Του Μιχάλη Περσιάνη*
Το πρώτο έτος της νέας διακυβέρνησης αρχίζει με άσχημους οιωνούς. Η κυπριακή οικονομία παραμένει ανθεκτική, κυρίως χάρη στην προσαρμοστικότητά της στις ρευστές συνθήκες, αλλά τα πρώτα σημάδια των πιέσεων από την παγκόσμια αγορά είναι ήδη εμφανή. Δυστυχώς, η ανθεκτικότητα που καταγράφεται στο λιανικό εμπόριο, και σε λιγότερο βαθμό στην ψυχαγωγία, κρύβουν τα ευρύτερα ζητήματα και οδηγούν σε μια ευρεία διάθεση για εφησυχασμό, όπως διαφάνηκε μεταξύ άλλων και στη συζήτηση για τον προϋπολογισμό. Επιπλέον, οι λύσεις που βρίσκει η αγορά εργασίας, μέσα από τα ωράρια εργασίας και την «ευέλικτη» διαχείριση των εργαζόμενων από τρίτες χώρες, οδηγεί με ευκολία στο στρεβλό συμπέρασμα πως το ερχόμενο έτος προμηνύεται ως εύκολο. Η υψηλή ανάπτυξη του 2022, όμως, οφείλεται σε ένα απλό –αν και δύσκολο- συνδυασμό: της ανικανοποίητης ζήτησης από τα προηγούμενα δύο έτη με την προσεκτική διαχείριση των δημοσίων οικονομικών.
Σήμερα καταγράφεται όμως υψηλή πίεση. Η νομισματική πολιτική που επιβάλλεται πλέον στην Ευρωζώνη, αφού η πρωτοβουλία ανήκει πλήρως στις ΗΠΑ, δεν μπορεί παρά να επηρεάσει την ανάπτυξη. Ήδη, οι υψηλοί ρυθμοί σε κάποιους από τους σημαντικούς τομείς της οικονομίας, όπως τις κατασκευές, αντιστρέφονται στο δεύτερο μισό του έτους. Η πιστωτική επέκταση, η οποία τροφοδοτεί τη ζήτηση για κατασκευές από εγχώριους αγοραστές, καταγράφει από το φθινόπωρο συνεχή μείωση η οποία αναμένεται πως θα συνεχίσει να υποχωρεί καθώς επιτόκια και πληθωρισμός αυξάνονται και διαθέσιμα εισοδήματα υποχωρούν. Ο δανεισμός των μικρών επιχειρήσεων (με δάνεια μέχρι 1 εκατ. ευρώ) καταγράφει επίσης σταθερή μείωση από τις αρχές του τρίτου τριμήνου, προμηνύοντας μείωση της ανάπτυξης στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις και ιδίως τις πιο μικρές.
Το γεγονός ότι παραμένει ζωντανή η ζήτηση, ιδίως για τον τομέα των ακινήτων, από το εξωτερικό, επιτρέπει τη συνέχιση της δυναμικής στις πωλήσεις και έτσι λειτουργεί σαν βέλος μπροστά στις πιέσεις που συνεχίζονται στις κατασκευές, ενώ ο ρόλος της κατανάλωσης στο λιανικό εμπόριο καθίσταται όλο και πιο σημαντικός (και όλο και πιο μη βιώσιμος) μοχλός ανάπτυξης για την οικονομία γενικότερα. Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να είμαστε έτοιμοι για μια εξαιρετικά πιθανή υποχώρηση της ιδιωτικής ζήτησης στην οικονομία, καθώς οι ενδείξεις παραμένουν θετικές μεν, αλλά προσωρινές.
ΔΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ
Τα δημόσια οικονομικά παραμένουν υγιή και απολαμβάνουν σημαντικές πολυτέλειες χάρη στην καλή διαχείριση που έγινε τα τελευταία χρόνια, περιλαμβανομένης της διαχείρισης του δημόσιου χρέους αλλά και των δαπανών της Δημοκρατίας. Ωστόσο, οι αποδόσεις του κυπριακού χρέους συνεχίζουν να αυξάνονται εξ αιτίας δεδομένων που διαμορφώνονται εκτός Κύπρου. Έτσι, η διατήρηση των ρευστών αποθεμάτων καθίσταται όλο και πιο σημαντική για την επιτυχή αντιμετώπιση των προκλήσεων του 2023. Οι συζητήσεις που κάνουν αναφορές σε «μαξιλαράκι» που «πρέπει» να δαπανηθεί, πρέπει να προκαλούν τουλάχιστον ανησυχία.
Παρόλο ότι οι προβλέψεις για τα κρατικά έσοδα του 2023 πολύ εύκολα μπορούν να διαψευστούν, παραμένει πιθανή η διατήρηση ακόμα και των πρωτογενών πλεονασμάτων. Για να γίνει κάτι τέτοιο, πολύ πιθανή θα είναι η «θυσία» κάποιων από τις αναπτυξιακές δαπάνες, κάτι, ωστόσο, που θα πρέπει να γίνει πολύ επιλεκτικά και πολύ προσεκτικά με στόχο να μην επηρεαστεί η αναπτυξιακή προοπτική των συγκεκριμένων δαπανών, και δη η επίδρασή τους στην απασχόληση.
Η νέα κυβέρνηση θα παραλάβει μια οικονομία η οποία είναι μεν σε καλή κατάσταση, αλλά δέχεται ισχυρές πιέσεις από την επιδεινούμενη παγκόσμια οικονομία, η οποία συνεχίζει την πτωτική της πορεία. Έτσι, η πολυτέλεια που είχαμε, να αγνοούμε χρόνια προβλήματα διαρθρωτικής φύσης, τα οποία μπορούσαμε να προσπεράσουμε χάρη στη συνετή δημοσιονομική πολιτική και τις ευνοϊκές νομισματικές συνθήκες, δεν αναμένεται πως θα υφίσταται από τους επόμενους μήνες. Οι διαρθρωτικές αδυναμίες θα πρέπει να αρχίσουν να αντιμετωπίζονται.
ΤΑ ΚΑΛΑ ΝΕΑ…
Τα καλά νέα, είναι πως, ενώ βρισκόμαστε μπροστά σε μεγάλες προκλήσεις, η Κύπρος δεν είναι εντελώς ανοχύρωτη. Η ωρίμανση ενός μικρού αριθμού σημαντικών προγραμμάτων του Σχεδίου Ανθεκτικότητας και Ανάπτυξης μέσα στο 2023 θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη συγκράτηση της απασχόλησης και της ανάπτυξης. Επιπλέον, οι σημαντικές μεταρρυθμίσεις που χρειάζονται δεν είναι απαραίτητα, ούτε μεγαλεπήβολες, ούτε δαπανηρές. Το Δημοσιονομικό Συμβούλιο εισηγήθηκε, για παράδειγμα, τη μείωση των δαπανών που σχετίζονται με εκτυπωτικά, αγορά χαρτιού, επιστολές και άλλες πτυχές ενός απηρχαιωμένου αλλά καλά διατηρημένου διοικητικού ύφους στη δημόσια μηχανή. Η εξοικονόμηση δεν θα είναι δημοσιονομικά σημαντική, αλλά το περιθώριο για αύξηση της παραγωγικότητας και την διά της πλαγίας επιβολής της ψηφιοποίησης προς την οποία υπάρχει ακόμα μεγάλη αντίσταση, είναι πραγματικά τεράστια. Φυσικά και δεν εισακούστηκε το Συμβούλιο καθώς μια τέτοια προσέγγιση θα προκαλούσε αντιδράσεις από στελέχη τα οποία θα εξαναγκάζονταν να αναθεωρήσουν το διοικητικό τους ύφος προς όφελος της ψηφιοποίησης.
Υπάρχουν, όμως, πολλά παρόμοια παραδείγματα μείωσης του διοικητικού φόρτου, τόσο στο δημόσιο όσο και για τον ιδιωτικό τομέα- πολλά από αυτά είναι ήδη καταγεγραμμένα. Η τεχνολογία και η κοινωνία είναι έτοιμες για τέτοιες κινήσεις, που ακολουθούν τον κανόνα του «80-20» και η ενόχληση διευθυντικών στελεχών θα διαρκέσει σε μια τέτοια περίπτωση, μόνο μέχρι αυτοί να προσαρμοστούν στα δεδομένα του τρέχοντος αιώνα, με σοβαρές θετικές προεκτάσεις για τον φορολογούμενο και την κοινωνία.
Επιπλέον, οι κοινωνικές δαπάνες, είτε με τη μορφή άμεσης δαπάνης, είτε με τη μορφή φορολογικών κινήτρων, αν τύχουν καλύτερης στόχευσης, μπορούν να έχουν μεγαλύτερο κοινωνικό αποτύπωμα και να πετύχουν τους δεδηλωμένους τους στόχους, χωρίς απαραίτητα να αυξήσουν το συνολικό κόστος για τη Δημοκρατία.
Κάποιες σημαντικές κινήσεις θα πρέπει να γίνουν άμεσα, περιλαμβανομένης και μιας τολμηρής αναθεώρησης της προσέγγισής μας στον τομέα της ενέργειας, όπου η αποτυχία των τελευταίων δεκαετιών να βελτιωθεί το δίκτυο διανομής δεν χωράει πλέον κάτω από το χαλί. Ωστόσο, υπάρχουν λιγότερο μεγαλεπήβολες αλλά σημαντικές, ανιαρές αλλά αποτελεσματικές, κινήσεις που δυνητικά ισοδυναμούν με «μεταρρύθμιση», ως προς το αποτέλεσμά τους.
Το 2023 είναι η ώρα για τέτοιες κινήσεις. Η αναμενόμενη μείωση των κρατικών εσόδων αλλά και η αναπόφευκτη επιδείνωση κοινωνικών δεικτών αναμένεται πως θα ασκήσουν πίεση στον υφιστάμενο σχεδιασμό για τη διαχείριση των δημοσίων οικονομικών και της μακροοικονομικής μας δυναμικής. Μάλιστα, την ώρα που οι αγορές χρέους προμηνύουν νέες αναταραχές και η Πράσινη και Ψηφιακή Μετάβαση των κρατών μελών της Ε.Ε. αυξάνει τη δική τους ανταγωνιστικότητα, η δική μας μεταρρυθμιστική διάθεση θα αποτελέσει τη λαβή του δόρατος για να διαχειριστούμε την αιχμή: την προσαρμοστικότητα της κυπριακής οικονομίας, τη δημοσιονομική μας ευρωστία, την ικανότητα και διάθεση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων να υιοθετήσουν καινοτομίες και την εξωστρέφειά μας.
Έτσι, το 2023 διαφαίνεται πως θα είναι δύσκολο καθώς οι βάσεις της οικονομίας θα δοκιμαστούν από εξωγενείς πιέσεις οι οποίες φέρνουν στην επιφάνεια διαχρονικές μας αδυναμίες. Ωστόσο, τα απαραίτητα εργαλεία είναι διαθέσιμα για να διατηρηθούν θετικοί ρυθμοί ανάπτυξης, να συγκρατηθεί η απασχόληση και να αντιμετωπιστούν οι κοινωνικές πιέσεις (περιλαμβανομένης και της ανισότητας). Ο χρόνος που μπαίνει, ακριβώς λόγω των εξωγενών δυσκολιών, μπορεί να αποδειχθεί πετυχημένος, αν διαφανεί η πολιτική βούληση να χαλάσει -λίγο και για λίγο- η άνεση της πεπατημένης.
Διαβάστε επίσης: Θετικές προοπτικές για το 2023 αλλά παραμονεύουν κίνδυνοι...
*Προέδρου του Δημοσιονομικού Συμβουλίου