Tης Τζολίν Κωνσταντινίδου
Το 2020 τα κράτη μέλη χορήγησαν 384,33 δισ. ευρώ στο πλαίσιο μέτρων κρατικών ενισχύσεων για όλους τους στόχους, εκ των οποίων τα 227,97 δισ. ευρώ βοήθησαν τις επιχειρήσεις που επλήγησαν σοβαρά από την πανδημία του κορωνοϊού να παραμείνουν βιώσιμες. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προχώρησε σε δημοσίευση του Πίνακα Αποτελεσμάτων για τις κρατικές ενισχύσεις του 2020, που αφορά τα χρήματα που δαπάνησαν τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης ώστε να στηρίξουν τις επιχειρήσεις που πλήγηκαν κατά τον πρώτο χρόνο της εμφάνισης της πανδημίας του Covid-19. Βάσει του Πίνακα διαφαίνεται ο καίριος ρόλος της πολιτικής για τις κρατικές ενισχύσεις στη διατήρηση μιας δίκαιης ενιαίας αγοράς και επιτρέπει στα κράτη μέλη να στηρίζουν τις επιχειρήσεις σε περιόδους απρόβλεπτων κρίσεων.
Η εκτελεστική αντιπρόεδρος της Επιτροπής Μαργκρέιτε Βέστεϊγιερ, αρμόδια για την πολιτική ανταγωνισμού, σημείωσε ότι «Ο πίνακας αποτελεσμάτων σχετικά με τις δαπάνες για τις κρατικές ενισχύσεις το 2020 καταδεικνύει πρωτοφανή επίπεδα δημόσιας στήριξης για να διασφαλιστεί ότι οι επιχειρήσεις που έχουν πληγεί σοβαρά από την πανδημία του κορωνοϊού θα μπορέσουν να επιβιώσουν. Πρόσθεσε, ότι «δείχνει επίσης ότι τα προσωρινά μέτρα που θεσπίστηκαν ήταν αναλογικά και αναγκαία και ανταποκρίνονταν στην οικονομική ζημιά που προκλήθηκε κατά τη διάρκεια της κρίσης, ενώ ένα επιπλέον πολύ σημαντικό στοιχείο που καταδεικνύεται είναι ότι οι δαπάνες κρατικών ενισχύσεων για στόχους που δεν συνδέονται με την κρίση παρέμειναν εντός των προ της πανδημίας ορίων». Σημείωσε, επιπλέον ότι επιβεβαιώνει τον καίριο ρόλο της πολιτικής για τις κρατικές ενισχύσεις ως ακρογωνιαίου λίθου μιας δίκαιης ενιαίας αγοράς».
Ο ετήσιος πίνακας αποτελεσμάτων για τις κρατικές ενισχύσεις παρέχει ολοκληρωμένη επισκόπηση των δαπανών της Ε.Ε. για τις κρατικές ενισχύσεις με βάση τις εκθέσεις που υποβάλλουν τα κράτη μέλη και περιλαμβάνει τις δαπάνες για ενισχύσεις που πραγματοποιήθηκαν από τα 27 κράτη μέλη της Ε.Ε. και το Ηνωμένο Βασίλειο το 2020.
Τα κύρια στοιχεία του Πίνακα Κρατικών Ενισχύσεων 59% των συνολικών δαπανών για την πανδημία
Το 2020 τα κράτη μέλη και το Ηνωμένο Βασίλειο δαπάνησαν 384,33 δισ. ευρώ, δηλαδή περίπου 2,43 % του συνδυασμένου ΑΕΠ τους για το 2020, σε κρατικές ενισχύσεις για όλους τους στόχους, εξαιρουμένων των ενισχύσεων στους σιδηροδρόμους και στις υπηρεσίες γενικού οικονομικού συμφέροντος. Ενώ οι συνολικές δαπάνες για τα μέτρα που σχετίζονται με τη νόσο COVID-19 ανήλθαν σε 227,97 δισ. ευρώ (περίπου 59 % των συνολικών δαπανών για κρατικές ενισχύσεις), η δημόσια στήριξη για άλλα μέτρα, που δεν σχετίζονται με την πανδημία του κορωνοϊού, ανήλθε στα 156,36 δισ. ευρώ (περίπου 41 % των συνολικών δαπανών).
Η Πολωνία και η Ελλάδα έδωσαν το μεγαλύτερο μερίδιο στήριξης
Όσον αφορά τις δαπάνες για κρατικές ενισχύσεις στο πλαίσιο της πανδημίας του κορωνοϊού, η Πολωνία και η Ελλάδα είναι τα κράτη μέλη με το μεγαλύτερο μερίδιο δαπανών για κρατικές ενισχύσεις λόγω της νόσου COVID-19 σε σχέση με το εθνικό ΑΕΠ του 2020 (3,8 % και 3,6 % αντίστοιχα), ακολουθούμενες από τη Μάλτα (3 %), τη Σλοβενία (2,5 %), την Ουγγαρία (2,1 %) και τη Γερμανία (1,9 %). Η Ιρλανδία (0,2 %) και η Σουηδία (0,2 %) είναι τα κράτη μέλη με τις μικρότερες δαπάνες σε σχετικούς όρους, ακολουθούμενες από τη Φινλανδία (0,3 %), το Βέλγιο (0,4 %) και τις Κάτω Χώρες (0,58 %).
Στη 2η θέση Περιβάλλον και Ενέργεια
Το 2020 οι δαπάνες κρατικών ενισχύσεων για στόχους που δεν σχετίζονται με την κρίση παρέμειναν εντός των προ της πανδημίας ορίων. Συγκεκριμένα, αυξήθηκαν κατά 9,12 δισ. ευρώ σε σύγκριση με το 2019. Η αύξηση αυτή, μολονότι είναι χαμηλότερη από εκείνη που παρατηρήθηκε το 2019 σε σχέση με το 2018 (13,44 δισ. ευρώ), συνάδει με τη μέση ετήσια αύξηση που καταγράφηκε την περίοδο 2015-2019 (9,80 δισ. ευρώ ετησίως).
Όπως και κατά τα προηγούμενα έτη, το 2020 η προστασία του περιβάλλοντος και η εξοικονόμηση ενέργειας αποτελούν τους στόχους πολιτικής που δεν σχετίζονται με την κρίση για τους οποίους οι δαπάνες των κρατών μελών είναι σημαντικά μεγαλύτερες (77 δισ. ευρώ), ακολουθούμενες από την περιφερειακή ανάπτυξη (18,30 δισ. ευρώ) και την έρευνα και ανάπτυξη, συμπεριλαμβανομένης της καινοτομίας (16,40 δισ. ευρώ).
Σε σύγκριση με το 2019, οι συνολικές δαπάνες για έργα που δεν σχετίζονται με την κρίση και συγχρηματοδοτούνται από κονδύλια της Ε.Ε. και των κρατών μελών αυξήθηκαν από περίπου 14,85 δισ. ευρώ το 2019 σε περίπου 17,83 δισ. ευρώ το 2020, σημειώνοντας αύξηση κατά 2,98 δισ. ευρώ (+20 %), η οποία είναι πολύ μεγαλύτερη από την ετήσια αύξηση που παρατηρήθηκε κατά τα δύο προηγούμενα έτη (+3 % το 2019 και +9 % το 2018). Το ποσό αυτό προστίθεται στα άνευ προηγουμένου ποσά τα οποία δαπανήθηκαν για συγχρηματοδοτούμενα μέτρα που σχετίζονται με τη νόσο COVID-19 (12,95 δισ. ευρώ), με αποτέλεσμα οι συνολικές συγχρηματοδοτούμενες δαπάνες για κρατικές ενισχύσεις να ανέρχονται στο επίπεδο ρεκόρ των 30,78 δισ. ευρώ το 2020.
Ακολουθώντας την ίδια τάση με τα προηγούμενα έτη, τα κράτη μέλη χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο τον γενικό κανονισμό απαλλαγής κατά κατηγορία (ΓΚΑΚ), ο οποίος προβλέπει τη δυνατότητα εφαρμογής ορισμένων μέτρων με περιορισμένο αντίκτυπο στην εσωτερική αγορά χωρίς προηγούμενη έγκριση της Επιτροπής, καθώς και άλλες τομεακές απαλλαγές κατά κατηγορία (δηλαδή τον κανονισμό απαλλαγής κατά κατηγορία στον γεωργικό τομέα και τον κανονισμό απαλλαγής κατά κατηγορία στον τομέα της αλιείας). Το 2020 το 79 % των νέων μέτρων κρατικών ενισχύσεων εφαρμόστηκαν βάσει των κανονισμών απαλλαγής κατά κατηγορία. Ο απόλυτος αριθμός των νέων μέτρων που απαλλάσσονται κατά κατηγορία, μολονότι αυξήθηκε το 2020 (2091 μέτρα το 2020, 1815 μέτρα το 2019), αντιπροσωπεύει χαμηλότερο μερίδιο του συνόλου των νέων μέτρων σε σύγκριση με τα προηγούμενα έτη (τα νέα μέτρα που απαλλάσσονται κατά κατηγορία αντιπροσώπευαν +98,8 % των συνολικών νέων μέτρων το 2019). Αυτό συνδέεται με τη μεγάλη αύξηση των μέτρων για τη νόσο COVID-19 που κοινοποιήθηκαν το 2020. Οι δαπάνες στο πλαίσιο των μέτρων του ΓΚΑΚ αυξήθηκαν το 2020 σε σχέση με το προηγούμενο έτος (+9 %, 59,5 δισ. ευρώ), αν και με βραδύτερο ρυθμό απ’ ό,τι τα δύο προηγούμενα έτη (+13 % το 2018 και +12 % το 2019).
Τέλος οι κρατικές ενισχύσεις για την πανδημία – Ευελιξία για Ουκρανικό
Το προσωρινό πλαίσιο για τις κρατικές ενισχύσεις λόγω COVID εγκρίθηκε στις 19 Μαρτίου 2020, ώστε τα κράτη μέλη να μπορούν να κάνουν χρήση της πλήρους ευελιξίας που προβλέπουν οι κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις με στόχο τη στήριξη της οικονομίας στο πλαίσιο της έξαρσης του κορωνοϊού. Το προσωρινό πλαίσιο για την COVID τροποποιήθηκε στις 3 Απριλίου, στις 8 Μαΐου, στις 29 Ιουνίου και στις 13 Οκτωβρίου 2020, καθώς και στις 28 Ιανουαρίου και στις 18 Νοεμβρίου 2021. Όπως ανακοινώθηκε τον Μάιο του 2022, το προσωρινό πλαίσιο για το COVID δεν παρατάθηκε πέραν της καθορισμένης ημερομηνίας λήξης της 30ής Ιουνίου 2022, με ορισμένες εξαιρέσεις.
Στις 23 Μαρτίου 2022 η Επιτροπή ενέκρινε το προσωρινό πλαίσιο κρίσης για τις κρατικές ενισχύσεις ώστε τα κράτη μέλη να μπορούν να κάνουν χρήση της ευελιξίας που προβλέπουν οι κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις, με στόχο τη στήριξη της οικονομίας στο πλαίσιο της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία. Το προσωρινό πλαίσιο κρίσης τροποποιήθηκε στις 20 Ιουλίου 2022 προκειμένου να συμπληρωθεί η δέσμη μέτρων ετοιμότητας για τον χειμώνα και σύμφωνα με τους στόχους του σχεδίου REPowerEU.
€47,7 δις σε χώρες εταίρους για την πανδημία
Από την έξαρση της νόσου COVID-19 στις αρχές του 2020 μέχρι σήμερα, η Ε.Ε., τα κράτη μέλη της Ε.Ε. και τα ευρωπαϊκά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, ως «Ομάδα Ευρώπη», έχουν εκταμιεύσει 47,7 δισ. ευρώ για να στηρίξουν τις χώρες-εταίρους στην αντιμετώπιση της πανδημίας και των συνεπειών της, υλοποιώντας τις υποσχέσεις τους με απτά αποτελέσματα. Αυτό το ποσό ήδη υπερβαίνει κατά πολύ την αρχική δέσμη στήριξης της «Ομάδας Ευρώπη», ύψους 20 δισ. ευρώ, που αποτέλεσε αντικείμενο δέσμευσης την άνοιξη του 2020 και έχει πλέον αυξηθεί σε 53,7 δισ. ευρώ.
Η δέσμη της «Ομάδας Ευρώπη» δρομολογήθηκε στις 8 Απριλίου 2020, με σκοπό τη στήριξη των χωρών εταίρων της Ε.Ε. στην αντιμετώπιση της πανδημίας COVID-19 και των επιπτώσεών της. Το ποσό της χρηματοδοτικής συνδρομής που είχε δεσμευθεί αρχικά ανερχόταν περίπου σε 20 δισ. ευρώ και συγκεντρώθηκε με πόρους από την Ε.Ε., τα κράτη μέλη της και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, συγκεκριμένα, την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης.
Συγκεκριμένα, μετά τις αρχικές δεσμεύσεις των 20 δις. της «Ομάδας Ευρώπης» στις 8 Απριλίου 2020, δηλαδή στην αρχή του ξεσπάσματος της πανδημίας, οι αναλήψεις υποχρεώσεων διπλασιάστηκαν σε 40,5 δισ. ευρώ μέχρι τον Ιανουάριο του 2021. Τον Απρίλιο του 2021 αυξήθηκαν περαιτέρω σε 46 δισ. ευρώ, για να φτάσουν τα 53,7 δισ. ευρώ στο τέλος του 2021.
Επ’ αυτού η Γιούτα Ουρπιλάινεν, επίτροπος Διεθνών Εταιρικών Σχέσεων, ανέφερε ότι «Παρά τις δυσκολίες της κρίσης COVID-19, είμαι υπερήφανη για το γεγονός ότι συγκροτήθηκε η «Ομάδα Ευρώπη» και έχει αποδείξει έμπρακτα την αλληλεγγύη της προς τις χώρες εταίρους που πλήττονται από την πανδημία και τις συνέπειές της. Ως σταθερή και ισχυρή εταίρος, η «Ομάδα Ευρώπη» θα συνεχίσει επίσης να τις στηρίζει στην αντιμετώπιση νέων πολύπλευρων και παγκόσμιων κρίσεων, όπως οι άδικες συνέπειες που προκαλεί η επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία».
Σε χώρες εταίρους της Ε.Ε. η στήριξη
Η στήριξη από την «Ομάδα Ευρώπη» στο πλαίσιο της αντιμετώπισης της νόσου COVID-19 αφορά πάνω από 140 χώρες εταίρους. Έως τις 31 Δεκεμβρίου 2021, από τη συνολική δέσμη ύψους 53,7 δισ. ευρώ που έχει κινητοποιηθεί μέχρι στιγμής από την «Ομάδα Ευρώπη» είχαν εκταμιευθεί 47,7 δισ. ευρώ.
• €3 δισ. για την αντιμετώπιση έκτακτων ανθρωπιστικών αναγκών
• €10,6 δισ. για την ενίσχυση των συστημάτων υγείας, ύδρευσης και αποχέτευσης
• €34,1 δισ. για τον μετριασμό των κοινωνικών και οικονομικών συνεπειών της πανδημίας, μεταξύ άλλων όσον αφορά την απώλεια θέσεων εργασίας και την εκπαίδευση.
Η «Ομάδα Ευρώπη» έχει εκταμιεύσει το 88,8 % από τα 53,7 δισ. ευρώ για τα οποία έχει αναληφθεί δέσμευση έως το τέλος του 2021. Τον Απρίλιο του 2021, οι εκταμιεύσεις ανήλθαν σε 34 δισ. ευρώ, ενώ στο τέλος του 2021 ανήλθαν σε 47,7 δισ. ευρώ (+ 13,7 δισ. ευρώ).
Στις 31 Δεκεμβρίου 2021, η κατάσταση των εκταμιεύσεων σε σχέση με τις αναλήψεις υποχρεώσεων είχε ως εξής:
• Γειτονία: €13,6 δισ. από €15,6 δισ.
• Υποσαχάρια Αφρική: €8,3 δισ. από €9 δισ.
• Δυτικά Βαλκάνια και Τουρκία: €6,8 δισ. από €7,6 δισ.
• Ασία και Ειρηνικός: €4 δισ. από €4,3 δισ.
• Λατινική Αμερική και Καραϊβική: €2,5 δισ. από €3,2 δισ.
• Αφρική, Καραϊβική και Ειρηνικός, σε περιφερειακό επίπεδο: €539 εκατ. από €743 εκατ.
• Υπερπόντια εδάφη και Γροιλανδία: €579 εκατ. από €631 εκατ.
• Παγκόσμια προγράμματα: €8,6 δισ. από €9,7 δισ.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Η οικονομική σημασία των ακριτών του Οργανισμού της Σαγκάης