Του Νέστορα Βασιλείου
Οι εξισώσεις είναι δύσκολες και για το τραπεζικό σύστημα της χώρας, το οποίο τρέμει τυχόν πισωγύρισμα. Μπορεί η απάντηση της Φρανκφούρτης στην κρίση του κορωνοϊού να περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, χαλαρώσεις για τις τράπεζες, οι οποίες έχουν προσωρινό χαρακτήρα, αλλά ουδείς μπορεί να εφησυχάζει, γιατί το πρόβλημα των μη εξυπηρετούμενων δανείων στέκει αγέρωχο.
Τα βαρίδια της κρίσης, που είχε κορυφωθεί το 2013, δεν έχουν φύγει ακόμη από τους ώμους των τραπεζών. Σχεδόν €9 δισ. μη εξυπηρετούμενα δάνεια παραμένουν στο σύστημα και βαραίνουν τους ισολογισμούς τους. Παρά ταύτα, ο όγκος των μη εξυπηρετούμενων δανείων έχει μειωθεί αισθητά από τότε. Ανατρέχοντας στα στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας, είναι ευδιάκριτη η βελτίωση. Από το 2014 μέχρι τον Ιανουάριο του 2020, τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια που βρίσκονται στο τραπεζικό σύστημα της χώρας έχουν μειωθεί από τα €27,3 δισ. στα €9 δισ. Με απλά λόγια, παρέμεινε στις τράπεζες μόνο το ένα τρίτο.
Η πορεία των ΜΕΔ
Δεκέμβριος 2014: €27.328 εκατ. - 47,8%
Δεκέμβριος 2015: €26.669 εκατ. - 45,8%
Δεκέμβριος 2016: €23.810 εκατ. - 47,2%
Δεκέμβριος 2017: €20.578 εκατ. - 43,7%
Δεκέμβριος 2018: €10.260 εκατ. - 30,3%
Δεκέμβριος 2019: €8.972 εκατ. - 27,9%
Ιανουάριος 2020: €8.981 εκατ. - 27,9%
Πώς όμως έγινε αυτό; Μια τράπεζα, η πρώην Συνεργατική, κατέβασε ρολά, με αποτέλεσμα τα μη εξυπηρετούμενα δάνειά της να μείνουν εκτός τραπεζικού συστήματος. Η Τράπεζα Κύπρου προχώρησε σε πωλήσεις μη εξυπηρετούμενων δανείων, με πιο ηχηρή και μεγάλη αυτή των €2,7 δισ., ενώ και η Ελληνική Τράπεζα είχε προχωρήσει στο παρελθόν σε μια μικρή πώληση δανείων. Στο παιχνίδι μπήκαν βεβαίως και οι οργανικές λύσεις, όπως τις ονομάζουν οι τραπεζίτες, που δεν είναι άλλες από τις αναδιαρθρώσεις, τις ανταλλαγές ακινήτων έναντι χρέους κτλ. Ειρήσθω εν παρόδω, τα ακίνητα που έχουν συγκεντρώσει οι τράπεζες είναι ένα άλλο μεγάλο κεφάλαιο, το οποίο απαιτεί επίσης προσοχή.
Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας, από το σύνολο των μη εξυπηρετούμενων δανείων, ποσοστό 52% ή €4,64 δισ. αναλογούσε σε νοικοκυριά. Το 44% ή €3,96 δισ. των μη εξυπηρετούμενων δανείων στο σύστημα αντιστοιχούσε σε επιχειρήσεις. Σχεδόν το σύνολο των προβληματικών δανείων που αναλογεί στις επιχειρήσεις, €3,5 δισ., αφορά μικρομεσαίες επιχειρήσεις.
ΜΕΔ - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2020
Νοικοκυριά: €4,64 δισ.
Επιχειρήσεις: €3,96 δισ.
- Μικρομεσαίες επιχειρήσεις: €3,47 δισ.
Τα «ναυάγια» του 2020
Ο κορωνοϊός έχει χτυπήσει στο ψαχνό και τους σχεδιασμούς για περαιτέρω μείωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Τουλάχιστον οι δύο μεγάλες τράπεζες του τόπου, Κύπρου και Ελληνική, σχεδίαζαν να ξεφορτωθούν, μέσω πωλήσεων μεγάλων πακέτων, μη εξυπηρετούμενα δάνεια αξίας €4 δισ. περίπου. Αυτά τα ποσά είχαν αναφερθεί επισήμως από διάφορους αξιωματούχους και θεσμικούς. Το όλο εγχείρημα φαντάζει πλέον πιο δύσκολο, ή –όπως λένε οι τραπεζίτες– θα απαιτηθεί περισσότερος χρόνος για να συμφωνηθεί πώληση, καθώς η αβεβαιότητα που κουβαλά η πανδημία του κορωνοϊού προκαλεί αναπόδραστα καθυστερήσεις και φυσικά πιέσεις για μείωση της τιμής πώλησης. Εσχάτως, στο πλαίσιο της παρουσίασης των οικονομικών αποτελεσμάτων της Ελληνικής Τράπεζας, ο Ανώτατος Εκτελεστικός της Διευθυντής, Ιωάννης Μάτσης, απαντώντας σε σχετικό ερώτημα του Economy Today, είχε δώσει το στίγμα των αντικειμενικών δυσκολιών που προκύπτουν. «Δεν τίθεται θέμα πώλησης δανείων αυτή τη στιγμή. Η διάθεση από τους διεθνείς επενδυτές δεν είναι για επενδύσεις σε ΜΕΔ και για επενδύσεις σε χώρες περιφερειακές όπως η Κύπρος. Ως εκ τούτου, θεωρώ, χωρίς να ξέρω τι θα φέρει το μέλλον, ότι για την ώρα είναι δύσκολο να μιλήσουμε για ενδεχόμενες πωλήσεις, παρόλο που, όπως λέω πάντα, είναι κάτι που είναι καθήκον μας να εξετάσουμε και συνέχεια εξετάζουμε. Ελπίζω ότι, με το άνοιγμα των αγορών και με την επιστροφή της διάθεσης για ανάληψη κινδύνων από τους διεθνείς επενδυτές, θα επανέλθει και το θέμα της πώλησης κάποιου πακέτου μη εξυπηρετούμενων δανείων», ανέφερε χαρακτηριστικά ο Ιωάννης Μάτσης.
Ο κίνδυνος
Το ενδεχόμενο ενός νέου κύκλου μη εξυπηρετούμενων δανείων, απότοκου της κρίσης του κορωνοϊού και της βαθιάς ύφεσης που τη συνοδεύει, θα συνέθετε κατά πολλούς την τέλεια καταιγίδα. Το γεγονός ότι η κυβέρνηση, μέσω των πακέτων στήριξης της οικονομίας, έχει επενδύσει πολλά στη στήριξη της απασχόλησης δεν είναι καθόλου τυχαίο. Τυχόν αύξηση της ανεργίας θα σηματοδοτήσει αλυσιδωτές επιπτώσεις στην οικονομία. Βεβαίως, όλες οι εκτιμήσεις/προβλέψεις που έχουν δημοσιοποιηθεί και αφορούν την πορεία της κυπριακής οικονομίας φέρουν μοιραία την ανεργία να αυξάνεται το 2020. Υπάρχει όμως και μια άλλη παράμετρος, αυτή που αφορά τους μισθούς και το ενδεχόμενο μείωσής τους. Όσο λοιπόν το διαθέσιμο εισόδημα συρρικνώνεται, λόγω ανεργίας ή μείωσης μισθών, τόσο αυξάνεται και ο κίνδυνος αθέτησης πληρωμών και δη ενός νέου κύκλου μη εξυπηρετούμενων δανείων. Καθόλου τυχαία δεν είναι άλλωστε η αναφορά, στην έκθεση του οικονομικού επιτελείου της κυβέρνησης για το Στρατηγικό Πλαίσιο Δημοσιονομικής Πολιτικής 2021-2023, στις συνεχιζόμενες προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο τραπεζικός τομέας λόγω του πολύ υψηλού ποσοστού των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Όπως αναφέρεται στην ανάλυση κινδύνων, «τυχόν μη αποκλιμάκωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων και βελτίωση της κερδοφορίας των τραπεζικών ιδρυμάτων, αναμένεται να επηρεάσουν αρνητικά την κυπριακή οικονομία, μέσω της επιδείνωσης της κεφαλαιουχικής επάρκειας των πιστωτικών ιδρυμάτων, της κερδοφορίας τους και της αναιμικής παραχώρησης πιστώσεων στην οικονομία».
Η επιβράβευση των καλοπληρωτών
Στην Κύπρο, οι εκποιήσεις ενυπόθηκων ακινήτων απασχολούν έντονα την κοινωνία και το όλο ζήτημα βρίσκεται μονίμως στη σκακιέρα της πολιτικής. Θα μπορούσε να λεχθεί ότι συνήθως οι κακοπληρωτές έχουν με το μέρος τους την πολιτική, η οποία σπαζοκεφαλιάζει για να τους πείσει να πληρώσουν, παρέχοντάς τους κίνητρα και διευκολύνσεις. Ενώ συμβαίνει αυτό, μια άλλη μεγάλη μερίδα του πληθυσμού είναι τυπική στις υποχρεώσεις της και, παρά τις οικονομικές δυσκολίες που μπορεί να αντιμετωπίζει, «κόβει τον λαιμό της» και πληρώνει τις δόσεις της, τους φόρους της, τις κοινωνικές της ασφαλίσεις και ούτω καθεξής. Στο πλαίσιο των μέτρων που υλοποιήθηκαν για αντιμετώπιση των επιπτώσεων της πανδημίας του κορωνοϊού ήταν και αυτό της αναστολής δόσεων δανείων. Μπορεί να χαρακτηριστεί και ως μέτρο επιβράβευσης των καλοπληρωτών, οι οποίοι για πρώτη φορά μετά από αρκετά χρόνια –λόγω φυσικά της αδυναμίας αποπληρωμής εξαιτίας των περιοριστικών μέτρων και του ιού, γεγονότα εκτός του ελέγχου τους– έτυχαν ευνοϊκότερης μεταχείρισης από ό,τι οι κακοπληρωτές, οι οποίοι δεν είχαν δικαίωμα να αξιοποιήσουν το εν λόγω μέτρο.
Η αναστολή δόσεων
Το μέτρο της αναστολής δόσεων έχει δώσει ανάσες σε αρκετούς δανειολήπτες και ταυτόχρονα δίχτυ προστασίας στις τράπεζες, οι οποίες θα έβλεπαν σε πρώτη φάση τουλάχιστον τα δάνεια των ξενοδόχων να παρουσιάζουν δυσκολίες στην εξυπηρέτησή τους. Τα στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας για την απήχηση του εν λόγω μέτρου έχουν όμως ιδιαίτερη σημασία, καθώς φαίνεται ότι αυτό έχει αξιοποιηθεί σχεδόν από τους μισούς δανειολήπτες οι οποίοι ανταποκρίνονται κανονικά στις δανειακές τους υποχρεώσεις. Από το σύνολο των €32,1 δισ. και αφαιρουμένων των €9 δισ. των μη εξυπηρετούμενων δανείων, προκύπτει ότι σχεδόν ένας στους δύο δανειολήπτες που εξυπηρετούν τα δάνειά τους επέλεξε την αναστολή δόσεων για εννέα μήνες. Το μεγάλο ερώτημα είναι πόσοι εξ αυτών θα είναι σε θέση, μετά το πέρας της περιόδου αναστολής δόσεων, να συνεχίσουν να εξυπηρετούν τα δάνειά τους. Δεδομένα, ένα ποσοστό θα αδυνατεί να αντεπεξέλθει στις δανειακές του υποχρεώσεις.
Επιπλέον, άρχισαν να γίνονται συζητήσεις για την πιθανότητα επέκτασης του μέτρου, οι οποίες θα εντείνονται όσο η οικονομία κινείται σε μεγαλύτερη ύφεση το 2020. Σημαντικό ζητούμενο είναι η οποιαδήποτε ρύθμιση να μη θεωρηθεί σημαντική αναδιάρθρωση των όρων του δανείου και αυτό να «πέσει» στην κατηγορία των μη εξυπηρετούμενων.
Σύνολο δανείων: €32,1 δισ.
Μη εξυπηρετούμενα δάνεια: €9 δισ.
Αναστολή δόσεων: €10,8 δισ.
Όσο περνούσε ο χρόνος, οι δανειολήπτες οι οποίοι αξιοποιούσαν το μέτρο της αναστολής δόσεων αυξάνονταν, καθώς η αξία των δανείων των οποίων οι δόσεις έχουν ανασταλεί μέχρι το τέλος του έτους, στις 24 Απριλίου ανερχόταν σε €7,4 δισ., στις 8 Μαΐου σε €10,2 δισ. και στις 22 Μαΐου προσέγγιζε τα €11 δισ. Το μεγαλύτερο μέρος των δανείων που τελούν υπό αναστολή δόσης προέρχεται από τις επιχειρήσεις. Τα ξενοδοχεία και τα εστιατόρια, τα οποία έχουν πληγεί καίρια από την πανδημία, εν τη απουσία τουριστών, έχουν αξιοποιήσει το μέτρο και έχουν θέσει στον πάγο δάνεια €1,7 δισ. Ακολουθούν δάνεια εταιρειών που δραστηριοποιούνται στον τομέα των ακινήτων, ενώ και τα δάνεια εταιρειών του λιανικού και του χονδρικού εμπορίου των οποίων οι πληρωμές έχουν παγώσει προσεγγίζουν το €1 δισ.
ΑΝΑΣΤΟΛΗ ΔΟΣΕΩΝ (22 Μαΐου 2020)
ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΑ: €4,4 δισ. ή 40.775 δάνεια
ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ: €6,4 δισ. ή 5.562 δάνεια
- Ξενοδοχεία και εστιατόρια: €1,7 δισ. ή 668 δάνεια
- Ακίνητη ιδιοκτησία: €1,2 δισ. ή 612 δάνεια
- Κατασκευές: €1,1 δισ. ή 554 δάνεια
- Χονδρικό και λιανικό εμπόριο: €950,4 εκατ. ή 1.609 δάνεια
- Μεταποίηση: €384 εκατ. ή 530 δάνεια
- Επαγγελματικές, επιστημονικές και τεχνικές δραστηριότητες: €294 εκατ. ή 375 δάνεια
- Μεταφορές: €203 εκατ. ή 152 δάνεια
- Υπηρεσίες υγείας: €110 εκατ. ή 121 δάνεια
- Εκπαίδευση: €97 εκατ. ή 99 δάνεια
Ο Γενικός Διευθυντής του Συνδέσμου Τραπεζών, δρ Μιχάλης Καμμάς, ερωτηθείς σε πρόσφατη συνέντευξή του στην εφημερίδα «Σημερινή» πώς αντικρίζουν οι τράπεζες το ενδεχόμενο αύξησης των προβληματικών δανείων μετά τη λήξη του μορατόριουμ, είχε αναφέρει χαρακτηριστικά: «Δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται με φόβο οι συνθήκες που θα συναντήσουμε την επόμενη μέρα της άρσης του μορατόριουμ δόσεων, αλλά με ρεαλισμό και προσέγγιση κατανόησης αναφορικά με τις ανάγκες και την εικόνα που θα έχει η αγορά. Ένας λογικός οικονομικός συνειρμός οδηγεί σε μια πρώτη εκτίμηση ότι κάποιοι δανειολήπτες δεν θα έχουν τη δυνατότητα επαναφοράς σε θέση άμεσης εξυπηρέτησης των υποχρεώσεών τους. Η έκταση που πιθανώς να έχει μια τέτοια τάση δεν μπορεί να υπολογιστεί με ακρίβεια, ωστόσο για τον τραπεζικό τομέα είναι σημαντικό να έχει έγκαιρη και λεπτομερή εικόνα για το χαρτοφυλάκιο το οποίο τέθηκε υπό τον νόμο και το διάταγμα της αναστολής δόσεων, ούτως ώστε να γίνουν οι αναγκαίες συζητήσεις και οι απαραίτητες αναδιαρθρώσεις ή άλλες ρυθμίσεις, με απώτερο σκοπό να περιοριστεί ο κίνδυνος δημιουργίας νέων μη εξυπηρετούμενων δανείων».
Η λύση της "Κακής Τράπεζας"
Ο Γενικός Διευθυντής του Συνδέσμου Τραπεζών, δρ Μιχάλης Καμμάς, απαντά στο Economy Today για το ενδεχόμενο δημιουργίας μιας ευρωπαϊκής «κακής τράπεζας».
«Είναι μια ιδέα η οποία εδώ και κάποια χρόνια συζητείται σε ευρωπαϊκό επίπεδο και μάλιστα στο ανώτατο επίπεδο, δηλαδή θεσμικά ανάμεσα σε οργανισμούς όπως η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, η Κομισιόν και η Ευρωπαϊκή Τραπεζική Αρχή. Ως γενική προσέγγιση, αποτελεί μια πρόταση η οποία μπορεί να δώσει λύσεις και κυρίως να στείλει διεθνώς το μήνυμα ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση ενισχύει ολοένα και περισσότερο τους μηχανισμούς και τη δύναμη ισχύος της έναντι υφιστάμενων, νέων και πιθανών μελλοντικών κινδύνων. Παρ’ όλα αυτά, μια σειρά παραμέτρων, δεδομένων και ειδικών συνθηκών σε κάθε χώρα ξεχωριστά και στην Ευρωζώνη ως σύνολο αποτελούν τα κλειδιά για υλοποίηση ενός μεγαλεπήβολου και σύνθετου έργου όπως η δημιουργία μιας ευρωπαϊκής κακής τράπεζας. Πιθανόν μέσα από το πρίσμα της τραπεζικής ένωσης, η οποία αποτελεί το μεγάλο στοίχημα της Ευρωζώνης, το σενάριο της κακής τράπεζας να μπορεί να πάρει σάρκα και οστά».