Επιμέλεια: Τζολίν Κωνσταντινίδου
Οι Ευρωπαίοι βρίσκονται αντιμέτωποι με μια νέα οικονομική πραγματικότητα, την οποία δεν έχουν βιώσει εδώ και δεκαετίες. Η ζωή σε μια ήπειρο που επί μακρόν ζήλευαν οι ξένοι χάνει γρήγορα τη λάμψη της, καθώς οι Ευρωπαίοι βλέπουν την αγοραστική τους δύναμη να συρρικνώνεται. Επιβεβαιώνοντας το ότι ακούγεται όλο και συχνότερα τον τελευταίο χρόνο λόγω του ψηλού πληθωρισμού οι πολίτες της γηραιάς ηπείρου γίνονται ολοένα και φτωχότεροι.
Τα μικρά αλλά ανησυχητικά σημάδια της κρίσης
Οι Γάλλοι τρώνε λιγότερο φουά γκρα και πίνουν λιγότερο κόκκινο κρασί. Οι Ισπανοί κάνουν οικονομία στο ελαιόλαδο. Στους Φινλανδούς γίνονται παραινέσεις να χρησιμοποιούν τις σάουνες τις ημέρες που οι άνεμοι είναι δυνατοί, όταν η ενέργεια είναι λιγότερο ακριβή. Σε ολόκληρη τη Γερμανία, η κατανάλωση κρέατος και γάλακτος έχει μειωθεί στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων τριών δεκαετιών και η αγορά των βιολογικών τροφίμων που κάποτε ανθούσε έχει καταρρεύσει. Ο υπουργός Οικονομικής Ανάπτυξης της Ιταλίας, Αντόλφο Ούρσο, συγκάλεσε μια σύσκεψη κρίσης τον Μάιο για τις τιμές των ζυμαρικών, της βασικής αγαπημένης τροφής της χώρας, βασικού, αφού αυξήθηκαν περισσότερο από το διπλάσιο του εθνικού πληθωρισμού.
Με τις καταναλωτικές δαπάνες σε ελεύθερη πτώση, η Ευρώπη εισήλθε σε ύφεση στις αρχές του έτους, ενισχύοντας την αίσθηση της επανάληψης της οικονομικής, πολιτικής και στρατιωτικής παρακμής που ξεκίνησε στις αρχές του αιώνα. Η σημερινή ζοφερή εικόνα της Ευρώπης έχει αρχίσει να σκιαγραφείται εδώ και πολύ καιρό. Ο γηράσκων πληθυσμός με προτίμηση στον ελεύθερο χρόνο και την εργασιακή ασφάλεια έναντι των αποδοχών προκάλεσε χρόνια ισχνής οικονομικής και παραγωγικής ανάπτυξης. Στη συνέχεια, ήρθε το διπλό χτύπημα της πανδημίας και του παρατεταμένου πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία. Με τις αναταράξεις στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού και τις τιμές της ενέργειας και των τροφίμων να εκτινάσσονται, ανέδειξαν παθογένειες που κυοφορούνταν για δεκαετίες.
Οι αντιδράσεις των κυβερνήσεων επιδείνωσαν το πρόβλημα. Για να διατηρήσουν τις θέσεις εργασίας, κατεύθυναν τις επιδοτήσεις τους κυρίως στους εργοδότες, αφήνοντας τους καταναλωτές χωρίς αποταμιεύσεις όταν ήρθε το σοκ των ανατιμήσεων. Οι Αμερικανοί, αντίθετα, επωφελήθηκαν από τη φθηνή ενέργεια και τις κρατικές ενισχύσεις που κατευθύνονταν κυρίως στους πολίτες για να συνεχίσουν να ξοδεύουν. Στο παρελθόν, η τρομερή εξαγωγική βιομηχανία της Γηραιάς Ηπείρου θα μπορούσε να είχε βοηθήσει. Όμως η υποτονική ανάκαμψη της Κίνας, μια κρίσιμη αγορά για την Ευρώπη, υπονομεύει αυτόν τον πυλώνα ανάπτυξης.
Το υψηλό ενεργειακό κόστος και ο ανεξέλεγκτος πληθωρισμός σε επίπεδο που δεν έχει παρατηρηθεί από τη δεκαετία του 1970 αμβλύνουν το πλεονέκτημα των τιμών των μεταποιητών στις διεθνείς αγορές και συντρίβουν τις κάποτε αρμονικές εργασιακές σχέσεις στην Ευρώπη. Καθώς το παγκόσμιο εμπόριο παρουσιάζεται υποτονικό, η μεγάλη εξάρτηση της Ευρώπης από τις εξαγωγές -οι οποίες αντιπροσωπεύουν περίπου το 50% του ΑΕΠ της ευρωζώνης έναντι 10% των ΗΠΑ- μετατρέπεται σε αδυναμία.
Πέφτει η ιδιωτική κατανάλωση στην Ευρώπη
Η ιδιωτική κατανάλωση έχει μειωθεί κατά περίπου 1% στην ευρωζώνη από το τέλος του 2019, μετά την προσαρμογή στον πληθωρισμό σύμφωνα με τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης. Στις ΗΠΑ, όπου τα νοικοκυριά απολαμβάνουν μια ισχυρή αγορά εργασίας και εισοδήματα που αυξάνονται, η κατανάλωση ενισχύεται κατά σχεδόν 9%. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιπροσωπεύει πλέον περίπου το 18% του συνόλου των παγκόσμιων καταναλωτικών δαπανών, έναντι 28% της Αμερική. Πριν από δεκαπέντε χρόνια, η Ε.Ε. και οι ΗΠΑ αντιπροσώπευαν το ένα τέταρτο περίπου του συνόλου αυτού.
Προσαρμοσμένοι για τον πληθωρισμό και την αγοραστική δύναμη, οι μισθοί έχουν μειωθεί κατά περίπου 3% από το 2019 στη Γερμανία, κατά 3,5% στην Ιταλία και την Ισπανία και κατά 6% στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ, οι πραγματικοί μισθοί στις ΗΠΑ αυξήθηκαν κατά περίπου 6% την ίδια περίοδο.
Ο πόνος φτάνει μέχρι τις μεσαίες τάξεις. Στις Βρυξέλλες, μια από τις πλουσιότερες πόλεις της Ευρώπης, δάσκαλοι και νοσοκόμες στήθηκαν στην ουρά ένα βράδυ για να παραλάβουν τρόφιμα σε μισή τιμή από το πίσω μέρος ενός φορτηγού, σύμφωνα με ένα ενδιαφέρον ρεπορτάζ της Wall Street Journal. Η εταιρεία Happy Hours Market συλλέγει τρόφιμα κοντά στην ημερομηνία λήξης τους από τα σούπερ μάρκετ και τα διαφημίζει μέσω μιας εφαρμογής. Οι πελάτες μπορούν να παραγγείλουν νωρίς το απόγευμα και να παραλάβουν τα τρόφιμα σε μειωμένη τιμή το βράδυ.
«Κάποιοι πελάτες μου λένε ότι εξαιτίας σας μπορώ να τρώω κρέας δύο ή τρεις φορές την εβδομάδα», δήλωσε ο Pierre van Hede, ο οποίος μοιράζει κιβώτια με είδη παντοπωλείου.
Ο Karim Bouazza, ένας 33χρονος νοσοκόμος που προμηθεύεται κρέας και ψάρια στη μισή τιμή για τη σύζυγο και τα δύο παιδιά του, παραπονέθηκε ότι ο πληθωρισμός σημαίνει ότι «πρέπει σχεδόν να κάνεις δεύτερη δουλειά για να πληρώσεις τα πάντα». Παρόμοιες υπηρεσίες έχουν ξεφυτρώσει αρκετές, οι οποίες προωθούνται ως ένας τρόπος μείωσης της σπατάλης τροφίμων και εξοικονόμησης χρημάτων.
Η TooGoodToGo, μια εταιρεία που ιδρύθηκε στη Δανία το 2015 και πουλάει τρόφιμα που περισσεύουν από καταστήματα λιανικής πώλησης και εστιατόρια, έχει 76 εκατομμύρια εγγεγραμμένους χρήστες σε όλη την Ευρώπη, αριθμός περίπου τριπλάσιος με αυτόν στο τέλος του 2020. Στη Γερμανία, η Sirplus, μια startup που δημιουργήθηκε το 2017, προσφέρει στο ηλεκτρονικό της κατάστημα «διασωθέντα» τρόφιμα, συμπεριλαμβανομένων προϊόντων που έχουν περάσει την ημερομηνία λήξης τους. Το ίδιο και η Motatos, που δημιουργήθηκε στη Σουηδία το 2014 και έχει πλέον παρουσία στη Φινλανδία, τη Γερμανία, τη Δανία και το Ηνωμένο Βασίλειο.
Οι δαπάνες για είδη παντοπωλείου υψηλής ποιότητας έχουν καταρρεύσει. Οι Γερμανοί κατανάλωσαν 52 κιλά κρέατος ανά άτομο το 2022, περίπου 8% λιγότερο από το προηγούμενο έτος και το χαμηλότερο επίπεδο από τότε κρατούνται αρχεία το 1989. Ενώ ένα μέρος αντανακλά τις κοινωνικές ανησυχίες για την υγιεινή διατροφή και την καλή διαβίωση των ζώων, οι ειδικοί λένε ότι η τάση αυτή επιταχύνθηκε από τις τιμές του κρέατος που αυξήθηκαν έως και 30% τους τελευταίους μήνες. Οι Γερμανοί ανταλλάσσουν επίσης κρέατα όπως το μοσχαρίσιο κρέας με λιγότερο ακριβά, όπως τα πουλερικά, σύμφωνα με το Ομοσπονδιακό Κέντρο Πληροφοριών για τη Γεωργία.
Ο Thomas Wolff, προμηθευτής βιολογικών τροφίμων κοντά στη Φρανκφούρτη, δήλωσε ότι οι πωλήσεις του μειώθηκαν έως και 30% πέρυσι, καθώς ο πληθωρισμός αυξήθηκε ραγδαία. Ο Wolff είχε προσλάβει 33 άτομα νωρίτερα κατά τη διάρκεια της πανδημίας για να αντιμετωπίσει την έντονη ζήτηση για τα ακριβοπληρωμένα οικολογικά τρόφιμα, αλλά έκτοτε τους έχει απολύσει όλους.
Η Ronja Ebeling, μια 26χρονη σύμβουλος και συγγραφέας με έδρα το Αμβούργο, δήλωσε ότι αποταμιεύει περίπου το ένα τέταρτο του εισοδήματός της, εν μέρει επειδή ανησυχεί για το αν θα έχει αρκετά χρήματα για τη συνταξιοδότησή της. Ξοδεύει ελάχιστα σε ρούχα ή μακιγιάζ και μοιράζεται ένα αυτοκίνητο με τον πατέρα του συντρόφου της.
H έντονη διαφορά ανάμεσα στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Οι αδύναμες δαπάνες και οι φτωχές δημογραφικές προοπτικές καθιστούν την Ευρώπη λιγότερο ελκυστική για επιχειρήσεις που κυμαίνονται από τον γίγαντα των καταναλωτικών αγαθών Procter & Gamble έως την αυτοκρατορία πολυτελών ειδών LVMH, οι οποίες αποκτούν όλο και μεγαλύτερο μερίδιο των πωλήσεών τους στη Βόρεια Αμερική.
«Ο Αμερικανός καταναλωτής έχει περισσότερες αντοχές από ό,τι στην Ευρώπη», δήλωσε τον Απρίλιο ο επικεφαλής του οικονομικού τμήματος της Unilever, Graeme Pitkethly.
Η οικονομία της ευρωζώνης αναπτύχθηκε περίπου 6% τα τελευταία 15 χρόνια, μετρούμενη σε δολάρια, σε σύγκριση με 82% των ΗΠΑ, σύμφωνα με τα στοιχεία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Κάτι που έχει φέρει τη μέση χώρα της Ε.Ε. κατά κεφαλήν φτωχότερη από κάθε πολιτεία των ΗΠΑ, εκτός από το Αϊντάχο και το Μισισιπή, σύμφωνα με έκθεση του Ευρωπαϊκού Κέντρου Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας, μιας ανεξάρτητης δεξαμενής σκέψης με έδρα τις Βρυξέλλες. Αν συνεχιστεί η τρέχουσα τάση, μέχρι το 2035 το χάσμα μεταξύ της κατά κεφαλήν οικονομικής παραγωγής στις ΗΠΑ και την Ε.Ε. θα είναι τόσο μεγάλο όσο αυτό μεταξύ της Ιαπωνίας και του Ισημερινού σήμερα, αναφέρει η έκθεση. Στο νησί της Μαγιόρκα, οι επιχειρήσεις πιέζουν για περισσότερες πτήσεις προς τις ΗΠΑ, ώστε να αυξηθεί ο αριθμός των Αμερικανών τουριστών που ξοδεύουν ελεύθερα, δήλωσε η Maria Frontera, πρόεδρος της επιτροπής τουρισμού του Εμπορικού Επιμελητηρίου της Μαγιόρκα. Οι Αμερικανοί ξοδεύουν κατά μέσο όρο περίπου 260 ευρώ την ημέρα σε ξενοδοχεία σε σύγκριση με λιγότερα από 180 ευρώ για τους Ευρωπαίους.
«Φέτος είδαμε μια μεγάλη αλλαγή στη συμπεριφορά των Ευρωπαίων λόγω της οικονομικής κατάστασης που αντιμετωπίζουμε», δήλωσε η Frontera, η οποία ταξίδεψε πρόσφατα στο Μαϊάμι για να μάθει πώς να εξυπηρετεί καλύτερα τους Αμερικανούς πελάτες. Η αδύναμη ανάπτυξη και η αύξηση των επιτοκίων επιβαρύνουν τις ευρωπαϊκές χώρες με ενισχυμένη πρόνοια με καλές υγειονομικές υπηρεσίες και συντάξεις. Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις διαπιστώνουν ότι οι παλιές συνταγές για την επίλυση του προβλήματος είτε καθίστανται απλησίαστες είτε έχουν πάψει να λειτουργούν. Περισσότερα από 750 δισ. ευρώ σε επιδοτήσεις, φορολογικές ελαφρύνσεις και άλλες μορφές ελάφρυνσης έχουν δοθεί στους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις για να αντισταθμίσουν το υψηλότερο κόστος ενέργειας -κάτι που, όπως λένε οι οικονομολόγοι, τροφοδοτεί τον ίδιο τον πληθωρισμό, ακυρώνοντας τον σκοπό των επιδοτήσεων. Οι περικοπές των δημόσιων δαπανών μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση έπληξαν τα κρατικά χρηματοδοτούμενα υγειονομικά συστήματα της Ευρώπης, ιδίως το Εθνικό Σύστημα Υγείας του Ηνωμένου Βασιλείου.
Ο Vivek Trivedi, ένας 31χρονος αναισθησιολόγος που ζει στο Μάντσεστερ της Αγγλίας, κερδίζει περίπου 51.000 λίρες Αγγλίας ετησίως για 48ωρη εβδομαδιαία εργασία. Ο πληθωρισμός, ο οποίος είναι περίπου 10% ή υψηλότερος στο Ηνωμένο Βασίλειο εδώ και σχεδόν ένα χρόνο, διαβρώνει τον μηνιαίο προϋπολογισμό του, όπως λέει. Ο ίδιος αναφέρει ότι ψωνίζει τα είδη διατροφής σε εκπτωτικά καταστήματα και ξοδεύει λιγότερα σε γεύματα έξω. Ορισμένοι συνάδελφοί του έκλεισαν εντελώς τη θέρμανσή τους τους τελευταίους μήνες, ανησυχώντας ότι δεν θα μπορούσαν να αντέξουν το απότομα υψηλότερο κόστος, όπως προσθέτει.
Η Noa Cohen, μια 28χρονη ειδικός σε θέματα δημοσίων σχέσεων στο Λονδίνο, λέει ότι θα μπορούσε να τετραπλασιάσει τον μισθό της στην ίδια θέση εργασίας αξιοποιώντας το αμερικανικό της διαβατήριο για να μετακομίσει στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Η Cohen πήρε πρόσφατα μια αύξηση 10% στον μισθό της μετά από αλλαγή εργασίας, όμως η αύξηση αντισταθμίσθηκε εντελώς από τον πληθωρισμό. Όπως επισημαίνει, οι φίλοι της καταψύχουν τα ωάριά τους επειδή δεν μπορούν να αποκτήσουν σύντομα παιδιά, με την ελπίδα ότι θα έχουν αρκετά χρήματα στο μέλλον. «Μοιάζει με μόνιμο πάγωμα του βιοτικού επιπέδου», λέει.
Ο Huw Pill, επικεφαλής οικονομολόγος της Τράπεζας της Αγγλίας, προειδοποίησε τον Απρίλιο τους πολίτες του Ηνωμένου Βασιλείου ότι πρέπει να αποδεχθούν ότι είναι φτωχότεροι και να σταματήσουν να πιέζουν για υψηλότερους μισθούς. «Ναι, είμαστε όλοι σε χειρότερη θέση», είχε παραδεχθεί , λέγοντας ότι η προσπάθεια αντιστάθμισης της αύξησης των τιμών με υψηλότερους μισθούς το μόνο που θα πετύχαινε θα ήταν μόνο να τροφοδοτεί περισσότερο τον πληθωρισμό.
Με τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να πρέπει να αυξήσουν τις αμυντικές δαπάνες και με δεδομένη την αύξηση του κόστους δανεισμού, οι οικονομολόγοι αναμένουν αύξηση των φόρων, εντείνοντας την πίεση στους καταναλωτές. Οι φόροι στην Ευρώπη είναι ήδη υψηλοί σε σχέση με εκείνους σε άλλες πλούσιες χώρες και ισοδυναμούν με περίπου 40-45% του ΑΕΠ έναντι 27% στις ΗΠΑ. Οι Αμερικανοί εργαζόμενοι παίρνουν σχεδόν τα τρία τέταρτα του μισθού τους, συμπεριλαμβανομένων των φόρων εισοδήματος και των φόρων κοινωνικής ασφάλισης, ενώ οι Γάλλοι και οι Γερμανοί εργαζόμενοι κρατούν μόλις το ήμισυ.
Η αύξηση των συνδικάτων και η αλλαγή των «θέλω»
Η φτωχοποίηση της Ευρώπης έχει ενισχύσει τις τάξεις των εργατικών συνδικάτων, τα οποία συγκεντρώνουν δεκάδες χιλιάδες μέλη σε όλη την ήπειρο, αντιστρέφοντας την πτωτική τάση δεκαετιών.
Η περισσότερη συνδικαλιστική οργάνωση μπορεί να μη μεταφράζεται σε γεμάτες τσέπες για τα μέλη. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι πολλοί προωθούν την προτίμηση των εργαζομένων για περισσότερο ελεύθερο χρόνο έναντι των υψηλότερων αμοιβών, ακόμη και σε έναν κόσμο με ελλείψεις δεξιοτήτων.
Το IG Metall, το μεγαλύτερο συνδικάτο της Γερμανίας, ζητά τετραήμερη εβδομάδα εργασίας στα σημερινά επίπεδα μισθών και όχι αύξηση μισθών για τους εργάτες στα μεταλλεία της χώρας ενόψει των διαπραγματεύσεων για τις συλλογικές διαπραγματεύσεις τον Νοέμβριο. Οι αξιωματούχοι λένε ότι η μικρότερη εβδομάδα θα βελτιώσει την υγεία και την ποιότητα ζωής των εργαζομένων, ενώ ταυτόχρονα θα καταστήσει τον κλάδο πιο ελκυστικό για τους νεότερους εργαζόμενους.
Σχεδόν οι μισοί εργαζόμενοι στον κλάδο της υγείας στη Γερμανία επιλέγουν να εργάζονται περίπου 30 ώρες την εβδομάδα αντί για πλήρες ωράριο, αντανακλώντας τις σκληρές συνθήκες εργασίας, δήλωσε ο Frank Werneke, πρόεδρος του συνδικάτου United Services Trade Union της χώρας, το οποίο έχει προσθέσει περίπου 110.000 νέα μέλη τους τελευταίους μήνες, η μεγαλύτερη αύξηση των τελευταίων 22 ετών. Ο Kristian Kallio, ένας προγραμματιστής παιχνιδιών στη βόρεια Φινλανδία, αποφάσισε πρόσφατα να μειώσει την εβδομάδα εργασίας του κατά το ένα πέμπτο σε 30 ώρες με αντάλλαγμα μια μείωση μισθού κατά 10%. Τώρα κερδίζει περίπου 2.500 ευρώ το μήνα. «Ποιος δεν θα ήθελε να δουλεύει λιγότερες ώρες;», αναρωτιέται ο Kallio. Περίπου το ένα τρίτο των συναδέλφων του έκανε την ίδια συμφωνία, αν και τα στελέχη εργάζονται με πλήρες ωράριο, όπως σημειώνει ο προϊστάμενος του Kallio, Jaakko Kylmäoja.
Ο Kallio εργάζεται πλέον από τις 10 π.μ. έως τις 4.30 μ.μ. Χρησιμοποιεί τον επιπλέον ελεύθερο χρόνο του για χόμπι, για να φτιάχνει καλό φαγητό και να κάνει μεγάλες βόλτες με το ποδήλατο. «Δεν βλέπω μια πραγματικότητα όπου θα επέστρεφα σε κανονικό ωράριο εργασίας», τονίζει. Ο Igor Chaykovskiy, ένας 34χρονος εργαζόμενος στον τομέα της πληροφορικής στο Παρίσι, εντάχθηκε σε συνδικάτο νωρίτερα φέτος για να διεκδικήσει καλύτερες αμοιβές και συνθήκες εργασίας. Πρόσφατα έλαβε αύξηση μισθού 3,5%, περίπου το μισό του πληθωρισμού. Πιστεύει ότι το συνδικάτο θα δώσει στους εργαζόμενους μεγαλύτερη επιρροή για να πιέσουν τους διευθυντές. Παρόλα αυτά, το θέμα δεν είναι μόνο ο μισθός. «Ίσως λένε ότι δεν έχετε αύξηση μισθού, έχετε δωρεάν μαθήματα αθλητισμού ή μουσικής», όπως αναφέρει.
Στο εργοστάσιο αυτοκινήτων της Stellantis στο Μέλφι της νότιας Ιταλίας, οι εργαζόμενοι απασχολούνται εδώ και χρόνια με λιγότερες ώρες το τελευταίο διάστημα λόγω της δυσκολίας προμήθειας πρώτων υλών και του υψηλού ενεργειακού κόστους, δήλωσε ο Marko Lomio, συνδικαλιστής της Ιταλικής Ένωσης Μεταλλουργών. Οι ώρες εργασίας μειώθηκαν πρόσφατα κατά 30% περίπου και οι μισθοί μειώθηκαν αναλογικά.
«Μεταξύ του υψηλού πληθωρισμού και του αυξανόμενου κόστους ενέργειας για τους εργαζόμενους», δήλωσε ο Lomio, «είναι δύσκολο να επωμιστούν όλα τα οικογενειακά έξοδα».
Διαβάστε επίσης: Αυξήθηκαν κατά περίπου 20% οι τιμές των ενοικίων κατοικιών