Αδιαµφισβήτητα, οι πιο «ηχηρές» αλλαγές συντελέστηκαν το 2013 και το 2018. Αρκεί µια γρήγορη µατιά στο πρόσφατο παρελθόν για να συνειδητοποιήσει κανείς πόσο µεγάλες αλλαγές επήλθαν µε την πάροδο µόλις έξι ετών και κάτι, από τον «µαύρο» Μάρτη της κυπριακής οικονοµίας.
Του Νέστορα Βασιλείου
Η ιστορία συνεχίζεται, η τράπουλα εξακολουθεί να ανακατεύεται και τα θεµέλια του τραπεζικού συστήµατος επανατοποθετούνται, οδηγούµενα σε µια νέα τάξη πραγµάτων. Κινούµενοι στις παρυφές της νέας δεκαετίας, οι προκλήσεις εντείνονται και οι απαιτήσεις αυξάνονται. Χαρακτηριστική είναι και η πρόσφατη προτροπή του ∆ιοικητή της Κεντρικής Τράπεζας του τόπου. «Το τραπεζικό σύστηµα οφείλει πλέον να προσαρµόζεται έγκαιρα στις υφιστάµενες αλλά και διαφαινόµενες συνθήκες που επικρατούν στις διεθνείς αγορές και όχι απλώς να διαχειρίζεται εκ των υστέρων τις όποιες συνέπειες απορρέουν από τις ραγδαία διαµορφούµενες εξελίξεις. Θα πρέπει δηλαδή να υιοθετήσουµε κουλτούρα πρόληψης και αποτροπής και όχι αντίδρασης», ανέφερε ο Κωνσταντίνος Ηροδότου από το βήµα της ετήσιας Γενικής Συνέλευσης του Συνδέσµου Τραπεζών.
ΚΑΙ ΤΩΡΑ… 11
Η Λαϊκή Τράπεζα ανήκει πλέον στην ιστορία. Η Τράπεζα Κύπρου ταρακουνήθηκε µε την απορρόφηση της δεύτερης τότε µεγαλύτερης τράπεζας του τόπου, βιώνοντας πρωτόγνωρες καταστάσεις. Η Alpha Bank Κύπρου απορρόφησε την Εµπορική Τράπεζα. Η Συνεργατική Κυπριακή Τράπεζα κατέβασε τα ρολά της ιστορίας της πριν από ένα χρόνο και το µεγαλύτερο µέρος του υγιούς της κοµµατιού έχει απορροφηθεί από την Ελληνική Τράπεζα, η οποία έχει καταστεί η δεύτερη µεγαλύτερη τράπεζα. Από τα σπλάχνα της πρώην Συνεργατικής «γεννήθηκε» η ΚΕ∆ΙΠΕΣ, ο εξωτραπεζικός φορέας που οι αρχιτέκτονές του θεωρούν ότι είναι ικανός να αποδώσει έσοδα στο κράτος για να «σβήσουν» τα δισεκατοµµύρια τα οποία είχαν διατεθεί στην πρώην Συνεργατική. Οι µετοχικές δοµές των τραπεζών αναδιαµορφώθηκαν και νέοι «παίκτες» δαπάνησαν µερικά δισεκατοµµύρια ευρώ για να αποκτήσουν τον έλεγχό τους. Η Τράπεζα Πειραιώς Κύπρου άλλαξε χέρια και µετονοµάστηκε σε AstroBank. Οι νέοι µέτοχοί της την οδήγησαν στην απορρόφηση της USB Bank και αναµένεται να αποκτήσουν και την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος (Κύπρου). Πέρυσι τέτοια εποχή λειτουργούσαν ακόµη 13 τράπεζες. Φέτος λειτουργούν 11 τράπεζες.
Η ΠΡΟΚΛΗΣΗ
Η ασυδοσία του παρελθόντος έφερε τις τράπεζες στο στόµα του θεριού των µη εξυπηρετούµενων δανείων. Οι συνεργασίες µε εταιρείες διαχείρισης προβληµατικών δανείων, σε µια προσπάθεια να σηκώσουν κεφάλι, βρίσκονται στο προσκήνιο, ενώ από την «αποχώρηση» της πρώην Συνεργατικής και τις αλλαγές στο νοµοθετικό πλαίσιο, που πέρασαν από τη Βουλή, άνοιξε ο δρόµος και «σφράγισαν» πωλήσεις ΜΕ∆, µε πιο σηµαντική αυτή των €2,7 δισ. της Τράπεζας Κύπρου στην Apollo. Ο ∆ιοικητής της Κεντρικής Τράπεζας, Κωνσταντίνος Ηροδότου, επισηµαίνει στις πρώτες δηµόσιες παρεµβάσεις του, µε πιο πρόσφατη αυτήν στην ετήσια Γενική Συνέλευση του Συνδέσµου Τραπεζών, ότι δεν πρέπει να «µας διαφεύγει το γεγονός πως η πώληση των ΜΕ∆ από τις τράπεζες µειώνει µεν το ποσοστό τους στο τραπεζικό σύστηµα, αλλά δεν τα “εξαφανίζει” από το ιδιωτικό χρέος και το σύνολο της οικονοµίας. Εποµένως, πέραν της πώλησης δανείων, θα πρέπει οι τράπεζες αλλά και οι πλατφόρµες διαχείρισης να συγκεντρώνονται κυρίως και στη σωστή και αποδοτικότερη αναδιάρθρωσή τους, η οποία αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για τα νοικοκυριά, τις µικροµεσαίες επιχειρήσεις και την οικονοµία ως σύνολο».
ΑΛΛΑΓΗ ΣΚΗΝΙΚΟΥ
Από το 2018 βλέπουµε ότι συµβαίνει και κάτι το οποίο δεν υπήρχε στο παρελθόν. Το ύψος των καταθέσεων υπερβαίνει το ύψος των δανείων. Το φαινόµενο είναι άρρηκτα συνδεδεµένο µε τα όσα έχουν συντελεστεί τα προηγούµενα χρόνια και κυρίως µε τις κινήσεις που αφορούν τη µείωση των µη εξυπηρετούµενων δανείων. Οι αριθµοί λένε πάντα την αλήθεια και στην περίπτωση της Κύπρου οι αριθµοί των δανείων και των καταθέσεων αποτυπώνουν τη βιαιότητα µε την οποία χτυπήθηκε η κυπριακή οικονοµία τον Μάρτιο του 2013 και την πορεία που ακολούθησε µέχρι σήµερα. Από την άλλη, αποτυπώνεται και η δραστική µείωση του συνόλου των δανείων, συνεπεία κυρίως της συµφωνίας στην πρώην Συνεργατική, που έφερε τη δηµιουργία Φορέα, αλλά και των πωλήσεων δανείων, µε αποκορύφωµα αυτήν της Τράπεζας Κύπρου των €2,7 δισ. ΜΕ∆.
Η ΦΥΓΗ ΤΩΝ ΡΩΣΩΝ
Η φυγή ρωσικών κεφαλαίων από την Κύπρο είναι άλλο ένα φαινόµενο το οποίο καταγράφεται και επισηµαίνεται στις αλλαγές που επέρχονται στα τραπεζικά δρώµενα. Τα τελευταία διαθέσιµα στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου, που αφορούν τον Απρίλιο, δεικνύουν ότι οι καταθέσεις από κατοίκους τρίτων χωρών κινούνται πτωτικά για άλλο ένα µήνα. Σε σύγκριση µε τον Απρίλιο του 2018, τον Απρίλιο του 2019 οι καταθέσεις κατοίκων τρίτων χωρών µειώθηκαν µέσα σε ένα χρόνο περισσότερο από €1 δισ. Συγκεκριµένα, όπως προκύπτει από τα στοιχεία της εποπτικής αρχής:
Καταθέσεις κατοίκων τρίτων χωρών
Απρίλιος 2019: €6,9 δισ.
Απρίλιος 2018: €7,9 δισ.
Μείωση: €1 δισ.+
Αυτή η µείωση, αν και δεν υπάρχουν επίσηµα στοιχεία τα οποία να προσδιορίζουν τη χώρα προέλευσης των καταθετών, αποδίδεται από τραπεζικούς κύκλους στη φυγή ρωσικών κεφαλαίων. Μελετώντας τα επιµέρους στοιχεία τα οποία αφορούν τη µείωση αυτών των καταθέσεων, προκύπτει ότι προέρχεται από εταιρείες (€700 εκατ.) και από λοιπούς ενδιάµεσους χρηµατοπιστωτικούς οργανισµούς (€337,5 εκατ.).
Εταιρείες
Απρίλιος 2019: €1,4 δισ.
Απρίλιος 2018: €2,1 δισ.
Μείωση: €700 εκατ.
Λοιποί ενδιάµεσοι χρηµατοπιστωτικοί οργανισµοί
Απρίλιος 2019: €2,4 δισ.
Απρίλιος 2018: €2,7 δισ.
Μείωση: €337,5 εκατ.
Όσον αφορά τα νοικοκυριά της «κατηγορίας» των κατοίκων τρίτων χωρών, δεν υπάρχει ουσιαστική µεταβολή των καταθέσεων σε σύγκριση µε πέρυσι, καθώς η µείωση περιορίζεται στα €22 εκατοµµύρια και οι καταθέσεις διατηρούνται «ελαφρώς» άνω των €3 δισ. Κύρια αιτία φαίνεται ότι είναι η οδηγία της Κεντρικής Τράπεζας για τις εταιρείες «κέλυφος», τις λεγόµενες shell companies, η οποία έχει επηρεάσει σαφώς τα ρωσικά κεφάλαια. Άλλωστε, στο πρόσφατο παρελθόν ο Ρώσος πρέσβης στην Κύπρο είχε εκφράσει την έντονη δυσφορία της Μόσχας για την οδηγία της Κεντρικής Τράπεζας. Αντίθετα, οι ΗΠΑ, διά του Αµερικανού Υφυπουργού Οικονοµικών, Μάρσαλ Μπίλινγκσλι, ο οποίος επισκέφθηκε το νησί για τρίτη φορά, εξέφραζαν την πλήρη ικανοποίησή τους για την οδηγία της Κεντρικής Τράπεζας.
ΨΗΛΗ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑ
Η αφθονία ρευστού προβληµατίζει τις τράπεζες, καθώς ασκεί πιέσεις στην κερδοφορία τους και πρέπει να βρουν τρόπους να την αξιοποιήσουν κατά τρόπο που να τους αποδίδει κέρδος. Η παραχώρηση νέων δανείων είναι ο βασικός τρόπος για να το πετύχουν και γνωρίζουν ότι χρειάζεται προσοχή. Το 2018 δόθηκαν καθαρά νέα δάνεια €3,1 δισ. Το 2019 έχουν ανεβάσει στροφές και οι ενδείξεις του πρώτου τετραµήνου του έτους δείχνουν ότι ο νέος δανεισµός θα ξεπεράσει τα περσινά επίπεδα. Την περίοδο Ιανουαρίου - Απριλίου του 2019 τα καθαρά νέα δάνεια που παραχώρησαν οι τράπεζες σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις έχουν ξεπεράσει, σύµφωνα µε τα στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας, το €1,1 δισ. και είναι αυξηµένα σε σύγκριση µε την αντίστοιχη περσινή περίοδο κατά €178 εκατ.
Καθαρά νέα δάνεια
Ιανουάριος - Απρίλιος 2019: €1,1 δισ.
Ιανουάριος - Απρίλιος 2018: €960 εκατ.
Αύξηση: €178 εκατ.
Το µεγαλύτερο µέρος του νέου δανεισµού, γύρω στα €740 εκατοµµύρια, διοχετεύεται στις επιχειρήσεις, ενώ σε επίπεδο νοικοκυριών τα δάνεια προσεγγίζουν τα €400 εκατοµµύρια.
Νέα δάνεια σε νοικοκυριά
Καταναλωτικά: €47,6 εκατ.
Στεγαστικά: €293 εκατ.
Λοιπά δάνεια: €55,8 εκατ.
Νέα δάνεια σε επιχειρήσεις
Έως €1 εκατ.: €156,6 εκατ.
Άνω του €1 εκατ.: €584,2 εκατ.
Τα καταθετικά αλλά και τα δανειστικά επιτόκια που προσφέρουν οι τράπεζες του τόπου δεν θυµίζουν σε τίποτε αυτά τα οποία προσφέρονταν τα προηγούµενα χρόνια. Παρά τις µικρές αυξοµειώσεις που καταγράφονται κάθε µήνα, η περίοδος των χαµηλών επιτοκίων συνεχίζεται. Ειδικότερα, το επιτόκιο των στεγαστικών δανείων είναι το χαµηλότερο από το 2008 κι έπειτα, σύµφωνα µε τα διαθέσιµα στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας.
Συγκεκριµένα, τον περασµένο Απρίλιο, περιλαµβανοµένου του συνολικού ετήσιου ποσοστού επιβάρυνσης, του ΣΕΠΕ:
Επιτόκια δανείων
Καταναλωτικά: 3,45%
Στεγαστικά: 2,75%
Δάνεια σε επιχειρήσεις µέχρι €1 εκατ.: 3,28%
Δάνεια σε επιχειρήσεις άνω του €1 εκατ.: 3,38%
Τα επιτόκια των καταθέσεων είναι σχεδόν στο 0%, αν υπολογιστούν αφενός η έκτακτη εισφορά για την άµυνα και αφετέρου το ΓΕΣΥ. Για τα νοικοκυριά το επιτόκιο για καταθέσεις προθεσµίας έως ενός έτους µειώθηκε στο 0,34% και για τις επιχειρήσεις στο 0,35%.
ΛΙΓΟΤΕΡΑ ΚΑΤΑΣΤΗMΑΤΑ
Σταθερά πτωτικά κινείται και ο αριθµός των καταστηµάτων των τραπεζών. Η δραστική µείωση των καταστηµάτων των τραπεζών που δραστηριοποιούνται στο νησί µπορεί να αποτελέσει επίσης ένα καλό δείγµα της αλλαγής που έχει επέλθει, αλλά και της νέας τάσης που ευνοεί ή καλύτερα απαιτεί την αξιοποίηση της τεχνολογίας. Από το 2014, η µείωση των καταστηµάτων µεταφράζεται σε ποσοστό 37%, µε την Κύπρο να έχει την πρωτιά στη µείωση του αριθµού των υποκαταστηµάτων τραπεζών. Στο τέλος του 2015 αναλογούσαν 67 καταστήµατα ανά 100 χιλιάδες κατοίκους. Το 2017 αναλογούσαν 53 καταστήµατα και το 2018 αναλογούσαν 44 καταστήµατα ανά 100 χιλιάδες κατοίκους.
Το 2012, το κυπριακό κοινό είχε στη διάθεσή του για να εξυπηρετηθεί 848 περίπου καταστήµατα, περιλαµβανοµένων και αυτών της πρώην Λαϊκής Τράπεζας, ενώ στο τέλος του 2013 τα καταστήµατα µειώθηκαν στα 680.
Ανατρέχοντας στα στοιχεία του Συνδέσµου Τραπεζών, όπως παρατίθενται στις ετήσιες εκθέσεις του, διαφαίνεται ότι οι πελάτες των τραπεζών του τόπου εξυπηρετούνταν το 2016 από 502 καταστήµατα. Με απλά λόγια, τα σηµεία εξυπηρέτησης του κοινού µειώθηκαν κατά 346 από το 2012 µέχρι το 2016. Το 2017 ο αριθµός των καταστηµάτων των τραπεζών που δραστηριοποιούνται στην Κύπρο είχε µειωθεί στα 458. Στο τέλος του 2018 τα καταστήµατα των τραπεζών ήταν 384. Σ’ ένα χρόνο µειώθηκαν κατά 74. Εάν συγκριθεί ο αριθµός των καταστηµάτων του 2012 µε αυτόν του 2018, προκύπτει ότι µειώθηκαν κατά 464.
ΤΕΤΡΑΨΗΦΙΟΣ ΑΡΙΘMΟΣ ΥΠΑΛΛΗΛΩΝ
Η µείωση του αριθµού των τραπεζοϋπαλλήλων είναι επίσης ένα φαινόµενο το οποίο εµφανίζεται πιο έντονα το 2018 και αναµένεται να έχει και συνέχεια. Ο αριθµός του προσωπικού των τραπεζών συνοψίζεται πλέον σε τέσσερα ψηφία, έχοντας υποχωρήσει στις 8.940, µε εµφανή την επίδραση της «αποχώρησης» της πρώην Συνεργατικής από τον τραπεζικό χάρτη. Σε σύγκριση µε το τέλος του 2017, καταγράφεται µείωση 1.687 υπαλλήλων. Πρόκειται για τη δεύτερη µεγαλύτερη µείωση σε ανθρώπινο δυναµικό που καταγράφεται µετά το 2013, όταν ο αριθµός των τραπεζοϋπαλλήλων είχε µειωθεί κατά 1.710 σε σύγκριση µε το 2012. Τα σχέδια εθελούσιας αποχώρησης προσωπικού έτυχαν ευρείας χρήσης στο πρόσφατο παρελθόν, καθώς όλες σχεδόν οι τράπεζες µπήκαν στη διαδικασία να προκηρύξουν τέτοια σχέδια. Το 2015 είναι η χρονιά που εργοδοτούνταν στις τράπεζες οι περισσότεροι υπάλληλοι, µετά το 2013. Σε ετήσια βάση, ο αριθµός των υπαλλήλων στις τράπεζες έχει µειωθεί κατά 15,9% µετά τη «διαγραφή» της πρώην Συνεργατικής από τον τραπεζικό χάρτη. Από το 2014 η µείωση των τραπεζικών αγγίζει το 18,3%. Τράπεζα Κύπρου και Ελληνική Τράπεζα εργοδοτούν τους περισσότερους υπαλλήλους.
ΕΙΔΟΣ ΠΡΟΣ ΕΞΑΦΑΝΙΣΗ ΟΙ ΕΠΙΤΑΓΕΣ
Η αποµάκρυνση των πολιτών/πελατών από τα ταµεία των τραπεζών διαφαίνεται και από τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας για τις πληρωµές στην Κύπρο, εξαιρουµένων των πληρωµών µε µετρητά. Η χρήση επιταγών ακολουθεί φθίνουσα πορεία και οι πληρωµές µε κάρτες κερδίζουν συνεχώς έδαφος. Το 2015 το 51,2% των πληρωµών γινόταν µε κάρτες και το 17% µε επιταγές. ∆ύο χρόνια αργότερα, το 2017, οι πληρωµές µε κάρτες αντιστοιχούν στο 57,5% και µε επιταγές στο 12%.
ΓΥΝΑΙΚΟ-ΚΙΝΟΥMΕΝΕΣ ΟΙ ΤΡΑΠΕΖΕΣ
Το «γυναικείο άρωµα» κυριαρχεί στις τράπεζες, καθώς η αναλογία ανδρών και γυναικών εργαζοµένων γέρνει προς τις γυναίκες, τουλάχιστον στη βάση των στοιχείων του Συνδέσµου Τραπεζών που αφορούν τα µέλη του. Το 2018 το 60,5% των εργαζοµένων στις τράπεζες ήταν γυναίκες και το 39,5% άνδρες. Από τα διαθέσιµα στοιχεία διαφαίνεται ότι µε την πάροδο των χρόνων το ποσοστό των γυναικών τραπεζοϋπαλλήλων αυξάνεται. Το 2016 οι γυναίκες αντιστοιχούσαν στο 57% του συνόλου των τραπεζοϋπαλλήλων και οι άνδρες στο 42,5%.
Σηµαντικά είναι και τα στοιχεία που αφορούν το επίπεδο µόρφωσης των τραπεζοϋπαλλήλων. Το 51% των τραπεζοϋπαλλήλων το 2018 ήταν πτυχιούχοι και το 45,3% ήταν κάτοχοι µεταπτυχιακών. Τα ποσοστά είναι βελτιωµένα σε σύγκριση µε το 2016, όταν οι πτυχιούχοι αντιστοιχούσαν στο 49% και οι κάτοχοι µεταπτυχιακών τίτλων στο 44%. Το 2017 τα αντίστοιχα ποσοστά ήταν 51,6% και 45,8%. Σχεδόν όλοι οι τραπεζοϋπάλληλοι, ή ποσοστό 98,7%, είναι µόνιµοι.