Της Χάρις Βωβού
Με αφορμή την ημέρα της γυναίκας, η οποία έχει καθιερωθεί να τιμάται κάθε χρόνο στις 8 Μαρτίου, το Economy Today επέλεξε να επικοινωνήσει με τρεις γυναίκες εργαζόμενες στον χώρο των STEM. Πρόκειται για μια σύγχρονη ορολογία, η οποία αναφέρεται στην Επιστήμη, την Τεχνολογία, τη Μηχανική και τα Μαθηματικά (Science, Technology, Engineering & Mathematics). Πλέον στον διεθνή εργασιακό χώρο αυξάνονται οι θέσεις εργασίας που απαιτούν γνώσεις από τον τομέα των STEM, με στόχο τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και την εξέλιξη του ανθρώπινου δυναμικού των επιχειρήσεων.
Εντός συνόρων, λοιπόν, η Μελίτα Μενελάου χημικός μηχανικός, η Κατερίνα Λοΐζου μηχανικός έρευνας και ανάπτυξης στην AmaDema και η Μαριάννα Προκόπη-Δημητριάδη ερευνήτρια και επιχειρηματίας βιοτεχνολογικής καινοτομίας, μας συστήνονται και απαντούν σε τρία κοινά ερωτήματα που τους θέσαμε. Εξηγούν το αντικείμενο με το οποίο ασχολούνται, πώς η επιστήμη με την οποία πορεύονται συντελεί στην εξέλιξη του τομέα τους και τους λόγους για τους οποίους επέλεξαν ν’ ασχοληθούν με το επάγγελμά τους.
Γιατί επιλέξατε να ασχοληθείτε με τη συγκεκριμένη επιστήμη και τι ακριβώς κάνετε;
Μελίτα Μενελάου: Το γνωστικό αντικείμενο της/του χημικού μηχανικού είναι μεταξύ άλλων η μελέτη και κατανόηση των ιδιοτήτων της ύλης (με τη μορφή των πρώτων υλών, των ενδιαμέσων και τελικών προϊόντων), οι διεργασίες κατεργασίας ή/και επεξεργασίας της ύλης, ο σχεδιασμός και υπολογισμός των εγκαταστάσεων μέσα στις οποίες τελούνται διεργασίες, οι ιδιότητες και εφαρμογές των προϊόντων, καθώς και το οικονομικό και κοινωνικό κόστος της βιομηχανικής παραγωγής. Έργο επομένως της/του χημικού μηχανικού στην πράξη είναι η έρευνα - ανάπτυξη - βελτίωση προϊόντων, μεθόδων και εγκαταστάσεων, η μελέτη - κατασκευή - λειτουργία-τεχνική εξυπηρέτηση χημικών εγκαταστάσεων, καθώς και ο σχεδιασμός - παραγωγή - εφαρμογές των παραγομένων προϊόντων και υλικών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της συνεισφοράς της Επιστήμης της Χημικής Μηχανικής στην ανθρωπότητα είναι η παραγωγή συνθετικών λιπασμάτων, με αποτέλεσμα την παραγωγή αρκετής τροφής για τον αυξανόμενο πληθυσμό της Γης μέσω της μετατροπής του αζώτου από τον αέρα σε αμμωνία (Carl Bosch) - χωρίς αυτή την ανακάλυψη, θα μπορούσαμε να παράγουμε μόνο τα δύο τρίτα της ποσότητας τροφής που παράγεται σήμερα. Ένα επιπλέον παράδειγμα είναι η μαζική παραγωγή της πενικιλίνης από τη Margaret Hutchinson Rousseau που είναι και η πρώτη γυναίκα που έλαβε διδακτορικό τίτλο χημικού μηχανικού από το MIT. Ακόμη ένα επίτευγμα χημικών μηχανικών είναι η ανάπτυξη μιας ουσίας που ονομάστηκε νορεθινδρόνη - ή προγεστερόνη - η οποία χρησιμοποιήθηκε για να φτιαχτούν ένα από τα δύο πρώτα συνδυασμένα αντισυλληπτικά χάπια (George Rosenkranz).
Η ειδίκευσή μου είναι επικεντρωμένη στη Μελέτη της Σύνθεσης, του Χαρακτηρισμού και των Τεχνολογικών και Βιοϊατρικών Εφαρμογών Προηγμένων (Νανο)Υλικών (Advanced (Nano)Materials) που στόχο έχουν να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής όλων μας, απαντώντας ταυτόχρονα σε καίρια ερωτήματα που είναι άμεσα συνυφασμένα με τον σύγχρονο και συνεχώς εξελισσόμενο τρόπο ζωής. Απαραίτητη προϋπόθεση για τη πολυδιάσταση μελέτη των υλικών είναι η κατανόηση της δομής της ύλης (θεμελιώδεις καταστάσεις της ύλης και εξωτικές καταστάσεις της ύλης) αλλά και η εξιδεικευμένη γνώση και χρήση καινοτόμων τεχνικών όπως η χρήση της ακτινοβολίας συγχρότρου (Synchrotron radiation).
Κατερίνα Λοΐζου: Επέλεξα να ασχοληθώ με τον τομέα της μηχανικής και συγκεκριμένα τον τομέα της χημικής μηχανικής γιατί από μικρή είχα περιέργεια για το πώς λειτουργούν τα πράγματα γύρω μου. Μετέπειτα ασχολήθηκα με τον τομέα της νανοτεχνολογίας γιατί παρόλο που αφορά μικρά μεγέθη υλικών, οι επιπτώσεις που έχει στην ανάπτυξη καινοτόμων υλικών και προϊόντων είναι τεράστιες.
Μαριάννα Προκόπη-Δημητριάδη: Από μικρό παιδί ήμουν παθιασμένη με τη βιολογία και τις επιστήμες γενικότερα, ήθελα να ανακαλύπτω πώς λειτουργούν τα πράγματα γύρω μου, να αναμιγνύω διαφορετικά υλικά και να αναρωτιέμαι για την ύπαρξη του κόσμου και του σύμπαντος. Ο κλάδος της βιολογίας ήταν η φυσική πορεία σταδιοδρομίας για μένα. Αρχικά ήθελα η δουλειά μου να έχει απτό αντίκτυπο στους ανθρώπους μέσω της βασικής έρευνας. Όμως, πάντα παρακολουθούσα τις εξελίξεις στη βιοτεχνολογία, και πάντα με τραβούσαν οι πιο πρωτοπόρες έρευνες, στα αρχικά στάδια των σπουδών μου είχα αφοσιωθεί σε πιο παραδοσιακά βιολογικά μονοπάτια μέχρι που βρήκα ένα θέμα που πραγματικά μου κέντρισε την προσοχή, τα βλαστοκύτταρα και οι εφαρμογές που μπορεί να έχουν στην ιατρική. Έχοντας χάσει τα περισσότερα από τα μέλη της οικογένειάς μου από καρκίνο τα τελευταία χρόνια έχω αφοσιωθεί στην εξατομικευμένη ογκολογική έρευνα και την άμεση εφαρμογή της σε καινοτόμες λύσεις για τη θεραπεία και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ογκολογικών ασθενών.
Είμαι συνιδρύτρια τριών πιστοποιημένων καινοτόμων βιοτεχνολογικών εταιρειών με έδρα τη Λεμεσό. Στην Theramir Ltd αναπτύσσουμε εξατομικευμένες θεραπείες νέας γενιάς και διαγνωστικές πλατφόρμες για τον καρκίνο με βάση τα βλαστοκύτταρα, τη νανοτεχνολογία και τα microRNAs. Στη Promed Bioscience Ltd καινοτομούμε στον τομέα των ιατρικών βιοϋλικών όπου αναπτύσσουμε 3D-ατελοκολλαγόνο για έρευνα και ιατρικές εφαρμογές όπως η σύνθεση τρισδιάστατων τεχνητών οργάνων, βιοεκτύπωση ιστών και επούλωση τραυμάτων. Στην RSL Revolutionary Labs Ltd εστιάζουμε στην ανάπτυξη καινοτόμων δερματολογικών σκευασμάτων για την ανακούφιση και την επούλωση δερματικών παρενεργειών σε ογκολογικούς ασθενείς, μετά από ακτινοθεραπεία, χημειοθεραπεία ή ανοσοθεραπεία.
Τι είναι αυτό που ξεχωρίζετε στο αντικείμενο της έρευνάς σας και ποιες είναι οι προκλήσεις;
Μελίτα Μενελάου: Η δική μου ερευνητική δραστηριότητα μεταξύ άλλων περιλαμβάνει τη μελέτη υλικών με τη μορφή νανουλικών και νανοσωματίδιων, κεραμικών υλικών (σκόνες, αερογέλες, ξηρογέλες) και μαγνητικών υλικών. Οι προκλήσεις που παρατηρούνται στις γυναίκες που δραστηριοποιούνται με την επιστήμη, τη μηχανική και την έρευνα, είναι πολλές και πολυδιάστατες. Ειδικότερα κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID19, όπου πάρα πολλοί κλάδοι είχαν επηρεαστεί ανεπανόρθωτα συμπεριλαμβανομένου και του επιστημονικού κλάδου, οι γυναίκες ερευνήτριες και επιστημόνισσες κτυπήθηκαν ιδιαίτερα σκληρά. Ο βασικότερος λόγος ήταν την αυξημένη επιβάρυνση για τη φροντίδα των παιδιών και ηλικιωμένων που επωμίστηκαν περισσότερο οι γυναίκες παρά οι άνδρες. Αυτή η αυξημένη επιβάρυνση στην καθημερινότητα είχε σαν αποτέλεσμα τη δυσκολία στην πρόσβασή τους στον χώρο εργασίας, στη χρήση εργαστηριακού/τεχνολογικού εξοπλισμού αλλά και πόρων και επομένως στη μείωση της παραγωγικότητάς τους. Ως αποτέλεσμα έχει σημειωθεί μείωση στο ποσοστό των γυναικών που δημοσιεύουν ερευνητικά άρθρα και υποβάλλουν ερευνητικές προτάσεις τα τελευταία αυτά χρόνια. Επομένως, αυτό με τη σειρά του θέτει σε άμεσο κίνδυνο την επαγγελματική εξέλιξη των γυναικών στην επιστήμη αλλά και τη διασφάλιση της χρηματοδότησης και απασχόλησής τους. Επίσης, μια συνεχιζόμενη πρόκληση που παρατηρείται σε όλη την παγκόσμια κοινότητα είναι το συνεχιζόμενο χαμηλό ποσοστό γυναικών μηχανικών. Συγκεκριμένα, η μηχανική παραμένει ο πιο ανδροκρατούμενος τομέας στους τομείς των επιστημών, της τεχνολογίας, της μηχανικής και των μαθηματικών (STEM) μιας και μόνο το 15-20% των μηχανικών είναι γυναίκες. Το γεγονός αυτό οι εκπαιδευτικοί και οι επιχειρήσεις πρέπει να δώσουν μεγαλύτερη προσοχή στο πώς ένα επάγγελμα που βασίζεται στη δέσμευση για επίλυση σύνθετων προβλημάτων που ταλανίζουν την Υφήλιο (κλιματολογικές αλλαγές, πείνα, ποιότητα νερού, κ.τλ.), αποτυγχάνει τόσο σταθερά να αντιμετωπίζει τις έμφυλες διαφορές στον χώρο και τις συνθήκες εργασίας.
Κατερίνα Λοΐζου: Αυτό που ξεχωρίζω στο αντικείμενο της έρευνάς μου είναι οι επιπτώσεις που έχει στην καθημερινή ζωή και το γεγονός ότι είναι ένας τομέας με ραγδαία εξέλιξη που με προκαλεί να μαθαίνω συνεχώς. Η χρήση της νανοτεχνολογίας για τη σύνθεση καινοτόμων και προηγμένων υλικών σε τομείς όπως η ενέργεια, το περιβάλλον και η ιατρική, συμβάλλει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής μας. Βεβαίως, το γεγονός ότι αφορά διαστάσεις που είναι αόρατες με γυμνό μάτι είναι μια τεράστια πρόκληση, όπως επίσης και η χρήση εξειδικευμένων μηχανημάτων για τη μελέτη τους που συχνά δεν είναι διαθέσιμα στην Κύπρο.
Μαριάννα Προκόπη-Δημητριάδη: Ξεκινώντας πριν 6 χρόνια και δημιουργώντας την πρώτη μας start-up οι προκλήσεις ήταν τεράστιες κυρίως λόγω της ιδιομορφίας των επιχειρήσεων μας που αφορούν σε έναν τομέα πρωτοεμφανιζόμενο στο νησί. Έχοντας ως όραμα να προσφέρουμε στον συνάνθρωπο και ασθενή ήταν πολλές οι στιγμές που βρήκαμε κλειστές πόρτες στα πρώτα μας βήματα. Η μεγαλύτερη δυσκολία μας ήταν να πείσουμε πως εδώ στη μικρή Κύπρο μπορούμε να φέρουμε την επανάσταση στον τομέα της βιοτεχνολογίας. Ακούσαμε πολλά όχι, ένα ναι όμως ήταν αρκετό να κάνει τη διαφορά. Η Καινοτομία δεν συμβαίνει έτσι απλά. Η Καινοτομία ωθείται από την επιχειρηματικότητα και αποτελεί την κινητήρια δύναμή της, είναι ένα μίγμα οράματος, πάθους, δέσμευσης.
Πόσο συμβάλλει το ερευνητικό σας πεδίο στην εξέλιξη του κλάδου σας;
Μελίτα Μενελάου: Η επιστήμη της μηχανικής βρίσκεται πίσω από την τεράστια ανάπτυξη του σύγχρονου τρόπου ζωής μας. Τα άλματα στον τομέα της μηχανικής μας έχουν δώσει το πλεονέκτημα να έχουμε καλύτερη ποιότητα ζωής, να μπορούμε να ζούμε σε πιο άνετα σπίτια και να χρησιμοποιούμε ασφαλέστερα και ταχύτερα μέσα μεταφοράς - και αυτά είναι μόνο μερικά από τα παραδείγματα της προσφοράς της μηχανικής στη σύγχρονη ζωή. Στον διεθνή, αλλά και στον ελληνικό και κυπριακό χώρο, η έρευνα των υλικών βρίσκεται συγκριτικά σε πολύ υψηλά επίπεδα, τόσο από άποψη χρηματοδότησης όσο και απασχόλησης ανθρώπινου δυναμικού. Επιπλέον, τα τελευταία χρόνια εμφανίζεται ένας συνεχώς αναπτυσσόμενος κλάδος επιχειρήσεων και Οργανισμών των οποίων οι δραστηριότητες σχετίζονται με παραδοσιακά ή προηγμένα υλικά και απασχολούν επιστημονικό προσωπικό σε εξειδικευμένες εργασίες και επιστημονική έρευνα, εφαρμόζοντας εμπράκτως καινοτόμες ιδέες που μπορούν να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής των πολιτών αλλά και του κοινωνικού συνόλου γενικότερα.
Κατερίνα Λοΐζου: Η χρήση της νανοτεχνολογίας στον τομέα της μηχανικής προσφέρει ευκαιρίες για αύξηση της ποιότητας, της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας μέσω της καινοτόμων λύσεων. Παράλληλα, συμβάλλει στην ανάπτυξη περαιτέρω δυνατοτήτων και λειτουργικοτήτων στα προϊόντα, αυξάνοντας την αποτελεσματικότητά τους.
Μαριάννα Προκόπη-Δημητριάδη: Ο καρκίνος είναι μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που έχει αντιμετωπίσει ποτέ η ανθρωπότητα: μια σύνθετη ασθένεια, αφού κάθε μορφή καρκίνου συνιστά διαφορετική νόσο, στην οποία εμπλέκονται γενετικοί, κληρονομικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες. Ο καρκίνος είναι διαφορετικός από άνθρωπο σε άνθρωπο, έχει πολλά πρόσωπα, διότι αναπτύσσεται μέσα από πολλά μονοπάτια. Από την άλλη πλευρά η βιοτεχνολογία είναι ένας διεπιστημονικός κλάδος που στοχεύει στην αξιοποίηση των σημαντικών επιτευγμάτων της Βιολογίας και των συναφών επιστημών με σκοπό την ανάπτυξη καινοτόμων προϊόντων και υπηρεσιών για τη βελτίωση της υγείας του ανθρώπου.
Ιδιαίτερα στον τομέα της ογκολογίας, η βιοτεχνολογία έχει καταστήσει ήδη δυνατή την ασφαλέστερη παραγωγή όλο και περισσότερων φαρμάκων και ιατρικών υπηρεσιών με ιδιαίτερη συμβολή στην πρόληψη της νόσου. Όπου πρόληψη θεωρείται ο πλέον αποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισης της απειλής της νόσου. Η συμβολή της βιοτεχνολογίας ανοίγει νέες προοπτικές για τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής με βάση καινοτόμες ιατρικές εφαρμογές όπως η τεχνητή κατασκευή ιστών και οργάνων, η γονιδιακή θεραπεία γενετικών νόσων σε συνδυασμό με νανοθεραπείες, η μελέτη των φαινομένων γήρανσης για ανάπλαση ιστών, η ανάπτυξη καινοτόμων προϊόντων (εμβόλια, βιολογικά αντιδραστήρια κ.τλ.) και βιοϋλικών.