Συνέντευξη στην Πωλίνα Άνιφτου*
Το Oυκρανικό και οι διεθνείς εξελίξεις το 2022 έφεραν το απρόοπτο της δημιουργίας μιας άνευ προηγουμένου ενεργειακής κρίσης, που το 2023 θα επηρεάσουν την πολιτική, γεωστρατηγική και οικονομική κατάσταση εντός της Ε.Ε. αλλά και παγκοσμίως.
Ο Νικόλας Βαλανίδης, Oικονομικός Διευθυντής στη Δημόσια Επιχείρηση Φυσικού Αερίου (ΔΕΦΑ), μας αναλύει τα ενεργειακά δρώμενα παγκοσμίως και στην περιοχή μας: αν η πυρηνική ανάπτυξη στην Τουρκία και η ενδεχόμενη καθιέρωσή της ως ενεργειακού κόμβου θα επηρεάσει το γεωπολιτικό ισοζύγιο απέναντι σε Κύπρο, Ελλάδα και Ισραήλ, πώς το Ισραήλ αντιμετωπίζει το τρίγωνο Κύπρου- Ελλάδας- Αιγύπτου, αλλά και ποια είναι η θέση της Κύπρου σε μια ενδεχόμενη ενεργειακή κρίση.
Περαιτέρω, εν μέσω των αμφιβολιών για τη δημιουργία του East Med, το σαμποτάζ στον Nord Stream, τις κυρώσεις στη Ρωσία η εξέταση εναλλακτικών πηγών ενέργειας μπορεί να φαντάζει μια πιθανή λύση, όμως ακόμη το παρόν οικονομικό οικοσύστημα ζει και εξελίσσεται διά των παραδοσιακών οδών του πετρελαίου και φυσικού αερίου, με χώρες όπως το Ιράν να βρίσκονται σε κυρώσεις και η διεθνής αγορά να στρέφεται σε νέες αγορές όπως οι ΗΠΑ. Ως εκ τούτου, η συνέντευξη αυτή αποτελεί μια εισαγωγή για τη χροιά του πετρελαίου και φυσικού αερίου στην παγκόσμια αγορά, την παρουσίαση των περιφερειακών ενεργειακών δυνάμεων αλλά και πώς ο πόλεμος στην Ουκρανία θέτει νέες προκλήσεις και τον σχεδιασμό νέων απαντήσεων στην Ε.Ε., τη Δύση αλλά και σε όλες τις χώρες το 2023.
Ποιες είναι οι μεγαλύτερες παγκοσμίως χώρες στην παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου και πώς επηρεάζουν την απόφαση των ΗΠΑ και Ε.Ε. για κυρώσεις στη Ρωσία;
Η παγκόσμια παραγωγή πετρελαίου για το 2021 ανερχόταν περίπου στα 90 εκ. βαρέλια την ημέρα, η παγκόσμια κατανάλωση σε 94 εκ. βαρέλια, ενώ η παγκόσμια παραγωγή και κατανάλωση φυσικού αερίου σε περίπου 4.000 δις m³ τον χρόνο.
Από πλευράς γεωπολιτικής σημασίας τα στατιστικά στοιχεία της παγκόσμιας παραγωγής δεν μπορούν να τύχουν σωστής ερμηνείας εάν αυτό δεν συνδυαστεί με τα στοιχεία της παγκόσμιας κατανάλωσης.
Όσον αφορά το πετρέλαιο, όπως φαίνεται και από τον πίνακα πιο κάτω οι μεγαλύτεροι παραγωγοί με μερίδια πέραν του 10% είναι οι ΗΠΑ, η Ρωσική Ομοσπονδία και η Σαουδική Αραβία, ενώ σημαντικά μερίδια πέριξ του 5% κατέχουν το Ιράν το Ιράκ και η Κίνα.
Όσον αφορά τα στοιχεία της κατανάλωσης, ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι το 2021 η κατανάλωση ξεπέρασε κατά 4 εκ. βαρέλια ημερησίως την παραγωγή, λόγω του ότι έγινε σημαντική χρήση των αποθεμάτων που δημιουργήθηκαν λόγω του κορωνοϊού.
Ενώ οι ΗΠΑ είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός πετρελαίου στο κόσμο, ταυτόχρονα είναι και ο μεγαλύτερος καταναλωτής και παρουσιάζεται έλλειμα 2 εκ. περίπου βαρελιών την ημέρα για το 2021. Ακριβώς αντίθετη είναι η εικόνα για Ρωσική Ομοσπονδία και Σαουδική Αραβία, που παρά το σημαντικό μερίδιο στην παγκόσμια κατανάλωση έχουν δυνατότητες να εξάγουν πέραν των 7 εκ. βαρελιών την ημέρα.
Οι άλλοι μεγάλοι καταναλωτές που παρουσιάζουν σημαντικά ελλείμματα στο ισοζύγιο παραγωγής-κατανάλωσης είναι όπως αναμένεται η Κίνα, η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Ινδία. Για να συνεχίζουν την ομαλή λειτουργία τους οι οικονομίες της Κίνας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης πρέπει να εξασφαλίζουν εισαγωγές άνω των 10 εκ. βαρελιών ημερησίως ενώ 4 εκ. βαρέλια ημερησίως χρειάζεται η Ινδία.
Όσον αφορά το φυσικό αέριο και πάλι οι μεγαλύτεροι παραγωγοί είναι οι ΗΠΑ και η Ρωσία, με ποσοστά στην παγκόσμια παραγωγή 23% και 17% αντίστοιχα για το έτος 2021. Άλλοι σημαντικοί παραγωγοί είναι το Ιράν, η Σαουδική Αραβία, η Κίνα, το Κατάρ, η Αυστραλία και ο Καναδάς.
Η εικόνα στην παγκόσμια κατανάλωση φ.α. είναι αντίστοιχη με αυτή της αγοράς πετρελαίου, με τη διαφορά ότι τόσο η ΗΠΑ όσο και η Ρωσική Ομοσπονδία παρόλο που είναι οι μεγαλύτεροι καταναλωτές έχουν και οι 2 περιθώριο για να προχωρούν σε εξαγωγές 100 δις m³ ετησίως οι ΗΠΑ και 200 δις m³ ετησίως η Ρωσική Ομοσπονδία. Από την άλλη μεγάλοι καταναλωτές χωρίς αντίστοιχη παραγωγή είναι και πάλι η Κίνα και η Ευρωπαϊκή Ένωση με ανάγκες εισαγωγών 170 δις και 350 δις m³ αντίστοιχα.
Όπως φαίνεται και από την ανάλυση που έχει γίνει στα στοιχεία παραγωγής/κατανάλωσης, οι 3 χώρες που είναι περισσότερο εκτεθειμένες στις εισαγωγές ενεργειακών προϊόντων είναι η Κίνα, η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Ινδία. Οι κυρώσεις που έχουν επιβληθεί στη Ρωσική Ομοσπονδία αναμένεται να επηρεάσουν περισσότερο την αγορά φυσικού αερίου παρά αυτή του πετρελαίου, λόγω του ότι η αγορά του πετρελαίου είναι πολύ πιο ευέλικτη, κυρίως όσον αφορά τη μεταφορά και την αποθήκευση του τελικού προϊόντος.
Η κύρια μέθοδος μεταφοράς του πετρελαίου από την παραγωγή στην κατανάλωση είναι με δεξαμενόπλοια τα οποία μπορεί εύκολα να οδηγηθούν σε εναλλακτική αγορά. Εν αντιθέσει, στην αγορά φυσικού αερίου η κύρια μέθοδος μεταφοράς είναι μέσω αγωγών, κάτι που δεν προσδίδει την ανάλογη ευελιξία για εναλλακτικούς τελικούς προορισμούς πώλησης. Παρά τη σημαντική πρόοδο που έχει γίνει στο θέμα μεταφοράς του φυσικού αερίου σε υγροποιημένη μορφή (LNG) η συγκεκριμένη αγορά αντιπροσωπεύει μόνο το 15% περίπου της παγκόσμιας κατανάλωσης, ενώ για να μπουν νέα τερματικά στην αγορά χρειάζεται μεγάλο χρονικό διάστημα και αρκετά δισεκατομμύρια δολάρια επενδύσεων.
Λαμβάνοντας υπόψη τα πιο πάνω η εκτίμηση που μπορεί να γίνει είναι ότι σχετικά σύντομα η αγορά του πετρελαίου θα ισορροπήσει και οι τιμές θα σταθεροποιηθούν. Ήδη Κίνα και Ινδία προχώρησαν σε νέες συμφωνίες προμήθειας πετρελαίου με τη Ρωσική Ομοσπονδία εντός 2022 οπότε αναμένεται ότι οι ανάγκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα καλυφθούν από τους υπόλοιπους παραγωγούς.
Δυστυχώς όμως όσον αφορά το φυσικό αέριο δεν φαίνεται να υπάρχει για την ώρα τουλάχιστον σοβαρός σχεδιασμός για αντικατάσταση των σημαντικών ποσοτήτων που εισήγαγε η Ευρωπαϊκή Ένωση από τη Ρωσική Ομοσπονδία και ανερχόταν για το 2021 στα 150 περίπου δις m³. Η αντικατάσταση των εισαγωγών με υγροποιημένο φυσικό αέριο αναμένεται να έχει αρκετά μεγάλο κόστος, αφού το κόστος του υγροποιημένου φυσικού αερίου είναι σήμερα περίπου τριπλάσιο αυτού που εμπορεύεται μέσω αγωγών.
Ποια ήταν τα αρχικά πλάνα για τον Nord Stream 2 και πώς άλλαξε η πορεία κατασκευής του με τον πόλεμο στην Ουκρανία;
Ο αγωγός Nord Stream 2, παρόλο που έχουν ολοκληρωθεί τα κατασκευαστικά έργα, δεν έχει ακόμα χρησιμοποιηθεί, καθώς εμπίπτει στις κυρώσεις που επιβλήθηκαν από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει οποιοσδήποτε σχεδιασμός για χρήση του στο εγγύς μέλλον.
Ο αγωγός είναι δυναμικότητας 55 δις m³ ετησίως και θα μπορούσε να αντιπροσωπεύει το 1/3 των ετήσιων εξαγωγών της Ρωσικής Ομοσπονδίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το μέγεθός του είναι ακριβώς αντίστοιχο του αγωγού Nord Stream 1.
Από πλευράς της Ρωσικής Ομοσπονδίας ο αρχικός σχεδιασμός για τον αγωγό Nord Stream 2 προέβλεπε να αντικαταστήσει αρκετούς από τους πιο γερασμένους αγωγούς της ουκρανικής διαδρομής με σημαντικά χαμηλότερο οικονομικό κόστος, αφού σημαντικά ποσά πληρώνονται ακόμα στην Ουκρανία ως κόστος διαμετακόμισης του αερίου μέσα από την επικράτειά της. Παρά τις έντονες αντιρρήσεις των ΗΠΑ, ο αγωγός ολοκληρώθηκε εντός 2021.
Πιο κάτω ο πίνακας παρουσιάζει τα στοιχεία των εξαγωγών μέσω αγωγών φυσικού αερίου από τη Ρωσική Ομοσπονδία στην Ευρώπη.
Η Συμφωνία μεταξύ Λιβάνου και Ισραήλ πώς επηρεάζει τον East Med; Είναι όντως δυνατό να κατασκευαστεί ο αγωγός και αν ναι ποιος είναι ο χρονικός ορίζοντας και με ποια μέσα μπορεί να γίνει;
Η συμφωνία Λιβάνου-Ισραήλ δεν αναμένεται να επηρεάσει την κατασκευή ή όχι του East Med, αφού αυτή αναμένεται να στηριχθεί σε καθαρά τεχνοοικονομικές αναλύσεις. Οι πρώτοι σχεδιασμοί προβλέπουν έναν αγωγό μήκους 2000 περίπου χιλιομέτρων που θα ξεκινά από τα θαλάσσια οικόπεδα του Ισραήλ και θα καταλήγει μέσω Κύπρου στην Ελλάδα και από εκεί θα ενώνεται με το δίκτυο της Ιταλίας. Οι προκαταρκτικοί υπολογισμοί αναφέρουν κόστος κατασκευής περίπου $7 δις.
Ο σχεδιασμός για κατασκευή του East Med προβλέπει αγωγό δυναμικότητας 10 δις m³ετησίως. Όπως αντιλαμβάνεστε αυτός ο αγωγός δεν θα αντιπροσωπεύει σημαντικό μερίδιο των εισαγωγών της Ευρωπαϊκής Ένωσης που έχει ανάγκες που υπολογίζονται στα 350 δις m³ άρα επί της ουσίας η γεωπολιτική του αξία είναι περιορισμένη στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παρόλα αυτά, για τα μεγέθη της κυπριακής και ελληνικής οικονομίας αυτός ο αγωγός θα είναι σημαντικός αφού οι ανάγκες για τις 2 χώρες υπολογίζονται σε περίπου 1 και 5 δις m³ φυσικού αερίου ετησίως, άρα ο συγκεκριμένος αγωγός υπερκαλύπτει τις ανάγκες των 2 κρατών.
Ποιο θα είναι το πιθανολογούμενο ΑΕΠ της Κύπρου σε περίπτωση εφαρμογής του East Med;
Δεν αναμένεται να υπάρχει σημαντική συνεισφορά στο ΑΕΠ της Κύπρου από την ίδια την χρήση του αγωγού. Παρόλα αυτά αν μέσω του αγωγού επιτευχθεί η αγορά σημαντικών ποσοτήτων αερίου σε χαμηλότερη τιμή από το υγροποιημένο φυσικό αέριο τότε μπορεί να αναμένεται σημαντική μείωση στο κόστος του ηλεκτρισμού, κάτι το οποίο θα βοηθήσει σημαντικά την ανταγωνιστικότητα της κυπριακής οικονομίας.
Όταν ο πρόεδρος Ερντογάν αναφέρει πως η Τουρκία θα καταστεί «ενεργειακός κόμβος» για ποια μεγέθη μιλά και τι εννοεί;
Η προσπάθεια της Τουρκίας για να καταστεί «ενεργειακός κόμβος» έχει ξεκινήσει εδώ και αρκετά χρόνια. Όπως φαίνεται και στους προηγούμενους πίνακες οι αγωγοί TurkStream και Blue Stream που περνούν μέσω Τουρκίας μεταφέρουν πολύ σημαντικές ποσότητες φυσικού αερίου, ενώ ταυτόχρονα μέσω Τουρκίας διέρχεται ο αγωγός TANAP ( Trans Anatolian Gas Pipeline) μήκους 1900 περίπου χλμ. και δυναμικότητας 16 δις m³ που ενώνει τη παραγωγή στο Αζερμπαϊτζάν με την ευρωπαϊκή αγορά. Για την εσωτερική αγορά της Τουρκίας υπάρχει επίσης σε χρήση ο αγωγός Tabriz Ankara από το Ιράν, μήκους 2.500 χλμ. και δυναμικότητας 14 δις m³. Με βάση τη σημαντική αβεβαιότητα που υπάρχει στην περιοχή και το τεταμένο κλίμα μεταξύ Ευρώπης και Ρωσικής Ομοσπονδίας, η προσπάθεια της Τουρκίας ως επιτήδειος ουδέτερος θα είναι να εξασφαλίσει τη δίοδο μεγαλύτερων ακόμα ποσοτήτων φυσικού αερίου μέσω Τουρκίας προς Ευρώπη με τα οικονομικά και γεωπολιτικά οφέλη που αυτό συνεπάγεται.
Μπορεί η πυρηνική ενέργεια να αποτελέσει ορόσημο στη γεωπολιτική ισχύ της Τουρκίας απέναντι στο Ισραήλ;
Το πυρηνικό εργοστάσιο του Akkuyu αναμένεται να ολοκληρωθεί εντός του 2023 με κόστος $22 δις. Η δυναμικότητά του θα είναι πέριξ των 5000MW. Παρόλο που αναμένεται να οδηγήσει σε μειωμένο κόστος ηλεκτρισμού για την τουρκική οικονομία, δεν αναμένεται να δώσει στην Τουρκία σημαντικά γεωπολιτικά πλεονεκτήματα απέναντι στο Ισραήλ.
*Αναλύτριας Εξωτερικής Πολιτικής και Επενδύσεων