Του Χρήστου Μιχάλαρου
Μνήμες της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2009 έχει ξυπνήσει εδώ και εβδομάδες η πανδημία του κορωνοϊού στην ευρωπαϊκή οικονομία, με τα ράτη-μέλη, αλλά και τους θεσμούς να αναζητούν λύσεις ουσιαστικά με την εμπειρική μέθοδο τού “βλέποντας και κάνοντας”.
Οι διακηρύξεις εκ μέρους των Ευρωπαίων ηγετών και των επικεφαλής των θεσμικών οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης κάνουν λόγο για “αόρατο εχθρό” και περιέχουν παραινέσεις για “λήψη μέτρων” εκ μέρους των εθνικών κυβερνήσεων, προκειμένου να ανασχεθεί η λαίλαπα και να περιοριστούν οι χρεοκοπίες επιχειρήσεων και οι μαζικές απολύσεις.
Αν και οι κυβερνήσεις ανακοινώνουν μέτρα η μια μετά την άλλη, αμφίβολο παραμένει αν αυτά θα λειτουργήσουν ώστε να μην επέλθει μαζική χρεωκοπία επιχειρήσεων και απώλεια πολλών θέσεων εργασίας.
Κατά την προηγούμενη χρηματοπιστωτική κρίση, που έφερε ολόκληρες χώρες στο όριο της χρεοκοπίας (ή ακόμα και στην χρεοκοπία), εκείνο που επιχειρήθηκε και τελικά κυριάρχησε ως ευρωπαϊκή πολιτική με την καθοδήγηση ή και την επιβολή των λεγόμενων “βόρειων χωρών”, με επικεφαλής την Γερμανία, ήταν ο περιορισμός της κρίσης στις χώρες τις οποίες απασχόλησε, δίνοντάς τους ως μέτρο αλληλεγγύης μηχανισμούς σταθερότητας, με αντάλλαγμα την δημοσιονομική προσαρμογή μέσω της λιτότητας.
Το 2011, με την κρίση να βρίσκεται σε κρεσέντο, οι συζητήσεις για μια ευρωπαϊκή αντιμετώπιση με την έκδοση κοινού χρέους εν είδει “ευρωομολόγου”, η οποία θα επιμέριζε το βάρος στο σύνολο της ευρωζώνης και θα προσέφερε ρευστότητα στις χώρες που την είχαν ανάγκη, προσέκρουσε στις άκαμπτες αντιρρήσεις των ίδιων χωρών.
Το κορωνο-ομόλογο ξανά ως προτεινόμενη λύση
Εδώ και λίγες ημέρες, η συζήτηση έχει ανοίξει εκ νέου. Οι ηγέτες εννέα κρατών-μελών (Γαλλία, Βέλγιο, Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Ιρλανδία, Λουξεμβούργο, Πορτογαλία, Σλοβενία), λίγες ώρες πριν την χθεσινή τηλεδιάσκεψη του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου απέστειλαν επιστολή προς τον Πρόεδρο του σώματος Σαρλ Μισέλ, ζητώντας την έκδοση ενός νέου κοινού πιστωτικoύ μέσου, που θα μπορούσε να ονομαστεί “coronabond” (κορωνο-ομόλογο), να εκδοθεί από θεσμικό όργανο της ΕΕ και να συγκεντρώσει κεφάλαια προς όφελος όλων των κρατών-μελών, με στόχο εξασφαλισθεί η σταθερή και μακροπρόθεσμη χρηματοδότηση των πολιτικών που απαιτούνται για την αντιμετώπιση των ζημιών από την πανδημία.
Τον χορό σέρνει -ασφαλώς- η Ιταλία. Σύμφωνα με πληροφορίες της ιταλικής δημόσιας τηλεόρασης Rai η κυβέρνηση του Τζουζέπε Κόντε απέρριψε πολλές φορές το προσχέδιο του κειμένου συμπερασμάτων της ευρωπαϊκής Συνόδου Κορυφής. Αιτία: η αρνητική στάση ορισμένων χωρών μελών, ως προς την ανάγκη υιοθέτησης των ευρωομολόγων, για την αντιμετώπιση της κρίσης του κορωνωϊού. Ο Ιταλός πρωθυπουργός φέρεται να έδωσε τελεσίγραφο 10 ημερών προς τους Ευρωπαίους ομολόγους του προκειμένου να επανεξετάσουν τη στάση τους επί του ζητήματος.
Δύο από τους τρεις θεσμούς υπέρ
Υπέρ του ευρωομολόγου τάχθηκε, σύμφωνα με το Bloomberg και η ΕΚΤ, με την επικεφαλής Κριστίν Λαγκάρντ κατά την διάρκεια της χθεσινής τηλεδιάσκεψη να επαναλαμβάνει την έκκληση της για έκδοση ευρωομολόγων, προειδοποιώντας ότι η ευρωζώνη είναι αντιμέτωπη με μια κρίση “επικών” διαστάσεων.
Στο ίδιο μήκος κύματος και ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Νταβίντ Σασόλι.
“Πιστεύουμε μαζί με πολλούς άλλους ότι πρέπει να εργαστούμε για έναν κοινό μηχανισμό χρέους, που θα εκδίδεται από ένα ευρωπαϊκό θεσμικό όργανο, που θα μας επιτρέψει να αντλήσουμε κεφάλαια στην αγορά με βάση τους ίδιους όρους για όλους και να χρηματοδοτήσουμε τις πολιτικές για την αναζωογόνηση της Ένωσης μετά από αυτή την πανδημία”, είπε σε δηλώσεις του τις προηγούμενες ημέρες.
Σύμφωνα με πληροφορίες του ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο Έλληνας Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης κατά την τοποθέτησή του χθες το βράδυ, επέμεινε στο περιεχόμενο της επιστολής για την έκδοση κορωνό-ομολόγου που υπέγραψαν οι 9 ηγέτες, τονίζοντας ότι οι χώρες που υποστηρίζουν την πρόταση εκπροσωπούν το 57% του Α.Ε.Π. της Ευρωζώνης.
Ωστόσο στο κοινό ανακοινωθέν από την χθεσινή τηλεδιάσκεψη, η μόνη αναφορά που γίνεται στο ζήτημα είναι δια στόματος του Προέδρου Σαρλ Μισέλ, ο οποίος αρκέστηκε στο να πει ότι συζητήθηκαν όλες οι πιθανότητες. “Είμαστε έτοιμοι να κάνουμε το παν για να βρούμε τη σωστή λύση” πρόσθεσε, ρίχνοντας το μπαλάκι στο Eurogroup για τις επόμενες δύο εβδομάδες και διευκρινίζοντας ότι στις προτάσεις περιλαμβάνεται και η χρήση του ESM για τον σκοπό αυτό.
Το νέο τείχος του Βερολίνου
Σταθερά αρνητική παραμένει η θέση της γερμανικής κυβέρνησης. Σε πρωινές της δηλώσεις σε σχέση με την χθεσινή τηλεδιάσκεψη, η Καγκελάριος της Γερμανίας Άγκελα Μέρκελ έκοψε εκ νέου κάθε συζήτηση κι επανέλαβε την πάγια θέση της γερμανικής κυβέρνησης ενάντια σε κάθε είδους ευρωομόλογου και
“Πιστεύω ότι με τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας έχουμε ένα εργαλείο κατάλληλο για τις κρίσεις, το οποίο μας ανοίγει πολλές δυνατότητες, οι οποίες δεν θέτουν υπό αμφισβήτηση τις θεμελιώδεις αρχές μας”, τόνισε.
Το καρέ συμπληρώνουν οι “τέσσερις της σταθερότας”, ήτοι η Ολλανδία, η Δανία, η Αυστρία και η Σουηδία.
“Δεν υπάρχει πλέον ηθικός κίνδυνος”
Μιλώντας στο Economy Today, ο Καθηγητής Χρηματοοικονομικών και Διοικητικής Επιστήμης και πρώην Πρύτανης του Πανεπιστημίου Κύπρου Σταύρος Ζένιος, καλεί την ΕΕ να προβληματιστεί και να το ξανασκεφτεί.
“Η ΕΚΤ έχει κάνει τεράστια βήματα, όπως και στην κρίση του 2011, για να προστατεύσει τις ευρωπαϊκές οικονομίες και το ευρώ. Τώρα όμως χρειάζεται και η δημοσιονομική παρέμβαση σε επίπεδο ΕΕ. Δεν μπορεί να παραμένει αποσπασματική ευθύνη των κρατών μελών. Χρειάζονται δημοσιονομικά μέτρα, τόσο για να καλυφθούν οι αυξημένες δαπάνες διαχείρισης της κρίσης, όσο και για να επανεκκινήσει η οικονομία την επαύριο. Πολλές χώρες δεν είναι σε θέση να δανειστούν πλέον μόνες τους σε χαμηλά επιτόκια”, αναφέρει.
Σύμφωνα με τον ίδιο, η αντίδραση της Γερμανίας και Ολλανδίας οφείλεται σε ανακλαστικά και θεωρεί ότι ναι μεν ορθώς αντέδρασαν στην κοινή ανάληψη χρέους το 2011 (καθώς η ΕΕ δεν είναι ομοσπονδία), αλλά σήμερα η κρίση δεν είναι αποτέλεσμα λανθασμένων ενεργειών των κρατών μελών, αλλά προήλθε από εξωτερικό σοκ, στο οποίο όλες οι χώρες είναι εκτεθειμένες. Ορισμένες δε περισσότερο από άλλες.
“Δεν υπάρχει το πρόβλημα του ηθικού κινδύνου, και επομένως μιας μορφής κοινής ανάληψης χρέους για κοινές δράσεις είναι αναπόφευκτή. Αν η ηγεσία της ΕΕ δεν βρει τον τρόπο να προχωρήσει το ερώτημα «τι την χρειαζόμαστε την ΕΕ» θα βρικολακιάσει με την λήξη της πανδημίας. Βεβαίως δεν είναι εύκολο εγχείρημα αλλά έχουμε τους μηχανισμούς. Ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας θα μπορούσε να αναλάβει το ρόλο της έκδοσης κορωνο-ομολόγων”, αναφέρει ο κος Ζένιος.
“Έχει δίκιο η Γερμανία”
Από την πλευρά του, μιλώντας στο Economy Today ο βουλευτής του ΔΗΣΥ και αναπληρωτής Πρόεδρο της Επιτροπής Οικονομικών Μάριος Μαυρίδης έρχεται να συμφωνήσει με την άρνηση των “βόρειων” χωρών, υποστηρίζοντας ότι κάτι τέτοιο θα μπορούσε να γίνει μόνο στην περίπτωση μιας ομόσπονδης Ευρώπης.
“Έχουν δίκιο. Δεν μπορείς να έχεις και την κυριαρχία σου και να δανείζεσαι με τις εγγυήσεις των άλλων. Κάτι τέτοιο θα δημιουργούσε ηθικό κίνδυνο, καθώς έτσι οι χώρες που δεν πειθαρχούν στους δημοσιονομικούς κανόνες, θα μπορούν να εκμεταλλεύονται εκείνες που όντως πειθαρχούν, όπως η Γερμανία”, αναφέρει.
Ο κος Μαυρίδης διαχωρίζει το ζήτημα της “αλληλεγγύης” ανάμεσα στα κράτη με την έκδοση κοινού ομολόγου, υποστηρίζοντας ότι όταν μια χώρα έχει προβλήματα, ασφαλώς θα πρέπει να τυγχάνει στήριξης, αλλά ένας συνολικός δανεισμός με τον τρόπο που τίθεται από τις εννέα χώρες, θα αύξανε το κόστος δανεισμού για το σύνολο των κρατών, ακόμα και για εκείνων που δεν θα είχαν ανάγκη. Εξάλλου, προσθέτει, γι’ αυτές τις ανάγκες ο ESM αρκεί.
“Η Κύπρος έχει πειθαρχήσει στους δημοσιονομικούς κανόνες και είναι πλεονασματική, μπορεί να δανειστεί με χαμηλό επιτόκιο και άρα δεν το έχει ανάγκη και καλώς δεν συνυπέγραψε την επιστολή. Και οι άλλες χώρες, αν μπορούσαν να δανειστούν από μόνες τους, δεν θα έκαναν επιστολή”, υποστηρίζει ο κος Μαυρίδης.
“Το θέμα είναι η υγεία, όχι η κακή διαχείριση”
Από την πλευρά του ο Ευρωβουλευτής του ΔΗΚΟ Κώστας Μαυρίδης υποστηρίζει ότι, πλέον, το ερώτημα αφορά τον βαθμό της ύφεσης και όχι αν θα υπάρξει ύφεση. Αυτό δημιουργεί μεγάλες ανάγκες για έκτακτες δαπάνες για πολλά κράτη-μέλη και ιδιαίτερα εκείνα που οι οικονομίες και το σύστημα υγείας τους πλήγηκαν σοβαρότερα αλλά και μακροπρόθεσμες ανάγκες δανεισμού.
“Ο δανεισμός για τις μακροπρόθεσμες ανάγκες από την ίδια την ευρωζώνη θα ελαχιστοποιήσει το κόστος (επιτόκιο), που θα είναι σαφώς χαμηλότερο, απ’ ό,τι η εναλλακτική επιλογή να δανείζεται κάθε κράτος ξεχωριστά. Το μειονέκτημα είναι ο λεγόμενος «ηθικός κίνδυνος». Ωστόσο, υπάρχει και το ανομολόγητο πολιτικό κόστος, όπου κράτη όπως στη Γερμανία αντιμετωπίζουν από την εγχώρια κοινή γνώμη και πολιτικούς, που αντιτίθενται σε τέτοιες μορφές «επιδότησης» γιατί θεωρούν ότι γίνονται εις βάρος τους”, αναφέρει.
Μπορεί το ζήτημα του ευρωομολόγου να είχε τεθεί και στο παρελθόν, ωστόσο σύμφωνα με τον ίδιο, σήμερα, η έκτακτη κατάσταση αφορά στην υγεία και όχι στην οποιαδήποτε κακή διαχείριση.
“Η έκδοση ενός κορωνο-ομολόγου από την ευρωζώνη υποστηρίζεται από πολύ περισσότερα κράτη (εννέα) με πιο συγκροτημένη βάση επιχειρηματολογίας. Αν σκεφτούμε ότι η Κύπρος υπήρξε θύμα σκληρής και βάναυσης μεταχείρισης από τους εταίρους στην ευρωζώνη το 2013 και αν συνυπολογίσουμε ότι ο ευρωπαϊκός νότος, με άξονα Ελλάδα-Γαλλία, ήταν διαχρονικά ο εσωτερικός μας σύμμαχος στην ΕΕ σε πολλά άλλα καυτά θέματα, αδυνατώ να κατανοήσω τη στάση της Κυπριακής Κυβέρνησης να μην συνυπογράψει την προσπάθεια των εννέα κρατών. Ότι δεν έλαβε γνώση εκ των προτέρων για το θέμα δεν είναι σοβαρή απάντηση αφού ήταν ευρέως γνωστό πολύ πριν τεθεί επίσημα”, υποστηρίζει ο κος Μαυρίδης.
Καμία έκπληξη
Αναμενόμενη θεωρεί την προσέγγιση ορισμένων κρατών μελών της ευρωζώνης για να προωθήσουν και να πιέσουν για στήριξη των δημοσίων οικονομικών τους λόγω κορωνοϊού, η επικεφαλής του Κινήματος των Ανεξάρτητων και βουλευτής Αμμοχώστου Άννα Θεολόγου.
Όπως τονίζει, οι συνθήκες είναι εξαιρετικά ακραίες και οι λύσεις στην διόρθωση αυτών των συνθηκών πρέπει να είναι ριζοσπαστικές.
“Το κορωνο-ομόλογο, όπως ονομάστηκε, θα μπορούσε να αποτελεί μια ουσιαστική λύση διοχέτευσης ρευστότητας στις οικονομίες της ευρωζώνης για να αναχαιτίσουν τις αρνητικές επίπτωσης της πανδημίας, αφού αυτές οι οικονομίες δεν μπορούν να εφαρμόσουν οποιαδήποτε νομισματική πολιτική για να βελτιώσουν τις οικονομικές τους συνθήκες, λόγω του ενιαίου του ευρωσυστήματος και των αποφάσεων που λαμβάνονται σε συλλογικό επίπεδο. Από την στιγμή που οι χώρες πρέπει να στηρίξουν τα δημόσια οικονομικά τους και η ευρωπαϊκή επιτροπή έχει άρει οποιουσδήποτε περιορισμούς στη βάση του δημοσιονομικού πλαισίου, αφήνοντας τις χώρες μέλη να ξοδέψουν όσα χρειάζονται για να στηρίξουν τις οικονομίες τους, τότε το κορονο-ομόλογο θα βοηθούσε στην διοχέτευση αυτής της αναγκαίας ρευστότητας”, αναφέρει.
Σύμφωνα με την ίδια, η Κύπρος σίγουρα έχει την ανάγκη αυτού του ομολόγου για να στηρίξει τα δημοσιονομικά της αλλά και γιατί μια ανταλλαγή ρευστότητας με ομόλογα, χωρίς να απαιτείται αξιολόγηση κινδύνου, θα είχε ευνοϊκότερο κόστος για το κράτος. Παράλληλα, θα γινόταν μια συντονισμένη προσπάθεια στήριξης οικονομιών που είχαν και αλλά δομικά προβλήματα, όπως η δίκη μας, η οποία μαστίζεται από υπερβολικό ιδιωτικό χρέος εδώ και 7 χρόνια χωρίς να έχει διορθωθεί η κατάσταση την πραγματική οικονομία.
“Πιστεύω ότι μια πιο συντονισμένη προσπάθεια από περισσότερα κράτη-μέλη θα είχε αποτέλεσμα πιο σύντομα, αλλά εκτιμώ ότι εν τέλει θα αναγκαστούν να συναινέσουν όλες οι χώρες σε αυτό το μέτρο, διότι οι συνθήκες θα χειροτερέψουν σε μεγαλύτερο βαθμό, με αποτέλεσμα το μέτρο θα καταστεί αναπόφευκτο”, καταλήγει η κα Θεολόγου.