ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗΝ ΠΩΛΙΝΑ ΑΝΙΦΤΟΥ*
Ο Οθωμανολόγος/Τουρκολόγος και Συνεργάτης του Εργαστηρίου Τουρκικών και Ευρασιατικών Μελετών του Πανεπιστημίου Πειραιώς μιλά στο Economy Today, παραθέτοντας μια οικονομική ανάλυση της Τουρκίας μέσα από το πρίσμα των ιστορικών και πολιτικών τεκταινομένων των τελευταίων χρόνων και όσων αναμένονται να τεθούν επί τάπητος με τις επερχόμενες εκλογές του Ιουνίου 2023. Περαιτέρω εξετάζεται πως η τουρκική οικονομία συνθέτει την εξωτερική της πολιτική σύμφωνα με τις επενδύσεις σε χώρες της περιοχής μας, αλλά και πώς η Τουρκία στηρίζει την οικονομία των κατεχομένων σε δημόσιο τομέα αλλά και με την παρουσία τουρκικών επιχειρήσεων. Στο πρίσμα αυτό η γνωριμία με την Τουρκία αντιμετωπίζεται από τον δρα Δημήτρη Σταθακόπουλο δυναμικά μιας και ο ίδιος είναι Οθωμανολόγος, Τουρκολόγος και Νομικός με ιδιαίτερη γνώση Οικονομικών και Ναυτιλίας και συγγραφέας 27 βιβλίων.
Ποιοι είναι οι κύριοι πυλώνες της τουρκικής οικονομίας και πώς συνδέονται με την άσκηση εξωτερικής πολιτικής. Σε ποιες χώρες γίνονται επενδύσεις, ποια είναι τα μεγαλύτερα έργα αλλά και οι αριθμοί των επενδύσεων;
Η Τουρκία στηρίζει την οικονομία της στις διεθνείς σχέσεις/ συναλλαγές, με όλες τις χώρες του κόσμου, στη συμμετοχή της ως μέλος ή ως παρατηρητής σε πάμπολλους διεθνείς οικονομικούς οργανισμούς, αλλά και στη λεγόμενη «μαύρη» οικονομία, της οποίας τα μεγέθη είναι μάλλον άγνωστα, εκ του αποτελέσματος όμως, βλέπουμε πως πρέπει να είναι τεράστια, αφού η χώρα, όλο τάχα πτωχεύει, αλλά τελικά ουδέποτε πτωχεύει, ενώ δεν παρατηρούνται μαζικές κοινωνικές εκρήξεις με αφορμή ή αιτία την οικονομία.
Ειδικότερα :
To Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) στην Τουρκία ανερχόταν σε 815,27 δισεκατομμύρια δολάρια το 2021, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας. Η αξία του ΑΕΠ της Τουρκίας αντιπροσωπεύει το 0,61 τοις εκατό της παγκόσμιας οικονομίας. Ο δείκτης τιμών καταναλωτή αυξήθηκε τον Οκτώβριο για 17ο συνεχόμενο μήνα, «αγγίζοντας» το 85,51% σε ετήσια βάση. Πρόκειται για το υψηλότερο ποσοστό του από το 1997, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία που δόθηκαν σήμερα στη δημοσιότητα. Οι τιμές των τροφίμων ήταν 99% υψηλότερες από την ίδια περίοδο πέρυσι, οι κατοικίες αυξήθηκαν κατά 85% και οι μεταφορές αυξήθηκαν κατά 117%, ανέφερε την Πέμπτη η τουρκική Στατιστική Υπηρεσία. Ο δείκτης εγχώριων τιμών παραγωγού παρουσίασε αύξηση 157,69% σε ετήσια βάση και σημείωσε άνοδο 7,83% σε μηνιαία βάση. Η μηνιαία άνοδος των τιμών καταναλωτή ήταν 3,54%.
Μια άλλη πτυχή του πληθωριστικού προβλήματος της Τουρκίας είναι η ανορθόδοξη πολιτική της κεντρικής τράπεζας της χώρας, η οποία, υπό την πίεση του Τούρκου προέδρου, μείωσε το βασικό της επιτόκιο παρά την άνοδο των τιμών.
Από την 1η Ιανουαρίου 1996, όταν τέθηκε σε ισχύ η Συμφωνία Τελωνειακής Ένωσης με την Ε.Ε., οι εξαγωγές των χωρών της Ε.Ε. προς την Τουρκία αυξήθηκαν σημαντικά, όμως δεν αυξήθηκαν οι εξαγωγές της Τουρκίας προς τις χώρες της Ε.Ε. με τον ίδιο ρυθμό. Την περίοδο 1996-2000, οι συνολικές εξαγωγές της Ε.Ε. προς την Τουρκία ήταν 93.499 δισεκατομμύρια δολάρια και οι συνολικές εξαγωγές της Τουρκίας στις χώρες της Ε.Ε. ήταν 51.625 δισεκατομμύρια δολάρια. Μια αναλογία μεγέθους που συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
Περαιτέρω, η ανάπτυξη διμερών εμπορικών σχέσεων μεταξύ Βαλκανικών χωρών και Τουρκίας, όπως η Ρουμανία και η Βουλγαρία έχει ολοκληρωθεί και η Τουρκία είναι μεταξύ των δέκα κορυφαίων επενδυτικών χωρών και στις δύο χώρες. Ο όγκος των συναλλαγών επί του συνολικού εμπορίου στην περιοχή, είναι 1.633 δισεκατομμύρια δολάρια, εκ των οποίων τα 670 εκατομμύρια είναι με τη Ρουμανία και τα 530 εκατομμύρια με τη Βουλγαρία. Ο τουρκικός Τραπεζικός Τομέας αγοράζει διάφορες δημόσιες τράπεζες, με έξι τουρκικές τράπεζες να λειτουργούν ως υποκαταστήματα ή αντιπροσωπείες τραπεζών στη Ρουμανία, τρεις στη Βουλγαρία και από μία στην Αλβανία, τη Β.Μακεδονία/Σκόπια και τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Η Τουρκία προσπαθεί να επωφεληθεί από τις υπηρεσίες θεσμών και μηχανισμών όπως το Balkan Countries Trade Development Regional Center, η Union of Balkan Countries Chambers, η Southeast European Countries Cooperation Initiative, το Κέντρο Οικονομικής Συνεργασίας Ευξείνου Πόντου, το Κέντρο Προώθησης Εξαγωγών κ.ά.. Εν τούτοις λόγω του ρευστού διεθνούς περιβάλλοντος, υπάρχουν ακυρώσεις έργων υποδομής π.χ. της Ceylan Holding στη Βουλγαρία και της Τράπεζας Bayındır Holding στη Ρουμανία.
Η Τουρκία προσπαθεί να αναπτύξει περαιτέρω, τις διαχρονικές της εμπορικές και οικονομικές σχέσεις με τις αραβικές χώρες. Σαφώς, οι χώρες του Κόλπου βρίσκονται σε ισχυρότερη οικονομική θέση σε σύγκριση με πολλές χώρες της Μέσης Ανατολής και έχουν τη δύναμη να επενδύσουν και να εισάγουν. Ωστόσο, παρατηρείται ότι οι χώρες αυτές προτιμούν να συνεργάζονται με άλλες χώρες, παρά με την Τουρκία, έστω και εάν το Κατάρ πρωτοστατεί σε κάποιες επενδύσεις ή/και δανεισμούς στην Τουρκία και παρότι η Τουρκία είναι μεγαλομέτοχος στην Ισλαμική Αναπτυξιακή Τράπεζα ( 3 Α, μηδέν risk ). Ο συνολικός όγκος εμπορίου της Τουρκίας με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Μπαχρέιν, το Κατάρ, το Κουβέιτ, το Ομάν, τη Σαουδική Αραβία και την Υεμένη, που ήταν 2.298.041.000 δολάρια το 1998, μειώθηκε σε 19.773.000 δολάρια στην τρέχουσα εποχή. Οι αραβικές χώρες της αφρικανικής ηπείρου αποτελούν επίσης σημαντική αγορά για την Τουρκία, στο πλαίσιο του «Σχεδίου Δράσης για το άνοιγμα της Αφρικής».
Οι Δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας, θεωρούνται τουρκογενείς και φιλικά προσκείμενες στο εμπόριο με την Τουρκία. Ο όγκος του εμπορίου έφτασε στο 1,5 δισεκατομμύρια δολάρια στα τέλη του 2000, ενώ συνολικά 6,5 δισεκατομμύρια δολάρια επενδύθηκαν στην περιοχή από Τούρκους επιχειρηματίες και οι εργολαβικές κατασκευαστικές υπηρεσίες ξεπέρασαν τα 4 δισεκατομμύρια δολάρια, με τάσεις ανόδου μέχρι σήμερα. Περισσότερες από 2.500 τουρκικές εταιρείες διαφόρων μεγεθών δραστηριοποιούνται στην Κεντρική Ασία, λόγω της εγγύτητας γλώσσας, θρησκείας, ιστορίας και πολιτισμού. Η Τουρκία μετέχει ως παρατηρητής και στο Σύμφωνο της Σαγκάης , ενώ πρωτοστατεί στην Ένωση τουρκογενών χωρών, όπου θέλησε να βάλει ως παρατηρητή και το ψευδοκράτος, δηλαδή των κατεχομένων.
Καλές σχέσεις έχουν δημιουργηθεί με ορισμένες χώρες της Αφρικής, ιδιαίτερα τη Σομαλία, την Αιθιοπία, το Σουδάν, την Ερυθραία και το Τζιμπουτί, ήδη από την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κατέχοντας η Τουρκία ιδιαίτερη θέση στην περιοχή, σε σύγκριση με άλλα ευρωπαϊκά κράτη. Μεταξύ 1990 και 2000, ο όγκος του εμπορίου της Τουρκίας με τις αφρικανικές χώρες διπλασιάστηκε και κρατείται σε αξιόλογα επίπεδα ακόμα. Η ίδρυση οργανισμών όπως η Οικονομική Κοινότητα Χωρών Δυτικής Αφρικής (ECOWAS), η Κοινή Αγορά Ανατολικής και Νότιας Αφρικής (COMESA), καθώς και η μείωση δασμών μεταξύ των χωρών μελών, έχουν κάνει τις αφρικανικές χώρες ελκυστική αγορά για τον ιδιωτικό τομέα της Τουρκίας, ιδιαίτερα στον Τομέα της Άρδευσης, της Γεωργίας, της Δασοκομίας και της Ενέργειας. Η συμμετοχή της Τουρκίας στην Αφρικανική Τράπεζα Ανάπτυξης ως χώρα δωρητής, έχει αυξήσει τις πιθανότητες των εταιρειών της, να κερδίζουν τους δημόσιους διαγωνισμούς ανάληψης έργων στους οποίους συμμετέχουν.
Σύμφωνα με τις εκθέσεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου 6 δισεκατομμύρια θα ζουν σε λίγο στην Ευρασία, δηλ. σε ένα από τα τρία μεγάλα οικονομικά και εμπορικά κέντρα του κόσμου, μαζί με τις ΗΠΑ και την Ε.Ε.. Η Ευρασία θα φιλοξενήσει το μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού, θα παράγει το 50%+ του παγκόσμιου ακαθάριστου εθνικού προϊόντος και το 40%+ του παγκόσμιου εμπορίου θα γίνεται με ασιατικές χώρες. Παρατηρείται ότι οι ασιατικές χώρες διερευνούν τα πεδία και τις δυνατότητες συνεργασίας τους με την Τουρκία, αφού θεωρείται σημαντικό προγεφύρωμα στους άξονες Μέσης Ανατολής-Κεντρικής Ευρώπης. Για τις εμπορικές σχέσεις μεταξύ των χωρών της περιοχής και της Τουρκίας, δημιουργήθηκε ο μηχανισμός JEC με την Αυστραλία, το Μπαγκλαντές, τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας (ΛΔΚ), την Ινδονησία, τις Φιλιππίνες, τη Νότια Κορέα, την Ινδία, τη Μαλαισία, το Πακιστάν, τη Σρι Λάνκα, την Ταϊλάνδη, Βιετνάμ και Νέα Ζηλανδία. Επιπλέον, ο MCPA μεταξύ της Τουρκίας, της Αυστραλίας, του Μπαγκλαντές, της ΛΔΚ, της Ινδονησίας, της Νότιας Κορέας, της Ινδίας, της Ιαπωνίας, της Μαλαισίας, του Πακιστάν και της Σιγκαπούρης.
Η μαύρη οικονομία της Τουρκίας και το ξέπλυμα
Περαιτέρω, η τουρκική οικονομία δεν στηρίζεται μόνο στο εσωτερικό και εξωτερικό της εμπόριο, τις συνεργασίες, τον τουρισμό, τα οπλικά συστήματα κ.ά., αλλά κυρίως στηρίζεται στη «μαύρη οικονομία». Τον τελευταίο κρίσιμο χρόνο του πολέμου, υπήρξε εισροή ύποπτων χρημάτων, η οποία βοήθησε την τουρκική οικονομία να ενισχύσει τα συναλλαγματικά της αποθέματα, σύμφωνα με αναφορές του Bloomberg και των Financial Times, όπου αυτά τα ανεξήγητα μετρητά χρηματοδοτούν τα δύο τρίτα του κενού τρεχουσών συναλλαγών. Το κυβερνών Κόμμα (AKP) του Τούρκου Προέδρου φαίνεται πως μεταφέρει μυστικά κεφάλαια από το εξωτερικό στην τουρκική οικονομία, ενώ έκανε έκκληση στους Τούρκους επιχειρηματίες να φέρουν τα αδήλωτα χρήματά τους από το εξωτερικό πίσω στη χώρα. Η πρώτη «αμνηστία αδήλωτου πλούτου» τέθηκε σε ισχύ τον Νοέμβριο του 2008 και διήρκεσε μέχρι το τέλος του 2009. Ο Τούρκος πρόεδρος εξέδωσε διάταγμα στις 31 Δεκεμβρίου 2021, παρατείνοντας τον νόμο περί αμνηστίας αδήλωτου πλούτου μέχρι τις 31 Μαρτίου 2023.
Το άρθρο των Financial Times, με τίτλο «Ποιος γεμίζει την Τουρκία;» που δημοσιεύτηκε στις 13 Σεπτεμβρίου 2022, ρίχνει φως στο πώς η Τουρκία έλαβε 24,4 δισεκατομμύρια δολάρια περισσότερα από όσα θα μπορούσε να δικαιολογήσει από το εξωτερικό, τους πρώτους επτά μήνες του τρέχοντος έτους. Το Al-Monitor ανέφερε επίσης ότι τέτοιες εισροές άγνωστης προέλευσης έχουν αυξηθεί από τότε που ο πρόεδρος ανέλαβε πλήρεις εκτελεστικές εξουσίες το 2018 αποτελώντας το κύριο μέσο χρηματοδότησης ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών συνολικού ύψους περίπου 98 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Μάλιστα, ο πρώην υπουργός Οικονομικών και βουλευτής του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP) Abdüllatif Şener κατηγόρησε το AKP ότι χρησιμοποιεί την Τουρκία ως κέντρο ξεπλύματος χρήματος από το 2009. Ο αρχηγός του CHP Kemal Kılıçdaroğlu καταγγέλλει εδώ και πολλά χρόνια ότι η Τουρκία έχει γίνει το «κέντρο ξεπλύματος χρήματος στην Ευρώπη». Ο πρόεδρος Ερντογάν, κατάφερε να καλύψει τις έρευνες για διαφθορά που έγιναν δημοσίως στις 17-25 Δεκεμβρίου 2013, που ενέπλεκαν στον στενό κύκλο του και τον διαβόητο Τουρκο-Ιρανό Reza Zarrab μαζί με κάποιους γιους υπουργών του AKP. Ο Zarrab διέφυγε από την Τουρκία και συνελήφθη στο αεροδρόμιο του Μαϊάμι, τον Μάρτιο του 2016 με την κατηγορία της τραπεζικής απάτης, του ξεπλύματος χρήματος και της βοήθειας της ιρανικής κυβέρνησης να αποφύγει τις αμερικανικές κυρώσεις. Το Υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ ανακοίνωσε στις 15 Οκτωβρίου 2019 ότι η «TÜRKİYE HALK BANKASI AS, γνωστή και ως «Halkbank», κατηγορήθηκε με έξι κατηγορίες για απάτη, ξέπλυμα χρήματος και κυρώσεις που σχετίζονται με τη συμμετοχή της τράπεζας σε σχέδιο αποφυγής των αμερικανικών κυρώσεων στο Ιράν, ύψους δισεκατομμυρίων. Το Bloomberg ανέφερε επίσης ότι μια μυστηριώδης τουρκική εταιρεία βοήθησε τον Μαδούρο να μεταφέρει 900 εκατομμύρια δολάρια σε χρυσό στο Ιράν μέσω Τουρκίας. Οι Greek City Times ανέφεραν τον Μάιο του 2022, ότι η Τουρκία κατέχει ηγετική θέση στην περιοχή στις οδούς διέλευσης ναρκωτικών ουσιών από τη Λατινική Αμερική, αναφέροντας πως ο Mehmet Ağar, πρώην υπουργός Δικαιοσύνης και Εσωτερικών, μαζί με τον Erkam Yıldırım, γιο του πρώην πρωθυπουργού της Τουρκίας Binali Yıldırım, ελέγχουν τη διακίνηση. Η Τουρκία είναι στην «γκρίζα λίστα» για το ξέπλυμα βρώμικου χρήματος και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας.
Ήδη, η Τουρκία αντιμετωπίζει τώρα κατηγορίες για παραβίαση των κυρώσεων κατά της Ρωσίας. Ο βετεράνος Τούρκος δημοσιογράφος Αχμέτ Νεσίν κατηγόρησε τον Μπιλάλ Ερντογάν, γιο του προέδρου, ότι ξέπλυνε ρωσικά χρήματα καθώς η Τουρκία αρνήθηκε να συμμετάσχει στις κυρώσεις των δυτικών χωρών στη Ρωσία και επειδή υπήρξε αύξηση των Ρώσων ολιγαρχών που εγκαταστάθηκαν στην Τουρκία. Ο γιος του Ερντογάν ερευνήθηκε για ξέπλυμα χρήματος στην Ιταλία το 2016 και παραδέχτηκε στην εθνική τηλεόραση ότι έφυγε από την Ιταλία λόγω των καταγγελιών για ξέπλυμα μαύρου χρήματος. Ωστόσο, οι Ιταλοί εισαγγελείς αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την υπόθεση εναντίον του, καθώς ο Hakan Uzan, ο Τούρκος επιχειρηματίας υπεύθυνος για την υποβολή της ποινικής μήνυσης κατά του Bilal Erdoğan, δεν εμφανίστηκε στο δικαστήριο για να καταθέσει στις αρχές του 2017. Επιπλέον, ο Τούρκος υπουργός Εσωτερικών Σουλεϊμάν Σοϊλού, έχει φωτογραφηθεί πολλές φορές δίπλα σε διαβόητους εγκληματίες, συμπεριλαμβανομένων βιαστών, εμπόρων ναρκωτικών και αφεντικών της μαφίας. Ωστόσο, η MASAK/ Υπηρεσία ελέγχου μαύρου/βρώμικου χρήματος, δεν ερευνά πλέον τα δισεκατομμύρια δολάρια που εισέρχονται στην Τουρκία, αλλά επιλέγει να εστιάσει την προσοχή της στην καταδίωξη και τη σύλληψη εκατοντάδων μελών του κινήματος Γκιουλέν.
Τα οικονομικά της οικογένειας Ερντογάν
Ποια είναι η οικονομική δύναμη της οικογένειας Ερντογάν στη χώρα;
Σαφώς τεράστια και μη ορατή, σύμφωνα με τα προαναφερόμενα. Δεν πιστεύω πως μέσα από το πλέγμα των τουρκικών και αλλοδαπών εταιρειών, offshore και συναλλαγών σε μετρητά είναι μετρήσιμη με ασφάλεια η περιουσία της οικογένειας. Πάντως ο γιος του προέδρου, μέλος της Ανώτατης Συμβουλευτικής Επιτροπής του Ιδρύματος Νεολαίας Τουρκίας (TÜGVA) Μπιλάλ Ερντογάν, δήλωσε ότι η οικονομική του κατάσταση είναι καλή και είπε: «Δεν έχω καμία σχέση με το κράτος. Η δική μου επιχείρηση είναι η επιχείρηση εστιατορίου. Ο τόπος μας, που έχει οικοδομικές εργασίες ως μέλη της οικογένειας, δεν έχει σχέση με το κράτος, δεν συμμετέχει στον διαγωνισμό», ενώ ανέφερε περαιτέρω:
«Ο κόσμος μιλά για την οικογένεια τού προέδρου, τον γιο του. Όλοι μιλούν λες και είμαστε η βρετανική βασιλική οικογένεια ( sic, ειπώθηκε με ειρωνικό ύφος). Ξεκίνησα με το πρώτο μου εισόδημα όταν ήμουν στο Λύκειο. Δούλεψα εκεί για λίγο. Μετά πήγα στην Αμερική. Έκανα διάφορες δραστηριότητες εκεί, όχι για να κερδίσω χρήματα. Εργασία στην Παγκόσμια Τράπεζα για 2 χρόνια. Εργάστηκα ως βοηθός όταν ξεκίνησα το διδακτορικό μου. Ήμουν βοηθός καθηγητή. Στη συνέχεια ξεκινήσαμε μια επιχείρηση εστιατορίου με τους φίλους μου από το γυμνάσιο. Σήμερα η οικονομική μου κατάσταση στο ενεργητικό μου είναι καλή. Δεν έχω καμία δουλειά με το κράτος. Η δική μου επιχείρηση είναι επιχείρηση εστιατορίου, επίσης οικοδομικές εργασίες και λίγο ναυτιλία. Δόξα τον Θεό, έχουμε να συντηρήσουμε τον εαυτό μας. Νομίζω ότι η οικονομική κρίση και η συνέχιση της αποτελεί ευκαιρία για την Τουρκία».
Η οικονομία των κατεχομένων και η εξάρτηση από την Τουρκία
Ποιες τουρκικές εταιρείες επηρεάζουν την οικονομία στα κατεχόμενα; Πόσα δαπανάει το τουρκικό κράτος για να συντηρήσει τα κατεχόμενα και σε ποιους τομείς;
Η οικονομία της «Τουρκικής Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου» δηλαδή του ψευδοκράτους χρησιμοποιεί την τουρκική λίρα ως νόμισμά της. Το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ) του ψευδοκράτους το 2010 ήταν 5.567,1 δισεκατομμύρια TL (3.686 εκατομμύρια δολάρια). Ο προϋπολογισμός της χώρας από το 2010 είναι 2,66 δισεκατομμύρια TL, το 32,6% - 35% του οποίου είναι οικονομική βοήθεια από την Τουρκία κάτι που παραμένει περίπου μέχρι σήμερα από κρατικές τουρκικές εταιρείες κατασκευών και ενέργειας, οπλικών συστημάτων, εταιρείες ΣΔΙΤ και αμιγώς ιδιωτικές. Το συνολικό ποσό αυτών των ενισχύσεων από το 2010 είναι σταθερά, περίπου 867.062.467 TL. Το ποσοστό ανεργίας ήταν 12,40% το 2009 ενώ σήμερα έχει αυξηθεί σε απροσδιόριστα ύψη.
Από το 2011 περίπου 400 εκατομμύρια δολάρια προέρχονται από τον Τουρισμό και 400 εκατομμύρια δολάρια από τον Τομέα της Εκπαίδευσης, ποσά που περίπου αντιστοιχούν και σήμερα. Τουλάχιστον στα επίσημα έγγραφα.
Το 2010 η «ΤΔΒΚ» είχε εμπορικό έλλειμμα 1.507 δισεκατομμυρίων δολαρίων, με εξαγωγές 96.419.909 δολαρίων έναντι εισαγωγών 1.694.180.655 δολαρίων . Ενώ ο λόγος των εξαγωγών προς τις εισαγωγές ήταν περίπου 15% το 2002, μειώθηκε συνεχώς τα επόμενα τέσσερα χρόνια. Μειώθηκε στο 10% το 2003 και σε περίπου 5% το 2006 με σταθεροποιητικές τάσεις μέχρι σήμερα. Το 47% των εξαγωγών του 2010 έγινε στην Τουρκία, το 32% σε ισλαμικές χώρες, το 12% στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το 5% σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες και το 4% σε άλλες χώρες.
Τα σημαντικότερα αγαθά που εισάγονται στη χώρα είναι τα οχήματα. Τα εσπεριδοειδή και τα γαλακτοκομικά προϊόντα κατέχουν τη σημαντικότερη θέση στις εξαγωγές της χώρας. Το 2010, τα εσπεριδοειδή ήταν στην πρώτη θέση στις εξαγωγές της χώρας με 27.166.238 δολάρια και ακολουθούν τα γαλακτοκομικά προϊόντα με 25.826.381 δολάρια, κάτι που συνεχίζεται αδιαλείπτως μέχρι σήμερα. Σαφώς ο Τουρισμός και τα καζίνο είναι τομείς εσόδων, ενώ σαφέστατα υπάρχει σοβαρή οικονομική ενίσχυση από τον Τομέα Διακίνησης «Μαύρου Χρήματος».
Οι εκλογές του 2023
Πώς η οικονομική ανισότητα σε δυτική και ανατολική Τουρκία ενδέχεται να επηρεάσει το εκλογικό αποτέλεσμα των αναμενόμενων εκλογών του Ιουνίου 2023;
Νομίζω το ίδιο όπως πάντα. Δηλαδή η Σμύρνη, τα παράλια, μεγάλες περιοχές της Πόλης και αρκετές της Άγκυρας ψήφιζαν και ψηφίζουν σταθερά, κυρίως το CHP. Η υπόλοιπη Τουρκία έχει πειστεί και ακολουθεί τον Babacim/ πατερούλη Τούρκο πρόεδρο μ’ ένα μόνιμο ποσοστό κοντά στο 30-35%, που σαφώς δεν αρκεί, αλλά είναι πυλώνας στήριξής του. Όσο το μέτωπο της αντιπολίτευσης δεν ορίζει τον επικεφαλής του και το «αντίπαλον δέος» του προέδρου Ερντογάν, τόσο θα διατηρεί το «παράστημα νίκης» ο Τούρκος πρόεδρος, κερδίζοντας την ψήφο των αναποφάσιστων. Το ζητούμενο είναι τι θα κάνουν στον Β’ γύρο των εκλογών οι Κούρδοι. Προς το παρόν τους βοήθησε να μπουν πιο εύκολα στη Βουλή, αφού μείωσε το ποσοστό εισόδου ενός κόμματος στην εθνοσυνέλευση, από το 10% στο 7%. Παρότι το έκανε για να βοηθήσει το κόμμα του Μπαχτσελί, εν τούτοις εξ αντανακλάσεως ωφελούνται και οι Κούρδοι. Περαιτέρω τους θυμίζει πως ιστορικά οι Κούρδοι έχουν κυνηγηθεί από τους Κεμαλιστές, κυρίως μετά τον θάνατο του Μουσταφά Κεμάλ, όταν το Ρεπουμπλικανικό κόμμα έχασε την ταυτότητά του και έγινε κόμμα του Ινονού. Επίσης τους θυμίζει πώς, Τούρκους και Κούρδους τους ενώνει η θρησκεία αλλά και πνευματικοί άνθρωποι όπως ο Ζιγιά Γκιοκάλπ από το Ντιγιάρμπακιρ, όταν το 1923 η Τουρκία αναγεννιόταν από τις στάχτες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τέλος ξεχωρίζει τα 27 περίπου εκατομμύρια Κούρδων αστών ή εκτουρκισμένων Κούρδων, από τα περίπου 3 εκατομμύρια Κούρδων ανταρτών, λέγοντάς τους πως δεν έχουν κάτι να χωρίσουν. Η οικονομική κατάσταση της Τουρκίας σήμερα, όπου το τυρί είναι πιο ακριβό από το κρέας!! σαφώς και θα επηρεάσει το Εκλογικό Σώμα, αλλά παράσταση νίκης προς το παρόν έχει ο Τούρκος πρόεδρος, αφού δεν υπάρχει αντίπαλο δέος και ο Τούρκος πολίτης, πέραν της ανέχειας, έχει ανάγκη και από κάποιον ηγέτη να τον διοικήσει. Ακόμα δεν βλέπει κάποιον άλλον, πλην του Τούρκου προέδρου.
Η οικονομία του Παντουρκισμού
Ισχύει το Δόγμα του Παντουρκισμού στον Καύκασο και στην Κεντρική Ασία; Πώς η Τουρκία προσπαθεί να εμπλακεί στα των πιο πάνω χωρών πολιτικά και οικονομικά;
Ισχύει απολύτως και η Τουρκία πάντα το υποστήριζε ήδη από την εποχή των Οθωμανών με κορύφωση τον 19ο αι. Θα ήθελα να είναι ο Leader της περιοχής των τουρκογενών κρατών. Δεν το έχει καταφέρει ακόμα, αφού οι άλλες χώρες είχαν και έχουν επιφυλάξεις προς τις προθέσεις της Τουρκίας διαχρονικά. Οι Δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας, θεωρούνται τουρκογενείς και φιλικά προσκείμενες στο εμπόριο με την Τουρκία. Ο όγκος του εμπορίου έφτασε στο 1,5 δισεκατομμύριο δολάρια στα τέλη του 2000, ενώ συνολικά 6,5 δισεκατομμύρια δολάρια επενδύθηκαν στην περιοχή από Τούρκους επιχειρηματίες και οι εργολαβικές κατασκευαστικές υπηρεσίες ξεπέρασαν τα 4 δισεκατομμύρια δολάρια, με τάσεις ανόδου μέχρι σήμερα. Περισσότερες από 2.500 τουρκικές εταιρείες διαφόρων μεγεθών δραστηριοποιούνται στην Κεντρική Ασία, λόγω της εγγύτητας γλώσσας, θρησκείας, ιστορίας και πολιτισμού. Η Τουρκία μετέχει ως παρατηρητής και στο Σύμφωνο της Σανγκάης, ενώ πρωτοστατεί στην Ένωση τουρκογενών χωρών, όπου θέλησε να βάλει ως παρατηρητή και το ψευδοκράτος της Β. Κύπρου( κατεχόμενων).
Η σχέση Κεμάλ και Ερντογάν
Σε τι διαφέρει οικονομικά η Τουρκία του Κεμάλ Ατατούρκ και η Τουρκία του Ταγίπ Ερντογάν;
Αν αφαιρέσουμε τη χρονική διαφορά των 100 χρόνων που τους χωρίζουν και χωρίς να κάνω ιστορικό αναχρονισμό, μάλλον δεν έχουν διαφορές, τηρουμένων πάντα των αναλογιών. Η Τουρκία του Κεμάλ στηρίχθηκε και ανέτειλε από τη βοήθεια των Μπολσεβίκων, των Γάλλων και στη συνέχεια πολλών δυτικών και αραβικών χωρών που άρχισαν να πλουτίζουν λόγω πετρελαίου, ενώ με χαρά λειτουργούσα ως «επιτήδειος ουδέτερος» (σχετικά βλ. Frank weber, Temple University) στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, παρίστανε την ουδέτερη, ωφελούμενη και από τους Γερμανούς και από τους Συμμάχους. Το ίδιο μπορούμε να πούμε πως συμβαίνει και σήμερα, σύμφωνα με τα προαναφερόμενα, αναφορικά με το ποιοι και πώς στηρίζουν την οικονομία της, δείχνουν ανοχή στα όσα κάνει και απεργάζεται, ενώ συνεργάζεται απροκάλυπτα με ΝΑΤΟ, ΗΠΑ, Ε.Ε, Ρωσία και Ουκρανία ταυτόχρονα χωρίς να βλάπτεται ουσιαστικά , τουναντίον.
Η πολιτική του καλού παιδιού έχει αποτύχει
Πώς το οικονομικό μέγεθος της Τουρκίας την εξασφαλίζει απέναντι στην Ελλάδα στις διεθνείς σχέσεις με τις ΗΠΑ και τη Ρωσία;
Οι Δυτικές και άλλες οικονομίες είναι εκτεθειμένες στην οικονομία της Τουρκίας, με μεγάλες επενδύσεις που έχουν κάνει και δεν θα ήθελαν να απολέσουν τα χρήματα αυτών των επενδύσεων. Όπως προανέφερα με στοιχεία, η διεθνής κοινότητα κάνει πολλές από τις αδιαφανείς συναλλαγές της στην επικράτεια της Τουρκίας, οπότε και εξ αυτού του λόγου δεν θα ήθελε να χάσει από τη ζώνη επιρροής της την Τουρκία. Κυρίως το ΝΑΤΟ, αφού η Τουρκία έχει τον δεύτερο μεγαλύτερο στρατό της συμμαχίας, κάνει τη «βρώμικη» δουλειά όπου απαιτηθεί , αντί για το ΝΑΤΟ, οι Ρώσοι της πουλάνε όπλα και έχουν στον έλεγχό τους το πυρηνικό εργοστάσιο στο Ακκούγιου, οι Ουκρανοί αγοράζουν, επίσης, όπλα. Ο αραβικός κόσμος δανείζει την Τουρκία και θέλει τα χρήματά του εξασφαλισμένα. Η Κίνα και η Ιαπωνία, καθώς και άλλες χώρες, όπως και χώρες της Ε.Ε., έχουν ακόμα μεγάλα οικονομικά ανοίγματα στην Τουρκία. Υπερπολλαπλάσια απ’ ό,τι στην Ελλάδα, οπότε σαφώς και τις ενδιαφέρει περισσότερο η οικονομία της Τουρκίας, απ’ ό,τι της δεδομένης «Ναι σε όλα Ελλάδας» διαχρονικά. Εξάλλου στην παραβολή του Ασώτου, τον σιτευτό μόσχο τον τρώει ο Άσωτος υιός ( βλέπε Τουρκία ) και όχι το καλό παιδί, το δεδομένο ( βλέπε Ελλάδα/Κύπρος ).
Ποια η πολιτική και οικονομική εμπλοκή της Τουρκίας στον πόλεμο στην Ουκρανία;
Ορατά σχετίζεται με την πώληση όπλων στην Ουκρανία - όχι χάρισμα , αλλά πώληση. Στο μη ορατό σκέλος σχετίζεται με τη μη φανερή διακίνηση όπλων, πετρελαίου, ενέργειας γενικά και σιτηρών. Περαιτέρω η Τουρκία μέσω των κατασκευαστικών της εταιρειών ευελπιστεί στην ανοικοδόμηση της Ουκρανίας και στο εργολαβικό όφελος.
Πιστεύετε θα υπάρξει μια γενικευμένη σύρραξη μεταξύ των δύο χωρών μέχρι το 2025; Και γιατί; Και πώς θα επηρεαστεί η Ελλάδα και η Κύπρος οικονομικά;
Πιστεύω πως δεν θα υπάρξει κάποια σύρραξη γενικευμένη μέχρι και το τέλος του 2023. Ενδεχομένως ένταση στρατιωτικού χαρακτήρα να υπάρξει μετά το 2024 και σε κάθε περίπτωση γενικός πόλεμος μόνον εάν η Τουρκία έχει αποφασίσει να φύγει από το ΝΑΤΟ οριστικά και να πάει σε Ευρασιατικές συμμαχίες αποκλειστικά. Όσο Ελλάδα και Τουρκία είναι στο ΝΑΤΟ, ενδοΝΑΤΟϊκή σύγκρουση δεν μπορεί να υπάρξει. Εξάλλου η Τουρκία έχει χάσει και το στοιχείο αιφνιδιασμού. Πλέον την αναμένουμε επαρκώς εξοπλισμένοι. Η Τουρκία θα συνεχίσει τις λεκτικές απειλές, τις διπλωματικές κυκλωτικές κινήσεις πολιορκίας και έχοντας σύμμαχο τον χρόνο και την υπομονή, θα ευελπιστεί να σύρει Ελλάδα και Κύπρο να συμβιβαστούν στα θέλω της Τουρκίας χωρίς ένοπλη σύρραξη. Εξάλλου και δυστυχώς τα τελευταία 100 χρόνια, ο Ελληνισμός συμβιβάζεται με την Τουρκία, μέχρι και με τη Β. Μακεδονία/Σκόπια συμβιβάστηκε, παρουσιάζοντας τους συμβιβασμούς ως αξιοπρεπείς ή ως νίκες, με το ψευδοδίλλημα στους Πολίτες «και τι θέλατε να κάνουμε, πόλεμο;»
Όχι δεν θέλουμε πόλεμο, αλλά καλύτερες διαπραγματεύσεις, κόκκινες γραμμές και διεκδικήσεις από την Τουρκία των νομίμων δικαιωμάτων του Ελληνισμού. Όχι να αλωνίζει η Τουρκία στα διεθνή φόρα και τελικά αντί για απολογούμενη να κουνάει το δάχτυλο και να απειλεί.
*Αναλύτριας Εξωτερικής Πολιτικής και Επενδύσεων