Του Θεόδωρου Καυκαρίδη
Ποιος άλλος θα τολμούσε να χαρακτηρίσει, με κάθε σοβαρότητα, τον εαυτό του ως «Special One»; Έβαλε τον προπονητή στον χάρτη του μάρκετινγκ, δημιούργησε τον τεχνικό - σούπερ σταρ. Ο Μουρίνιο ζει και προπονεί βασιζόμενος στις δάφνες του παρελθόντος. Οι ατάκες του ακούγονται πλέον σαν μια μόνιμη γκρίνια.
Δίπλα μου στεκόταν ο Ζοζέ Μουρίνιο. Δεν θα ξεχάσω ποτέ το δέος και το τρακ όταν στάθηκε μπροστά στο μικρόφωνο του Sigma για δηλώσεις. Ήταν ο κορυφαίος προπονητής στον κόσμο, μια τεράστια φυσιογνωμία. Η τρίλεπτη παρουσία του ήταν τότε μεγάλη υπόθεση για την κυπριακή τηλεόραση. Έχουν περάσει 13 χρόνια από τότε, ήταν Νοέμβριος του 2008 στο Σαν Σίρο, μετά τον αγώνα Ίντερ-Ανόρθωση. Το ίδιο δέος ένιωσαν όσοι συνάδελφοί μου του πήραν συνεντεύξεις 15 μέρες μετά στο ΓΣΠ, αλλά και το 2012, όταν κατέβηκε με τη Ρεάλ για να αντιμετωπίσει τον ΑΠΟΕΛ. Ήταν οι εποχές της βασιλείας του. Ήταν δικαιωματικά ο Special One. Θα νιώσουμε το ίδιο αν υποθετικά τον συναντήσουμε αύριο; Φυσικά και δεν θα μας πέσει λίγο, σαφώς στο μυαλό μας θα είναι οι μεγάλες επιτυχίες του παρελθόντος. Αλλά στο μυαλό μας θα είναι επίσης πως ο Πορτογάλος βρίσκεται σε συνεχή καθοδική πορεία. Δίπλα, μπροστά στο Special One, διαμορφώνεται τα τελευταία χρόνια ένα… Εx. Και το μεγαλύτερο θέμα είναι πως ο Μουρίνιο το… ζωγραφίζει μόνος του.
Η ιστορία του λίγο-πολύ γνωστή. Μεταφραστής στην Μπαρτσελόνα επί Ρόμπσον και βοηθός αργότερα του Φαν Χάαλ, είχε την ικανότητα να απορροφάει την κάθε λεπτομέρεια. Στην οργάνωση, στην προσέγγιση των παικτών, στην τακτική. Η Μπενφίκα τού δίνει την πρώτη ευκαιρία, αλλά δεν τον αφήνει να συνεχίσει. Πάει στη Λεϊρία και κάνει φοβερά πράγματα, οπότε τον τσιμπάει η Πόρτο. Είμαστε στα 2002 και αρχίζει το δεκαπενταετές έπος.
Όλοι οι σπουδαίοι προπονητές στο ποδόσφαιρο, αυτοί που άλλαζαν τα δεδομένα, άρπαζαν κάτι από τον προηγούμενο «εφευρέτη» και το εξέλισσαν. Αυτοί που ένιωθαν ότι το ποδόσφαιρο «κόλλησε» και έπρεπε να μετεξελιχθεί, έμειναν επίσης στην ιστορία. Ο Μίχελς δανείστηκε πράγματα από τον Βικ Μπάκιγχαμ. Ο Κρόιφ έψαξε καλά μέσα στα διδάγματα του συμπατριώτη του, αλλά και τις αλλαγές που έφερνε ο Αρίγκο Σάκι στη Μίλαν. Ο Γκουαρντιόλα πήρε πράγματα από το μοντέλο του Ράικαρντ. Ο Κλοπ το ίδιο. Είδε, μελέτησε, πρόσθεσε πράγματα. Οι περισσότεροι, αν όχι όλοι, έβλεπαν ξεκάθαρα την εξέλιξη με οδηγό την κατοχή, τη γρήγορη μεταβίβαση, τις εναλλαγές θέσεων, την επίθεση (με το «η καλύτερη άμυνα είναι η επίθεση» να ισχύει). Ο Μουρίνιο ήθελε, ένιωθε πως έπρεπε να κάνει κάτι διαφορετικό. «Το ποδόσφαιρο δεν είναι θέαμα, όλα περιστρέφονται γύρω από το πώς θα κερδίσεις». «Αυτός που κρατά περισσότερο την μπάλα κάνει και περισσότερα λάθη, αυτός που δεν κρατά την μπάλα και πιέζει τον άλλο, τον αναγκάζει να κάνει περισσότερα λάθη». «Η ομάδα που έχει ως φιλοσοφία την κατοχή της μπάλας είναι αυτή που φοβάται, αυτή που δεν θέλει (την κατοχή) είναι η ατρόμητη». Μερικές από τις ατάκες του, χαρακτηριστικές ενός διαφορετικού μοντέλου, μιας άλλης φιλοσοφίας. Που μπορεί να μην άρεσε, αλλά είχε αποτέλεσμα. Τα τρόπαια του Μουρίνιο σε Πόρτο, Τσέλσι, Ίντερ, Ρεάλ μιλάνε από μόνα τους. Στους «δράκους» δεν είχε το μπάτζετ για να πάρει Τσάμπιονς Λιγκ. Στην Τσέλσι, πήγε σε μια εποχή όπου η άκρως επιθετική Γιουνάιτεντ κυριαρχούσε. Μπορεί στην Ιταλία επί ημερών του να μην υπήρχε τρομερός εγχώριος ανταγωνισμός (η Γιουβέντους ψαχνόταν μετά την επιστροφή από τη 2η κατηγορία), αλλά ο μεγάλος στόχος ήταν η Ευρώπη, το Τσάμπιονς Λιγκ, και η Ίντερ υστερούσε σε ποιότητα από τα ευρωπαϊκά μεγαθήρια. Στην Ισπανία βρήκε απέναντί του την Μπαρτσελόνα στο απόγειό της. Όταν επέστρεψε στην Αγγλία, υπήρχε πάλι θηρίο από το Μάντσεστερ, αυτή τη φορά η Σίτι. Ο Μουρίνιο έπρεπε να κάνει κάτι διαφορετικό για να κυριαρχήσει, για να πάρει το πάνω χέρι. Άμυνα, σκληρό παιχνίδι, εξουδετέρωση του μεγάλου αντιπάλου. Αν δει κάποιος τα στατιστικά της Ρεάλ τη χρονιά που κέρδισε το πρωτάθλημα (2011-12), θα σκεφτεί πως είχε να κάνει με την πιο επιθετική ομάδα στον κόσμο. Αλλά για θυμηθείτε το ρεσιτάλ αμυντικής τακτικής και την εξουδετέρωση της σούπερ Μπαρτσελόνα. Έχοντας χάσει στο πρώτο «Classico» με 5-0 από τον Γκουαρντιόλα, ήξερε ότι στο ενώπιος ενωπίω με την Μπαρτσελόνα έπρεπε να βάλει τη special συνταγή για να κερδίσει το ματς και κατ’ επέκταση τα τρόπαια.
«Καθηγητής» επικοινωνίας
Την ίδια ώρα, ο «καινοτόμος» Μουρίνιο έφερνε νέα ήθη στον τομέα του προπονητή. Πήγε σε άλλο επίπεδο τα «mind games» του Σερ Άλεξ Φέργκιουσον, πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τα παιχνίδια. Έδωσε σημασία όσο κανείς άλλος στις συνεντεύξεις Τύπου, παίζοντας με τα ΜΜΕ και παραδίδοντας μαθήματα επικοινωνίας. Πολλές φορές και με θράσος. Ποιος θα τολμούσε να χαρακτηρίσει, με κάθε σοβαρότητα, τον εαυτό του ως «Special One»; Έβαλε τον προπονητή στον χάρτη του μάρκετινγκ, δημιούργησε τον τεχνικό - σούπερ σταρ. Και ας υπήρχαν πολλοί τεράστιοι μετρ του πάγκου στο παρελθόν. Αν κάποιος απογείωσε την αξία του στάτους του προπονητή, αυτός ήταν ο Ζοζέ. Με τη στάση και τις επιτυχίες του, απογείωσε και το κασέ του. Μαζί φυσικά με το κασέ των αντιπάλων προπονητών πρώτης γραμμής. Τα 5 εκατομμύρια λίρες που έλαβε ως ετήσιο μισθό στην Τσέλσι το 2004 ήταν μυθικό ποσό. Τα 8 στην Ίντερ ακόμη περισσότερο. Στη Ρεάλ το 2010 πήρε 12 εκατομμύρια λίρες για κάθε χρόνο. Πήρε τον ίδιο μισθό όταν ανέλαβε τη Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ το 2016. Αλλά ήταν ακόμη ο Special One, με τις εταιρείες να πέφτουν στα πόδια του για να τις διαφημίσει. Τη σεζόν 2016-17, ο Μουρίνιο έβγαλε συνολικά 22 εκατομμύρια λίρες, διαφημίζοντας έξι οικονομικούς κολοσσούς. Απλά να θυμίσουμε ότι άνοιξε και τον δρόμο για τις μεταγραφές προπονητών. Η Τσέλσι πρακτικά τον… αγόρασε από την Πόρτο το 2004 έναντι 1,4 εκατ. λιρών Αγγλίας. Σήμερα, ακόμη και σε περίοδο κάμψης, η αξία του (net worth) είναι στα 110 εκατομμύρια λίρες. Μεγαλύτερη από κάθε άλλο προπονητή. Όπως και οι απολαβές του, που παραμένουν στον… ουρανό.
Η… ανάποδη
Στη Γιουνάιτεντ δεν τα πήγε καλά, παρόλο που κατέκτησε το Γιουρόπα Λιγκ. Το «Mourinho’s way» δεν ταίριαξε με το «United’s way». Μια ομάδα που επί Σερ Άλεξ έκανε το επιθετικό παιχνίδι σήμα κατατεθέν της, δεν μπορούσε να καλουπωθεί. Το δοκίμασε ο Φαν Χάαλ και δεν τα κατάφερε. Φυσικά, και οι δύο βρέθηκαν στη φάση της κατιούσας των «μπέμπηδων». Η ελπίδα πως ο Μουρίνιο με τον δικό του τρόπο θα επανέφερε τον σύλλογο στην κορυφή άρχισε να σβήνει νωρίς. Παρά το ενθαρρυντικό ξεκίνημα, η ομάδα έμενε το λιγότερο στάσιμη. Και κυρίως περισσότερο «σφιχτή», φοβιτσιάρα, παθητική. Αυτό δεν άρεσε σε κανένα, ούτε στα ΜΜΕ. Μοιραία, ο Μουρίνιο δέχτηκε τρομερή κριτική και μοιραία απολύθηκε (πήρε, όπως και στην Τσέλσι, γερή αποζημίωση). Η αποζημίωση είναι ίσως ο μόνος λόγος που δεν βλέπει την πόρτα εξόδου από την Τότεναμ. Γιατί και εκεί οι τακτικές του ένδοξου παρελθόντος δεν ταιριάζουν με την υποθήκη, την κουλτούρα που δημιούργησε ο προκάτοχός του, Ποτσετίνο.
Σε όλη αυτή την πενταετία, βλέπουμε καθαρά τη φθορά του. Σοβαρή ευθύνη φέρει και ο ίδιος. Ο Γκουαρντιόλα, όταν το τρομερό τίκι-τάκα αντιμετωπίστηκε (με πρώτο τον Μουρίνιο), άλλαξε τροπάριο, έβαλε νέα στοιχεία στη φιλοσοφία του και πέτυχε. Ο Κλοπ της φουλ επίθεσης κατάλαβε πως πρώτος έρχεσαι αν έχεις και καλή αμυντική συμπεριφορά. Ο Ζοζέ κόλλησε στο 2015. Διαβάζοντας κορυφαίους αρθρογράφους για να διαμορφώσουμε μια καλύτερη εικόνα, στεκόμαστε στα εξής: «Ο κάποτε εφευρετικός Μουρίνιο αρνείται να προχωρήσει σε επανεφεύρεση του εαυτού του» ή «ο Μουρίνιο δεν αναγνωρίζει πως το σύγχρονο ποδόσφαιρο τον έχει ξεπεράσει». Ενδιαφέρον το «ο Μουρίνιο ζει και προπονεί βασιζόμενος στις δάφνες του παρελθόντος». Ό,τι τίτλο και να βάλεις, είσαι μέσα. Οι αγωνιστικές τακτικές του Μουρίνιο είναι μάλλον αναχρονιστικές, αν βέβαια εφαρμόζονται σε ομάδες που θέλουν επιτυχίες και τρόπαια. Ο χαρισματικός στην επικοινωνία Ζοζέ συνεχίζει να συμπεριφέρεται όπως και τον καιρό της βασιλείας του. Μόνο που οι υποδείξεις, το αιχμηρό χιούμορ, οι μανούβρες στους δημοσιογράφους, αλλά και η αναδρομή με λόγια και χειρονομίες στο πριν, στα όσα πέτυχε στο παρελθόν, ακούγονται πλέον σαν μουρμούρα, σαν γκρίνια ενός ανθρώπου που, ενώ όντως μεγαλούργησε, έχει χάσει τον προσανατολισμό του. Θα σταθούμε στις «δάφνες του παρελθόντος». Όποιος τις επικαλείται πέραν του δέοντος είναι συνήθως σε αδιέξοδο. Είναι χιλιοειπωμένο και αποδεδειγμένο. Όλοι σέβονται τα όσα έδωσε και πέτυχε στο ποδόσφαιρο ο Μουρίνιο. Και όσοι τον θαυμάσαμε, λυπούμαστε βλέποντας τη φθορά κάτι εξαιρετικά σπάνιου, ελπίζοντας πως η παρουσία του στην Τότεναμ δεν θα είναι το κύκνειο άσμα, ότι έχει ακόμη κάτι «καινοτόμο» μέσα στον πανέξυπνο εγκέφαλό του, ώστε να κόψει την κατηφόρα της καριέρας του. Είναι κρίμα ο Special One να κλείσει τον προπονητικό του κύκλο με ένα «ex» (πρώην) μπροστά από το προσωνύμιό του.