Το ευρύ κοινό μπορεί να είναι περισσότερο εξοικειωμένο με το αρκτικόλεξο GAFA, που αναφέρεται στους γίγαντες του Διαδικτύου Google, Amazon, Facebook και Apple, παρά στο BRICS, το οποίο συγκεντρώνει τη Βραζιλία, τη Ρωσία, την Ινδία, την Κίνα και τη Νότια Αφρική. Ωστόσο, από χθες, οι BRICS βρίσκονται στο επίκεντρο της διεθνούς πολιτικής ατζέντας με την 15 σύνοδο κορυφής τους, στο Γιοχάνεσμπουργκ.
Η ατζέντα της συνόδου, εξετάζεται προσεκτικά από τις δυτικές χώρες, καθώς οι BRICS αναμένεται να προσθέσουν και άλλα «γράμματα» στον τίτλο τους, γράφοντας και νέα μέλη, με στόχο να αποτελέσουν αντίβαρο στη Δύση αλλά και στους διεθνείς θεσμούς, όπως το ΔΝΤ, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου και η Παγκόσμια Τράπεζα.
Θα υπάρξει λοιπόν, ένα «BRICS plus» με πολυάριθμα νέα μέλη; Τα κράτη μέλη πρέπει ακόμη να συμφωνήσουν για τα κριτήρια εισδοχής. Δεν είναι όμως σαφές πότε θα συμπεριληφθούν επιπλέον χώρες-μέλη. Το κύριο πρόβλημα, και ο λόγος για τον οποίο η ομάδα μέχρι στιγμής αγωνίζεται να αποκτήσει επιρροή στον κόσμο, είναι οι τεράστιες οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές διαφορές μεταξύ των χωρών-μελών.
Ο Πρόεδρος της Νότιας Αφρικής Σίριλ Ραμαφόζα καλωσόρισε τους ομολόγους του, Λούλα ντα Σίλβα από τη Βραζιλία, Σι Τζιπίνγκ από την Κίνα και τον Ινδό πρωθυπουργό Ναρέντρα Μόντι. Η Ρωσία εκπροσωπείται από τον υπουργό Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ, καθώς ο Πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν μετείχε μέσω τηλεδιάσκεψης, καθώς εκκρεμεί εναντίον του διεθνές ένταλμα σύλληψης για την εισβολή στην Ουκρανία
Οι πέντε χώρες, που παράγουν το 40% του παγκόσμιου πλούτου και έχουν το 42% του παγκόσμιου πληθυσμού, σκοπεύουν να ενσαρκώσουν ένα είδος νέου Κινήματος των Αδεσμεύτων, για να επεκτείνουν την επιρροή τους στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Αλλά σε σύγκριση με το πραγματικό Κίνημα των Αδεσμεύτων που ξεκίνησε το 1956 από τον Αιγύπτιο Νάσερ, τον Γιουγκοσλάβο Τίτο, τον Ινδονήσιο Σουκάρνο και τον Ινδό Νεχρού ,που αρνήθηκαν να επιλέξουν μεταξύ του τότε Δυτικού και του Σοβιετικού μπλοκ, οι χώρες BRICS είναι πολύ διαφορετικές. Γεωγραφικά απομακρυσμένες και με άνισα αναπτυσσόμενες οικονομίες, έχουν «διαφορετικές απόψεις για τις χώρες που πρέπει να ενταχθούν στο μπλοκ και τις συνθήκες», σημειώνει η Τζένι Ρόσοου από το Πανεπιστήμιο του Γουίτγουότερσραντ ,στο Γιοχάνεσμπουργκ.
Η Κίνα πρωτοστατεί
Εάν και το επίσημο θέμα της συνόδου κορυφής είναι η ανάπτυξη της Αφρικής, οι BRICS στοχεύουν στην πραγματικότητα, να δώσουν έναν νέο ορισμό της παγκόσμιας πολιτικής και οικονομικής ισορροπίας. Οι BRICS και εκείνοι που θα ήθελαν να ενταχθούν σε αυτές –περίπου 23 κράτη έχουν υποβάλει αίτηση για ένταξη ή έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον, συμπεριλαμβανομένου του Ιράν, της Αργεντινής, του Μπαγκλαντές, της Κούβας ή της Σαουδικής Αραβίας– θεωρούν ότι η διεθνή τάξη που ιδρύθηκε από το 1945 είναι ξεπερασμένη και δεν ανταποκρίνεται πλέον στη γεωπολιτική κατάσταση, όπου κυριαρχεί και πάλι ο αγώνας για στρατηγικούς πόρους.
Σε αυτή την ανάλυση, πρωτοστατεί πλέον η Κίνα, η οποία θα ήθελε να κάνει την ομάδα ένα μέσο για την αντιμετώπιση της παγκόσμιας επιρροής της G7 και της Δύσης. Κινεί λοιπόν τα υπόλοιπα «πιόνια» στη σκακιέρα, επενδύοντας σε μεγάλο βαθμό στην Αφρική και προωθώντας το νέο Δρόμο του Μεταξιού. Ο Κινέζος πρόεδρος Σι ελπίζει έτσι να ευθυγραμμίσει τις χώρες BRICS και τα μελλοντικά μέλη, για να αντιμετωπίσουν τις Ηνωμένες Πολιτείες σε μια εποχή που η κινεζική οικονομία επιβραδύνεται με την κρίση στον τομέα των ακινήτων, αλλά και με τις δημογραφικές δυσκολίες.
Οι διαφορές των πέντε
Σε αντίθεση με την Κίνα, η Νότια Αφρική, η Ινδία και η Βραζιλία –τρεις δημοκρατίες– επιδιώκουν να διατηρήσουν σταθερές σχέσεις με τη Δύση και στο πλαίσιο των BRICS η διεύρυνση που ελπίζει το Πεκίνο δεν είναι ομόφωνη ,γιατί αντιμάχεται τις εθνικές φιλοδοξίες τους.
Η Κίνα θα ήθελε να χρησιμοποιήσει την ομάδα για να δημιουργήσει ένα σύστημα συμμαχίας παρόμοιο με αυτό των Ηνωμένων Πολιτειών. Επί του παρόντος, το Πεκίνο έχει μια συνθήκη αμοιβαίας άμυνας με μία μόνο χώρα στον κόσμο, τη Βόρεια Κορέα, και παρόλο που έχει έντονες οικονομικές σχέσεις σχεδόν παντού, δεν έχει ακόμη καταφέρει να δημιουργήσει ισχυρές πολιτικές και στρατιωτικές συμμαχίες, συγκρίσιμες με αυτές που διαθέτουν οι Ηνωμένες Πολιτείες .
Ο Πρόεδρος της Κίνας Σι Τζιπίνγκ ζήτησε από τον υπουργό Εμπορίου του Γουάνγκ Γουεντάο να διαβάσει μια δήλωση: «Υπάρχει μια χώρα που θέλει να διατηρήσει την ηγεμονία της και έχει κάνει τα πάντα για να παραλύσει τις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες χώρες», ,τονίζεται στη δήλωση ,χωρίς να κατονομάζονται πάντως οι Ηνωμένες Πολιτείες.
Αντίβαρο στους G7
H πρόθεση της Κίνας να κάνει τους BRICS αντίβαρο στην G7 και στο σύστημα συμμαχίας των ΗΠΑ , υποστηρίζεται προφανώς από τη Ρωσία, η οποία λόγω του πολέμου στην Ουκρανία βρίσκεται διπλωματικά και πολιτικά απομονωμένη.
Στην ψηφιακή παρέμβασή του στη σύνοδο κορυφής των Brics, ο Πούτιν κατηγόρησε για άλλη μια φορά τη Δύση για την άνοδο του παγκόσμιου πληθωρισμού, επίσης λόγω των υψηλών τιμών των τροφίμων. Ταυτόχρονα, προσφέρθηκε να αντικαταστήσει τις ουκρανικές παραδόσεις σιτηρών στην παγκόσμια αγορά με ρωσικές μεταφορές, «τόσο σε εμπορική βάση όσο και μέσω δωρεάν βοήθειας προς τις άπορες χώρες». Ως πρώτο βήμα, η Ρωσία αποφάσισε να παραδώσει από 25.000 έως 50.000 τόνους σιτηρών σε έξι αφρικανικές χώρες δωρεάν, είπε ο Πούτιν.
Την ίδια ώρα πάντως οι άλλες τρεις χώρες, ενώ μιλούν για την ιδέα της διεύρυνσης, στην πραγματικότητα δείχνουν κάποιο δισταγμό. Η Βραζιλία και η Νότια Αφρική αποκομίζουν πολλά οφέλη από το γεγονός ότι είναι αντίστοιχα οι μόνες χώρες στη Λατινική Αμερική και την Αφρική, αντίστοιχα, που είναι μέρος των BRICS.
Η Νότια Αφρική, ειδικότερα, δεν είναι ούτε η μεγαλύτερη, η πλουσιότερη ή η πιο προηγμένη στρατιωτικά χώρα της ηπείρου και, ως μέρος των BRICS, έχει καταφέρει να αποκτήσει μεγάλο κύρος σε περιφερειακό επίπεδο, το οποίο θα μπορούσε να μειωθεί εάν προσχωρήσουν νέα μέλη.
Η Ινδία δεν έχει ιδιαίτερα προβλήματα με την αποδοχή νέων χωρών στον όμιλο, αλλά ανησυχεί για το ενδεχόμενο « οι χώρες BRICS να γίνουν δορυφόροι της Κίνας», σύμφωνα με τους Financial Times .
Αλλά αυτές οι διαφορές απόψεων μεταξύ των BRICS δεν μπορούν να κάνουν τη Δύση να ξεχάσει τους ισχυρισμούς τους και τις διεκδικήσεις των χωρών του «παγκόσμιου Νότου»: Να ληφθούν, δηλαδή, καλύτερα υπόψη. «Είμαστε ενωμένοι στον κοινό μας στόχο και την προσπάθειά μας για έναν καλύτερο και πιο ισότιμο κόσμο», τόνισε ο Νοτιοαφρικανός πρόεδρος, ανοίγοντας τις εργασίες της συνόδου.
«Μίνι Διεθνές Νομισματικό Ταμείο»
Ο τεράστιος ρόλος της Κίνας φαίνεται και στα οικονομικά έργα των BRICS. Τα τελευταία χρόνια το γκρουπ προσπάθησε να δημιουργήσει κάποια δικά του χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Μεταξύ 2014 και 2015, οι BRICS δημιούργησαν τη Συμφωνία Αποθεματικών, ένα ίδρυμα που θα είχε το καθήκον να βοηθά τις χώρες μέλη που αντιμετωπίζουν δυσκολίες: Ένα «μίνι Διεθνές Νομισματικό Ταμείο», σύμφωνα με Ρώσο αξιωματούχο) και τη Νέα αναπτυξιακή τράπεζα, ένα ίδρυμα που ασχολείται με επενδύσεις σε έργα υποδομής και ανάπτυξης.
Τα τελευταία χρόνια, η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα υπό την πρώην πρόεδρο της Βραζιλίας, Ντίλμα Ρούσεφ έχει χορηγήσει δάνεια ύψους 32,8 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Ωστόσο, ο πρόεδρος της Βραζιλίας Λούλα ντα Σίλβα τόνισε ότι η ομάδα των πέντε αναδυόμενων οικονομιών δεν στρέφεται εναντίον άλλων. «Μάλλον, πρόκειται για μια καλύτερη οργάνωση του Παγκόσμιου Νότου», έγραψε στην Πλατφόρμα Χ, παλαιότερα γνωστή ως Twitter. « Οι BRICS δεν είναι αντίθετα με το G7, το G20 ή οποιονδήποτε άλλο», έγραψε ο Λούλα. «Θέλουμε να οργανωθούμε ως Παγκόσμιος Νότος. Είμαστε σημαντικοί στον παγκόσμιο διάλογο και καθόμαστε στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων ισότιμα με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις Ηνωμένες Πολιτείες».
Ο Τζέικ Σάλιβαν, Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας του Λευκού Οίκου, υποστηρίζει επίσης ότι τα κράτη BRICS δεν εξελίσσονται σε «γεωπολιτικό αντίπαλο», ούτε για τις ΗΠΑ ούτε για άλλες χώρες. «Πρόκειται για μια πολύ ποικιλόμορφη συλλογή χωρών… με διαφορετικές απόψεις για κρίσιμα ζητήματα», είπε ο Σάλιβαν.
Ένα νέο νόμισμα
Μια άλλη πρόταση που θα συζητηθεί στην τριήμερη σύνοδο των BRICS αφορά τη δυνατότητα δημιουργίας κοινού νομίσματος με στόχο την αντικατάσταση του δολαρίου ως βασικού «εργαλείου» του παγκόσμιου εμπορίου. Είναι μια υπόθεση που προτάθηκε αρχικά από τον Λούλα και την οποία αργότερα υιοθέτησε και ο Πούτιν.
Οι περισσότεροι οικονομολόγοι, ωστόσο, τη θεωρούν μια ανέφικτη και συνολικά παράλογη πρόταση: ακόμη και ο Τζιμ Ο’ Νιλ, ο εφευρέτης του ακρωνύμιου BRICS, την αποκάλεσε «γελοία».
Πρώτα απ’ όλα επειδή καμία από τις χώρες μέλη δεν έχει νόμισμα με επαρκώς ισχυρό ρόλο στο διεθνές εμπόριο: η μόνη εξαίρεση είναι το κινεζικό γουάν, το οποίο ωστόσο είναι μόνο το τρίτο νόμισμα στον κόσμο μετά το δολάριο και το ευρώ. Το μεγαλύτερο μέρος των δανείων από τη Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα, παρεμπιπτόντως, είναι επίσης σε δολάρια ή ευρώ.
Δεύτερον, επειδή, όπως έδειξε το πείραμα του ευρώ, η δημιουργία ενός κοινού νομίσματος μεταξύ οικονομικά ετερογενών χωρών απαιτεί τεράστιες θυσίες και συμβιβασμούς. Για παράδειγμα, οι BRICS θα πρέπει να εγκαταλείψουν τη δυνατότητα αυτόνομης ρύθμισης των επιτοκίων τους μέσω των αντίστοιχων κεντρικών τους τραπεζών και να εγκαταλείψουν την αυτονομία των χρηματοπιστωτικών τους ιδρυμάτων: καμία χώρα αυτή τη στιγμή δεν φαίνεται να έχει την παραμικρή πρόθεση να το πράξει.
Η αποδολαριοποίηση επιταχύνεται
Η αποδολαριοποίηση μπορεί να επιταχύνεται, αλλά το κύριο, παγκόσμιο νόμισμα δεν είναι εύκολο ακόμη, πρέπει να αντικατασταθεί από άλλο, τονίζει η γαλλίδα οικονομολόγος Καμίλ Μακέρ και συγγραφέα του βιβλίου “The Race for World Monetary Supremacy”.
«Σε κάθε περίπτωση, γινόμαστε μάρτυρες ενός συνδυασμού στοιχείων που αναβιώνουν τη συζήτηση για τον κίνδυνο κατακερματισμού του διεθνούς νομισματικού συστήματος. Από τη μία πλευρά, η Κίνα θέλει να παρουσιαστεί ως ηγέτης των BRICS, θέτοντας στο τραπέζι τους κινδύνους που συνδέονται με την εξάρτηση από το δολάριο-μια στάση που έχει ευνοϊκή απήχηση στον αναδυόμενο κόσμο. Η χρήση του δολαρίου ως οικονομικού όπλου, μέσω κυρώσεων, ήταν ένα έναυσμα. Από την άλλη πλευρά, το μερίδιο του δολαρίου στα συναλλαγματικά αποθέματα άρχισε να αποδυναμώνεται σταδιακά από τα μέσα της δεκαετίας του 2010, έστω και αν αποτελεί το 59% του συνόλου. Επιπλέον, το δολάριο παραμένει μακράν το πιο ισχυρό νόμισμα στις αγορές συναλλάγματος ή για εκδόσεις χρέους.»
Ο συνδυασμός διαφόρων παραγόντων υπενθυμίζει πάντως ότι δεν υπάρχει κάτι αμετάβλητο στο διεθνές νομισματικό σύστημα: στο παρελθόν, για παράδειγμα, ζήσαμε μια μετάβαση από τη λίρα στερλίνα στο δολάριο.
Σήμερα, το μόνο πραγματικό μη Δυτικό αποθεματικό νόμισμα είναι το κινεζικό γουάν. Ωστόσο, αυτό το νόμισμα έχει πολλά μειονεκτήματα, κυρίως λόγω των capital controls που δυσχεραίνουν την πρόσβαση. Σήμερα, αντιπροσωπεύει μόνο το 2,6% των παγκόσμιων συναλλαγματικών αποθεμάτων. «Δεν υπάρχει λόγος για αποχαιρετισμό στη Δύση», αναφέρει η εφημερίδα Die Welt. «Αλλά πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψη αυτές τις καταστάσεις.
Η έλλειψη αξιοπιστίας της Κίνας μπορεί να αντιμετωπιστεί αν ενεργήσει η Δύση πιο αξιόπιστα. Είναι αναποτελεσματικό να αντιμετωπίζει κανείς αυτές τις χώρες σαν ανήλικους, στους οποίους προσπαθεί να προωθήσει συμφωνίες που έρχονται σε αντίθεση με τα συμφέροντά τους», γράφει η γερμανική εφημερίδα.
Φυσικά, βασικό στοιχείο ενός αποθεματικού νομίσματος είναι η οικονομική ευρωστία της χώρας που εκδίδει αυτό το νόμισμα. Ωστόσο, όπως βλέπουμε επί του παρόντος με τα σοκ στον τομέα των ακινήτων ,υπάρχουν σημαντικοί οικονομικοί κίνδυνοι στην Κίνα.
Το Πεκίνο έχει επίσης, ένα οικονομικό μοντέλο που βασίζεται στον έλεγχο, ιδιαίτερα του νομίσματός του. Αλλά αν μπορεί να το κάνει, είναι παράδοξο γιατί έχει τεράστια συναλλαγματικά αποθέματα σε δολάρια. Υπάρχει επομένως ένα είδος συμπληρωματικότητας μεταξύ των δύο νομισμάτων.
«Το δολάριο ήταν ένα εργαλείο ισχύος για τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους, το οποίο θα μπορούσε επομένως να διαβρωθεί», λέει η Καμίλ Μακέρ και προσθέτει: «Αλλά η τάση αυτή μπορεί να είναι καλό νέο για το ευρώ, για παράδειγμα, που θα μπορούσε να καταλάβει περισσότερο χώρο στις παγκόσμιες συναλλαγές.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Καύσιμα: Καταγγελίες για έλλειψη διαφάνειας στην Υπηρεσία Προστασίας Καταναλωτή