπει να συμπληρωθεί με αντίστοιχη δράση από τον δημόσιο τομέα και ειδικότερα με νομοθετικές και κανονιστικές ρυθμίσεις που να αναγνωρίζουν, έναντι όλων, νομική ισχύ σε συμβάσεις, συναλλαγές και γενικά σε οποιαδήποτε λειτουργία τελείται μέσω της τεχνολογίας Blockchain. Αυτό είναι που ουσιαστικά έχει δρομολογηθεί με την ετοιμασία από το Υπουργείο Οικονομικών του νομοσχεδίου με τίτλο «Ο Περί Τεχνολογίας Κατανεμημένου Καθολικού Νόμος». Η ολοκλήρωση της συζήτησης του νομοσχεδίου και η ψήφισή του σε νόμο, που ευελπιστώ να γίνουν σύντομα, θα επιφέρουν κατά την άποψή μου την απαιτούμενη ασφάλεια δικαίου σε επιχειρήσεις και καταναλωτές σχετικά με συμβάσεις αγοραπωλησιών που θα εκτελούνται μέσω έξυπνων συμβολαίων και με κρυπτοστοιχεία (κρυπτονομίσματα). Κάτι που αναμένω να ενισχυθεί περαιτέρω με τον πολυαναμενόμενο Κανονισμό της ΕΕ για τις αγορές κρυπτοστοιχείων, γνωστό ως MiCA.
Γενικότερα για τα κρυπτονομίσματα, υπάρχει μεγάλη επιφυλακτικότητα, εφόσον θεωρούνται υψηλού ρίσκου. Πώς σχολιάζετε τις ανησυχίες που εκφράζονται;
Επιφυλάξεις και ανησυχίες δεν υπάρχουν μόνο σε ευρωπαϊκό αλλά σε διεθνές επίπεδο και η θέση μου είναι πως η επιφυλακτικότητα επιβάλλεται αλλά και βοηθά όλους μας. Το να είμαι, για παράδειγμα, επιφυλακτικός γιατί η επένδυσή μου σε κρυπτονομίσματα φέρει υψηλό ρίσκο απώλειας σημαντικών κεφαλαίων ισχύει. Το κρίσιμο, ωστόσο, είναι να αναζητηθούν οι αντικειμενικοί λόγοι για το πώς και γιατί δημιουργούνται ανησυχίες για τα κρυπτονομίσματα και τι είναι αυτό που ενδεχομένως τις συντηρεί ή ακόμη χειρότερα τις επιτείνει. Υπάρχουν κατά την άποψή μου δύο βασικοί λόγοι για αυτές τις ανησυχίες. Ο ένας αφορά τη μακρά περίοδο αδράνειας των εποπτικών αρχών και απουσίας κανονισμών, που επέτρεψε τη δημιουργία κλίματος αναρχίας και αρπαχτής από πολλούς επιτήδειους, με συνεπακόλουθο να χαρακτηριστούν αδίκως τα κρυπτονομίσματα (γενικά και αόριστα) ως «εργαλεία» απάτης, ξεπλύματος βρόμικου χρήματος κ.ο.κ. Ο άλλος λόγος, που για μένα είναι βαθύτερος και πιο σύνθετος, έχει να κάνει με τη σφοδρή και επίμονα απορριπτική στάση του τραπεζικού τομέα προς τα κρυπτονομίσματα. Η απορριπτική αυτή στάση δικαιολογείται από πολλούς ως η φυσιολογική αντίδραση των τραπεζών στον ανταγωνισμό που δυνητικά εγκαθιδρύουν και αναπτύσσουν προς αυτές τα κρυπτονομίσματα ως εναλλακτικά και αποκεντρωμένα χρηματοοικονομικά συστήματα.
Πιστεύετε πως οι τράπεζες θα διαφοροποιήσουν τη στάση τους προς τα κρυπτονομίσματα;
Βεβαίως. Αυτό όμως δεν θα γίνει άμεσα. Εκτιμώ πως θα γίνει σταδιακή χαλάρωση των αντιστάσεών τους και αφού παράλληλα θα ενισχύεται το κανονιστικό πλαίσιο συναλλαγών σε κρυπτονομίσματα, κατά τρόπο πιο οικείο στο παραδοσιακό τραπεζικό κανονιστικό πλαίσιο. Ειδικότερα, θεωρώ πως τα δύο πιο σημαντικά κεφάλαια για να εκκινήσει μια τέτοια διαδικασία επαναξιολόγησης και χαλάρωσης των τραπεζών είναι αφενός η υποχρεωτική εξασφάλιση άδειας για παροχή υπηρεσιών σχετικών με κρυπτονομίσματα και αφετέρου η δέουσα εποπτεία και η τήρηση αυστηρών διαδικασιών αποδοχής και συστηματικού ελέγχου πελατών και συναλλαγών. Επιπρόσθετα, δεν πρέπει να λησμονείται και η σημασία του εφοδιασμού των τραπεζών με τα κατάλληλα τεχνολογικά εργαλεία, έτσι ώστε η αξιολόγηση πιθανών κινδύνων στη συγκεκριμένη αγορά να γίνεται με επαρκή και προπάντων ορθά μέσα.
Τι εννοείτε να εφοδιάζονται με επαρκή και προπάντων ορθά μέσα;
Εννοώ πως οι υφιστάμενες πρακτικές και πλατφόρμες και γενικά τα συστήματα ελέγχου πελατών και συναλλαγών στις τράπεζες δεν είναι συμβατά με το οικοσύστημα των κρυπτονομισμάτων. Για να το θέσω πιο απλά, η οριοθέτηση του ρίσκου μιας τράπεζας μέσα σε αυτό το οικοσύστημα δεν αναμένεται να γίνει, ούτε πρέπει να γίνει, μόνο με την εξασφάλιση από τον πελάτη της ταυτότητας, του βιογραφικού του, ενός λογαριασμού νερού ή ρεύματος κ.ο.κ. Οι διαδικασίες αποδοχής και συστηματικού ελέγχου πελατών και συναλλαγών σχετικών με κρυπτονομίσματα πρέπει να εκτελούνται μέσω εξειδικευμένων συστημάτων που αξιοποιούν την τεχνολογία Blockchain. Τα συστήματα αυτά επικεντρώνονται στο περιεχόμενο του «ψηφιακού πορτοφολιού» του πελάτη και στην προέλευση και το είδος των κρυπτονομισμάτων του, παρά σε υποκειμενικές εκτιμήσεις με βάση το οικονομικό του προφίλ. Πρόκειται, δηλαδή, για τεχνολογικά εργαλεία τα οποία αφενός προσφέρουν πιο αξιόπιστα αποτελέσματα ως προς την πηγή του πλούτου του πελάτη και αφετέρου θέτουν σε μια νέα διάσταση την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες.
ΠΡΩΤΟΠΟΡΗΣΑΜΕ ΣΤΟ BLOCKCHAIN
Είστε η πρώτη δικηγορική εταιρεία στην Κύπρο και μια από τις πρώτες διεθνώς που εφαρμόσατε την τεχνολογία Blockchain. Πώς προέκυψε αυτή η καινοτομία και πώς την αξιοποιείτε;
Αξιολογώντας διάφορα οφέλη που η τεχνολογία μπορεί να αποδώσει στο δικηγορικό επάγγελμα και με διάθεση να εντάξουμε περισσότερη τεχνολογία στις υπηρεσίες μας, προσφέρουμε από το 2019 την επιλογή έκδοσης σε πελάτες μας ψηφιακού πιστοποιητικού μετοχών στο Blockchain. Είναι γεγονός πως η καινοτομία μας αυτή προσέλκυσε ιδιαίτερα μεγάλο ενδιαφέρον σε Κύπρο και εξωτερικό, βοηθώντας στην καλύτερη κατανόηση από πολλούς συναδέλφους της δυναμικής αυτής της τεχνολογίας. Επιπρόσθετα, η καινοτομία μας κέντρισε το ενδιαφέρον εποπτικών αρχών, καθότι, για πρώτη φορά, η πιστοποίηση της γνησιότητας και ισχύος ενός τέτοιου πιστοποιητικού μπορεί να γίνει ανέξοδα, άμεσα, οποτεδήποτε (24/7) και από τον κατά νόμο υπεύθυνο τήρησης και ενημέρωσης του μητρώου μετόχων μιας εταιρείας, δηλαδή τον γραμματέα. Επί του παρόντος, σχεδιάζουμε την αναβάθμιση του συστήματος με τη συμπερίληψη πρόσθετων δεδομένων, τα οποία θα προσφέρουν τάχιστη, αυτοματοποιημένη και πλήρως ενημερωμένη κατάσταση ως προς το προφίλ του πελάτη.
ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΚΑΙ ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Ως ακαδημαϊκός, ποιες θα λέγατε ότι είναι οι σημαντικότερες αλλαγές που έφεραν οι νέες τεχνολογίες στον τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και πόσο σας ικανοποιεί το ενδιαφέρον που επιδεικνύεται γι’ αυτά τα νέα προγράμματα σπουδών;
Το Blockchain, η Τεχνητή Νοημοσύνη και πολλές άλλες νέες τεχνολογίες θα διαταράξουν και ταυτόχρονα θα ωφελήσουν, αργά ή γρήγορα, όλους σχεδόν τους τομείς εργασίας. Είναι για αυτόν τον λόγο που η τριτοβάθμια εκπαίδευση έχει πρωταρχικό ρόλο να διαδραματίσει. Τόσο στο ερευνητικό και εκπαιδευτικό μέρος, όσο και στη διασύνδεση και παράλληλη δράση με τη βιομηχανία και γενικότερα με τις επιχειρήσεις. Είμαι ευτυχής που ως ακαδημαϊκός βιώνω αυτή την πρόκληση στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, ένα από τα κορυφαία διεθνώς πανεπιστήμια στον τομέα του Blockchain και των κρυπτονομισμάτων. Από την εμπειρία μου, ως μέλος του Institute For the Future του Πανεπιστημίου, μπορώ να σας αναφέρω πως η έννοια του «κορεσμένου επαγγέλματος» έχει παύσει να υφίσταται για μένα. Τα προγράμματα σπουδών, το επίπεδο έρευνας και εκπαίδευσης, συνδυαστικά πάντοτε με τις ανάγκες και προοπτικές της αγοράς εργασίας, διανοίγουν νέους επαγγελματικούς ορίζοντες. Αυτό είναι το μήνυμά μου σε κάθε νέο συνάδελφο νομικό και σε κάθε νέο επιστήμονα γενικότερα. Ζούμε στην εποχή της εξειδίκευσης και ίσως ποτέ άλλοτε στο παρελθόν εξειδίκευση και τεχνολογία να μη «συμπορεύονταν» όπως σήμερα.