Του Τάσου Γιασεμίδη*
Σημαντικό, από πολλές απόψεις, είναι το πλάνο που πρέπει να καταθέσει η Κύπρος στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή για να μπορέσει να αντλήσει τα κεφάλαια που της αναλογούν σε επιχορηγήσεις και δάνεια από το Ταμείο Ανθεκτικότητας και Ανάκαμψης (Recovery and Resilience Facility) και τα άλλα προγράμματα που υιοθετήθηκαν από την Ευρώπη, ως μέσα αντιμετώπισης των αρνητικών συνεπειών του κορωνοϊού, όπως το πρόγραμμα React EU, το ταμείο εγγυήσεων για τις επιχειρήσεις, Invest EU, και το ταμείο στρατηγικών επενδύσεων.
Οι προϋποθέσεις
Για να είναι δυνατή η άντληση αυτών των κεφαλαίων, κάθε κράτος-μέλος θα πρέπει να υποβάλει ένα σχέδιο αποκατάστασης και ανθεκτικότητας, το οποίο να προωθεί τις μεταρρυθμίσεις, με μεγάλο βάρος να δίνεται στην πράσινη ανάπτυξη και την ψηφιακή τεχνολογία, καθώς και στις οικονομικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η κάθε χώρα, όπως αυτές καταγράφονται στις συστάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Το γεγονός ότι η πανδημία έχει επηρεάσει οικονομικά την Ευρώπη στο σύνολό της, αλλά και την κάθε χώρα ξεχωριστά, οδήγησε στη συλλογική απόφαση. Το Ταμείο Ανθεκτικότητας και Ανάκαμψης θα έχει διάρκεια τρία χρόνια, μέχρι το 2023, για τη δέσμευση των χρημάτων και άλλα τρία, μέχρι το 2026, για την ολοκλήρωση των δράσεων.
Ξανά στο προσκήνιο
Κατά καιρούς (κυρίως σε περιόδους ύφεσης) υπήρξαν αρκετές συζητήσεις για τις «ριζοσπαστικές» μεταρρυθμίσεις που χρειάζεται ο τόπος και για την ανάγκη το οικονομικό μοντέλο της χώρας να προσαρμοστεί στα νέα διεθνή πρότυπα της ψηφιοποίησης και της τεχνολογίας. Συζητήσεις που έγιναν πολλές φορές, ειδικά σε προεκλογικές περιόδους, αλλά το αποτέλεσμα δεν ήταν ουσιαστικό.
Σε περιπτώσεις οικονομικών κρίσεων, οι ανάγκες για μεταρρυθμίσεις είναι ακόμη πιο έντονες, εφόσον από τη μια οδηγούν στον περιορισμό των δαπανών, τόσο των ελαστικών όσο και των ανελαστικών, και από την άλλη απελευθερώνουν τις παραγωγικές μονάδες της οικονομίας.
Ο χρόνος που χάθηκε και…
Δυστυχώς για την Κύπρο, πολλές μεταρρυθμίσεις αναβλήθηκαν κατά περιόδους, ενώ άλλες άρχισαν και έμειναν στη μέση, κάτι που οδήγησε σε μια μη ανταγωνιστική οικονομία, με γραφειοκρατικές διαδικασίες και τεράστια προβλήματα στην καθημερινότητα των πολιτών. Αυτό, πέρα από τη διαχρονική πολιτική ατολμία, ήταν και αποτέλεσμα της αδυναμίας συγκερασμού των επιδιώξεων όλων των ενδιαφερομένων.
Οι μεταρρυθμίσεις που δεν έγιναν είναι πολλές, ενώ κάποιες που έγιναν χρήζουν επανεξέτασης. Για παράδειγμα, στον περί εταιρειών νόμο, διαχρονικά έχουν γίνει πολλές τροποποιήσεις και αλλαγές στο αρχικό κείμενο. Ο συγκεκριμένος νόμος, και γενικά το νομοθετικό πλαίσιο, απαιτεί ενοποίηση και απλούστευση. Αυτό μπορεί να απαιτεί συγγραφή των νόμων από την αρχή.
Η δημιουργία μιας ευέλικτης και αποδοτικής κρατικής μηχανής ενισχύει το επιχειρηματικό περιβάλλον και την ποιότητα των υπηρεσιών που προφέρονται προς τους πολίτες. Είναι γι’ αυτόν τον λόγο που θα πρέπει να προωθηθούν τα νομοσχέδια που αφορούν τη μεταρρύθμιση του κρατικού μηχανισμού και την υιοθέτηση απλών και σύντομων διαδικασιών, με την ενίσχυση ταυτόχρονα της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης.
Οι επιχειρηματίες και γενικά οι επενδυτές, πέρα από το σταθερό φορολογικό και νομικό πλαίσιο, αξιολογούν και τις διαδικασίες που εφαρμόζονται. Σε κανένα δεν θα άρεσε να υποστεί διοικητικό κόστος και μεγάλες καθυστερήσεις, όσον αφορά τις επενδύσεις του, λόγω των προβλημάτων που ενδεχομένως να παρουσιάζουν οι κρατικές υπηρεσίες.
Σε θέματα φόρου, υπάρχουν διάσπαρτα μέσα στις νομοθεσίες μεγάλος αριθμός προστίμων. Σε καμιά περίπτωση δεν λέμε ότι θα πρέπει να μειωθούν τα πρόστιμα και οι τόκοι, αλλά ο αριθμός τους είναι μεγάλος και για διαφορετικά συμβάντα, κάτι που προκαλεί σύγχυση. Αυτό που χρειάζεται είναι η ενοποίησή τους.
Φάκελος ιδιωτικοποιήσεις
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναφέρεται στις εκθέσεις της στην καθυστέρηση στο θέμα των ιδιωτικοποιήσεων, θέμα πολύ ευαίσθητο, ειδικά σε πολιτικό επίπεδο, κατά τη διάρκεια μιας προεκλογικής περιόδου, και στη μεταρρύθμιση της δημόσιας υπηρεσίας, τα νομοσχέδια για την οποία επαναδιατυπώθηκαν μετά τις συζητήσεις στο Κοινοβούλιο.
Η μεταρρύθμιση της τοπικής αυτοδιοίκησης, του δικαστικού τομέα και της εξειδίκευσης όσον αφορά τις δημόσιες συμβάσεις, η διασφάλιση ενός πιο φιλικού προς το περιβάλλον οικονομικού μοντέλου, η διασφάλιση της σωστής αξιολόγησης, της ανέλιξης και του μισθολογίου στον δημόσιο τομέα, καθώς και το ενδεχόμενο δημοσιονομικό βάρος από την εφαρμογή του Γενικού Συστήματος Υγείας, είναι μερικά άλλα θέματα που πρέπει να τύχουν διαχείρισης.
Επιπλέον, μέσα από τις συζητήσεις αναμένεται να αναδειχθεί και το θέμα της διεύρυνσης της φορολογικής βάσης και της ενοποίησης των εποπτικών αρχών, τόσο όσον αφορά τα συνταξιοδοτικά και ασφαλιστικά ταμεία όσο και τον τομέα των επαγγελματικών υπηρεσιών.
Αναγκαίες και οι διορθωτικές κινήσεις
Υπήρξαν συγκεκριμένα μέτρα στο μνημόνιο τα οποία εφαρμόστηκαν, όμως θα πρέπει να αξιολογηθεί η πρακτική τους εφαρμογή, ώστε, όπου απαιτείται, να υπάρξουν διορθωτικές κινήσεις. Η αναβολή αποφάσεων, ειδικά στο σημερινό περιβάλλον, δύναται να οδηγήσει σε σημαντικά αρνητικά αποτελέσματα – χαρακτηριστικό παράδειγμα ο τομέας των αερομεταφορών.
Σημειώνεται ότι η μεταρρύθμιση και η απλούστευση των διαδικασιών δεν σημαίνουν λιγότερη εποπτεία και έλεγχο, ειδικά σε ευαίσθητες υπηρεσίες. Απλώς, οι συγκεκριμένοι εποπτικοί μηχανισμοί πρέπει να γίνουν πιο ευέλικτοι, ώστε να μη βραχυκυκλώνουν τη διαδικασία.
Σημαντική σε αυτή την προσπάθεια είναι η αφομοίωση των οποιωνδήποτε αλλαγών από την κοινωνία και τους πολίτες, ώστε να στηρίξουν τις μεταρρυθμίσεις. Πέραν της τοπικής κοινωνίας, η δημιουργία ενός ευέλικτου επιχειρηματικού περιβάλλοντος και η ενίσχυση των δημόσιων υπηρεσιών αναμένεται να προσελκύσουν ξένους επιχειρηματίες, οι οποίοι είτε θέλουν να δραστηριοποιηθούν μέσω Κύπρου είτε να δημιουργήσουν την έδρα τους στη χώρα.
Μακρόπνοο πλάνο
Είναι σημαντικό να υπάρξει μακροχρόνιος σχεδιασμός, λεπτομερής για κάθε τομέα, έτσι ώστε να υπάρξει πλήρης αξιοποίηση των παραγωγικών μονάδων του τόπου και δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, κάτι που θα οδηγήσει σε μείωση της ανεργίας. Αυτό απαιτεί τη συνέχιση των μεταρρυθμίσεων που στοχεύουν στην ενίσχυση των επενδύσεων και στη δημιουργία ενός φιλικού επιχειρηματικού περιβάλλοντος, πέρα από τις αλλαγές για καλύτερη λειτουργία της δημόσιας υπηρεσίας και μείωση του κόστους λειτουργίας της. Το πρόγραμμα το οποίο θα κατατεθεί στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να σχεδιαστεί προσεκτικά, ώστε να διασφαλίζεται η μεγαλύτερη δυνατή άντληση πόρων για ενίσχυση των παραγωγικών δυνάμεων του τόπου, χωρίς να παρεισφρήσουν πρόνοιες οι οποίες ενδεχομένως να δημιουργούν ζητήματα σε συγκεκριμένους τομείς της οικονομίας, όπως είναι οι ενιαίες φορολογικές πολιτικές.
Η εφαρμογή του Δημοσιονομικού Συμφώνου είχε ως σκοπό τη διασφάλιση της βιωσιμότητας των εθνικών οικονομιών αλλά και της ευρωπαϊκής οικονομίας, θέτοντας συγκεκριμένους στόχους για τους κύριους δημοσιονομικούς δείκτες, όπως το δημόσιο χρέος και το έλλειμμα, και μηχανισμούς «τιμωρίας» και επαναφοράς οικονομιών εντός των στόχων.
Το μεγάλο ζητούμενο και το ερώτημα είναι για τον αντίκτυπο που θα έχουν στις οικονομίες οι αποφάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας να «μαζέψουν» τις χαλαρώσεις σε δημοσιονομικό και χρηματοπιστωτικό επίπεδο αντίστοιχα, εφόσον έχουμε δει ότι δεν μπορεί να παραταθεί το μέτρο της αναστολής δόσεων δανείων.
*Οικονομολόγου