Η σχέση της Κύπρου με Ρώσους ολιγάρχες βρέθηκε στο μικροσκόπιο της διάσημης εκπομπής «60 Minutes» του CBS News.
Στο μίνι ρεπορτάζ-εκπομπή διάρκειας 13 λεπτών με τίτλο «Κύπρος: Ψάχνοντας τα χρήματα των Ρώσων ολιγαρχών» μιλούν μεταξύ άλλων βουλευτές, αξιωματούχοι από οργανώσεις κατά της διαφθοράς και ο Υπουργός Οικονομικών Κωνσταντίνος Πετρίδης.
Ακολουθεί μετάφραση του ρεπορτάζ:
Μετά την έναρξη της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία, οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους απάντησαν με κυρώσεις που στοχεύουν εταιρείες, ολιγάρχες και αξιωματούχους με δεσμούς με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν.
Τα πρωτοσέλιδα αναφέρονται στα τρόπαια των Ρώσων ολιγαρχών που κατασχέθηκαν σε όλη την Ευρώπη - γιοτ στην Ιταλία, βίλες στη νότια Γαλλία και ανεκτίμητη τέχνη στη Γερμανία - αλλά αυτά τα πάγια στοιχεία είναι σχετικά εύκολο να εντοπιστούν. Η εύρεση των δισεκατομμυρίων δολαρίων που έχουν κρύψει οι ολιγάρχες σε όλο τον κόσμο αποδεικνύεται πιο δύσκολη.
Πώς κρύβετε τόσα χρήματα από μια διεθνή κοινότητα που λέει ότι είναι αποφασισμένη να τα βρει; Το ερώτημα μας οδήγησε στην Κύπρο - ένα μικροσκοπικό νησί της Μεσογείου στο σταυροδρόμι Ευρώπης, Ασίας και Μέσης Ανατολής. Σήμερα, το άλλοτε πολυσύχναστο μέρος διακοπών βρίσκεται στη μέση ενός διεθνούς παιχνιδιού κρυφτού.
Κατευθυνθήκαμε στη νότια ακτή του νησιού προς τη Λεμεσό. Πριν από τον πόλεμο, ήταν ένα αγαπημένο σημείο για τους Ρώσους για να ζεσταθούν. Η συνδυασμός καταστημάτων γουναρικών, κυριλλικών πινακίδων και καταστημάτων που σερβίρουν χαβιάρι στη Λεμεσό, της χάρισε το παρατσούκλι «Μόσχα της Μεσογείου».
Αλλά η Αλεξάνδρα Ατταλίδου, μέλος του Κυπριακού Κοινοβουλίου, λέει ότι μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, οι ολιγάρχες που κατέβηκαν στο νησί δεν ήταν εδώ για τις παραλίες.
Αλεξάνδρα Ατταλίδου: Υπάρχουν όμορφες παραλίες στην Ισπανία, στην Πορτογαλία, στην Ελλάδα. Υπάρχουν πολλές όμορφες παραλίες. Νομίζω ότι βρήκαν ένα πρόσφορο έδαφος εδώ που τους βοήθησε.
Sharyn Alfonsi: Πώς χρησιμοποίησαν οι Ρώσοι ολιγάρχες την Κύπρο;
Αλεξάνδρα Ατταλίδου: Μετά το 1989 (Ρώσοι ολιγάρχες) έκλεψαν την περιουσία του ρωσικού λαού και άρχισαν να χτίζουν τις αυτοκρατορίες τους. Και τότε ίσως φοβήθηκαν ότι κάποια μέρα θα συμβεί κάτι, οπότε ήθελαν τα περιουσιακά τους στοιχεία να είναι ασφαλή εκτός Ρωσίας. Έψαχναν λοιπόν για φορολογικούς παραδείσους και είχαμε πολύ χαμηλό φορολογικό συντελεστή εκείνη την εποχή.
Sharyn Alfonsi: Βρήκαν ένα μέρος για να κρύψουν τα περιουσιακά τους στοιχεία.
Αλεξάνδρα Ατταλίδη: Ναι.
Maira Martini: Η Κύπρος έχτισε ιστορικά ένα χρηματοπιστωτικό σύστημα για να προσελκύσει πλούτο στο εξωτερικό.
Η Maira Martini είναι αναλύτρια της Transparency International, μιας μη κερδοσκοπικής οργάνωσης που παρακολουθεί το ξέπλυμα χρήματος σε όλο τον κόσμο. Λέει ότι για δεκαετίες, αν ήσουν ολιγάρχης ή απλώς ένας σκιερός χαρακτήρας που ήθελες να κρύψεις τα ρούβλιά σου, η Κύπρος, ήταν δύσκολο να νικηθεί.
Maira Martini: Προσφέρει μυστικότητα και ασφάλεια και αυτό αναζητούν συνήθως οι εγκληματίες και τα διεφθαρμένα άτομα.
Sharyn Alfonsi: Τι εννοείτε ότι προσφέρει μυστικότητα;
Maira Martini: Στην Κύπρο λοιπόν, για πολλά χρόνια μπορούσες να ανοίξεις τραπεζικό λογαριασμό χωρίς να σου κάνουν πολλές ερωτήσεις. Μπορείτε να ανοίξετε μια εταιρεία χωρίς να έχετε πολλές ερωτήσεις, που σημαίνει ότι μπορείτε να βάλετε τα χρήματα εκεί χωρίς να χρειάζεται να πείτε ποιος είστε, από πού προέρχονται τα χρήματα.
Η Κύπρος έγινε τόσο διάσημη για το αδιαφανές τραπεζικό της σύστημα όσο και τα καθαρά νερά της. Σύντομα, σαν λιμοκτονημένοι τουρίστες, ξένα χρήματα άρχισαν να πέφτουν στο νησί.
Μέχρι το 2012, η χώρα του περίπου ενός εκατομμυρίου κατοίκων είχε συγκεντρώσει τραπεζικές καταθέσεις ύψους σχεδόν 72 δισεκατομμυρίων ευρώ. Περίπου το 30% αυτών των τραπεζικών καταθέσεων προέρχονταν από Ρώσους υπηκόους.
Αλλά το 2013, η παλίρροια άλλαξε. Η κρίση χρέους στη γειτονική Ελλάδα, απείλησε να βυθίσει την κυπριακή οικονομία.
Οι βουλευτές, φοβούμενοι ότι η χώρα θα έχανε όλο αυτό το ρωσικό κεφάλαιο, προώθησαν ένα σχέδιο που είχαν χρησιμοποιήσει άλλες χώρες για να προσελκύσουν πλούτο - ένα πρόγραμμα «ιθαγένεια με επένδυση».
Αλεξάνδρα Ατταλίδου: Από την αρχή για μένα αυτό ήταν απαράδεκτο.
Να πώς λειτούργησε. Οποιοσδήποτε ξένος είχε επένδυσε περισσότερα από 2 εκατομμύρια ευρώ στη χώρα, συνήθως αγοράζοντας ακίνητα, θα μπορούσε να πάρει κυπριακό διαβατήριο επειδή η Κύπρος είναι μέρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Αλεξάνδρα Ατταλίδου: Οι άνθρωποι λοιπόν που αγοράζουν το διαβατήριο της Κύπρου, αγόραζαν το ευρωπαϊκό διαβατήριο. Αγόραζαν μια ανοιχτή πόρτα σε 27 χώρες.
Από το 2013 έως το 2020, η Κύπρος εξέδωσε σχεδόν 7.000 από αυτά τα «χρυσά διαβατήρια» – σχεδόν τα μισά σε Ρώσους.
Ξαφνικά, στον ορίζοντα της Λεμεσού εμφανίστηκαν πολυτελή πολυώροφα διαμερίσματα, το λιμάνι της γέμισε με μεγάλα γιοτ και τα καταστήματά της με πλούσιους Ρώσους.
Αλεξάνδρα Ατταλίδου: Τις έβλεπες να τριγυρίζουν σαν πριγκίπισσες, να κυκλοφορούν στα πιο ακριβά μαγαζιά. Έχουν τις δουλειές τους, έχουν τα σπίτια τους, έχουν σπίτια πολυτελείας.
Αλλά το 2020, μια μυστική έρευνα από το Al Jazeera αποκάλυψε διαφθορά στο πρόγραμμα διαβατηρίων.
Η Κύπρος είχε εκδώσει παράνομα εκατοντάδες «χρυσά διαβατήρια», μερικά σε εγκληματίες και φυγάδες.
Μετά από διαμαρτυρίες και υπό την πίεση της ΕΕ, η Κυπριακή κυβέρνηση έκλεισε το πρόγραμμα εβδομάδες αργότερα. Αλλά τα διαβατήρια εξακολουθούσαν να κυκλοφορούν.
Αλεξάνδρα Ατταλίδου: Όταν δίνεις διαβατήρια σε ανθρώπους που αργότερα καταλαβαίνουμε ότι είναι εγκληματίες, τότε ανοίγεις την πόρτα της Ευρώπης στους εγκληματίες.
Τα χρυσά διαβατήρια άνοιξαν και την πόρτα της Ευρώπης στις ρωσικές ελίτ. Το 60 Minutes έμαθε ότι τουλάχιστον μια ντουζίνα από αυτούς τους πλέον εγκεκριμένους Ρώσους ολιγάρχες - έλαβαν «χρυσά διαβατήρια».
Ανάμεσά τους: ο Ιγκόρ Κεσάεφ που ήταν ιδιοκτήτης ενός ρωσικού εργοστασίου όπλων.
Ο δισεκατομμυριούχος Alexander Ponomarenko, ο οποίος ήταν ο πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου του μεγαλύτερου αεροδρομίου της Ρωσίας και τον οποίο η κυβέρνηση των ΗΠΑ αποκαλεί έναν από τους «υποστηρικτές» του Πούτιν.
Και ο μεγιστάνας αλουμινίου Όλεγκ Ντεριπάσκα, μέλος του στενού κύκλου του Πούτιν. Σύμφωνα με το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ, έχει ερευνηθεί διεθνώς για, μεταξύ άλλων, ξέπλυμα βρώμικου χρήματος, παράνομες υποκλοπές και εκβιασμό, κατηγορίες που αρνείται.
Η Maira Martini είπε στο CBS ότι ένα κυπριακό διαβατήριο θα μπορούσε να διευκολύνει αυτούς τους ολιγάρχες που έχουν τιμωρηθεί να αγοράσουν περιουσιακά στοιχεία και να μετακινήσουν περιουσιακά στοιχεία και ότι η φιλική σχέση μεταξύ πλούσιων Ρώσων και Κύπρου προκαλεί ανησυχία διεθνώς.
Maira Martini: Εάν είστε μια μικρή χώρα που εξαρτάται πολύ από ξένα χρήματα που προέρχονται από μία μόνο χώρα, αυτό μπορεί επίσης να δημιουργήσει μια σύγκρουση, σωστά;
Sharyn Alfonsi: Πραγματικά οι κυρώσεις είναι τόσο ισχυρές όσο ο πιο αδύναμος κρίκος. Είναι η Κύπρος ο πιο αδύναμος κρίκος εδώ;
Maira Martini: Νομίζω ότι η Κύπρος είναι ένας από τους πιο αδύναμους κρίκους.
Από την πλευρά του ο υπουργός Οικονομικών της Κύπρου Κωνσταντίνος Πετρίδης διαφωνεί με τους πιο πάνω ισχυρισμούς. Του μιλήσαμε για πρώτη φορά τον Σεπτέμβριο. Το γραφείο του επιβλέπει τις προσπάθειες δέσμευσης των περιουσιακών στοιχείων στην Κύπρο οποιουδήποτε υπόκειται σε κυρώσεις από την ΕΕ.
Sharyn Alfonsi: Σε ποιους έχουν επιβληθεί κυρώσεις, συγκεκριμένα, σε άτομα εντός της Κύπρου;
Κωνσταντίνος Πετρίδης: Όσον αφορά την υπηκοότητα, νομίζω ότι βρέθηκαν δέκα άτομα με περιοριστικά μέτρα. Και το Υπουργικό Συμβούλιο έχει κινήσει διαδικασία ανάκλησης των διαβατηρίων τους.
Sharyn Alfonsi: Τα δέκα άτομα που έχουν επιβληθεί κυρώσεις, ποιοι είναι;
Κωνσταντίνος Πετρίδης: Δεν έχω κανένα όνομα τώρα.
Sharyn Alfonsi: Αλλά θα μπορούσατε να μας δώσετε αυτή τη λίστα ονομάτων αν τη ζητούσαμε;
Κωνσταντίνος Πετρίδης: Δεν είμαι σίγουρος. Θα έπρεπε, θα έπρεπε να δω.
Στείλαμε στον Υπουργό Πετρίδη ένα αίτημα για αυτά τα ονόματα και τον κατάλογο τυχόν περιουσιακών στοιχείων Ρώσων που έχουν υποστεί κυρώσεις που η Κύπρος έχει κατασχέσει ή παγώσει.
Σε μια σειρά ηλεκτρονικών μηνυμάτων τους τελευταίους τρεις μήνες, το γραφείο του Πετρίδη απάντησε ότι λόγω των ευρωπαϊκών κανόνων προστασίας δεδομένων «δεν μπορεί να δημοσιοποιηθεί λεπτομερής κατάλογος». Αλλά άλλες χώρες της ΕΕ έχουν δημοσιοποιήσει λεπτομερείς καταλόγους των ενεργειών τους.
Sharyn Alfonsi: Είναι λοιπόν προσδοκία ότι όλοι θα πρέπει απλώς να εμπιστεύονται την Κυπριακή κυβέρνηση ότι εφαρμόζουν τις κυρώσεις που υποτίθεται ότι επιβάλλουν στους Ρώσους;
Κωνσταντίνος Πετρίδης: Δεν λέω ότι όλοι πρέπει να εμπιστεύονται την Κυπριακή κυβέρνηση. Η Κυπριακή κυβέρνηση δεν χρειάζεται κάποιον να την εμπιστευτεί. Έχουμε τις εκθέσεις της αμοιβαίας αξιολόγησης για την Κύπρο 2019 που δείχνει όλη την πρόοδο που έχει σημειωθεί τα τελευταία χρόνια. Νομίζω ότι έχουμε αποδείξει ως Κύπρος ότι είμαστε ένα αξιόπιστο μέλος της Ε.Ε. Παραδεχόμαστε ότι στο παρελθόν υπήρξαν λάθη. Αλλά και η Κύπρος έχει στιγματιστεί άδικα.
Ο Πετρίδης είπε στο CBS ότι τα διαβατήρια των ολιγαρχών που έχουν υποστεί κυρώσεις βρίσκονται σε «διαδικασία» ανάκλησης και είπε ότι η Κύπρος έχει κατασχέσει 105 εκατομμύρια ευρώ ρωσικών καταθέσεων. Ένας μεγάλος αριθμός, αλλά μόνο ένα κλάσμα των εκτιμώμενων 5,6 δισ. ευρώ των ρωσικών καταθέσεων που έγιναν στην Κύπρο πέρυσι. Ρωτήσαμε επίσης τον Υπουργό Πετρίδη σχετικά με αυτό, τις δεκάδες κυπριακές ιδιοκτησίες και τις ενεργές εταιρείες shell που μπορέσαμε να εντοπίσουμε σε Ρώσους υπό κυρώσεις.
Μας είπε ότι οποιαδήποτε κυπριακή εταιρεία με ολιγάρχη υπό την επιβολή κυρώσεων από την ΕΕ που είναι καταχωρισμένος ως ιδιοκτήτης έχει τεθεί υπό «αυξημένο έλεγχο».
Αλλά συχνά, οι Ρώσοι ολιγάρχες δεν αναφέρουν τα ονόματά τους πουθενά κοντά στα περιουσιακά τους στοιχεία.
Πάρτε την περίπτωση του Ρομάν Αμπράμοβιτς και των αεροπλάνων του. Σύμφωνα με αμερικανούς ερευνητές, ήταν κρυμμένοι κάτω από πέντε εταιρείες κέλυφους, στοιβαγμένες σαν ρωσικές κούκλες φωλιάσματος, με διευθύνσεις στο BVI και στο βρετανικό νησί Τζέρσεϊ, όλα οδηγώντας σε ένα ανώνυμο καταπίστευμα στην Κύπρο.
Αλλά δεν ήταν οι Κυπριακές αρχές που κινήθηκαν τελικά για να κατασχέσουν τα αεροπλάνα. Ήταν εισαγγελείς από το Υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ.
Λίζα Μονακό: Πάντα υπήρχαν σκοτεινές γωνιές του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος. Και κάπως σαν το νερό που βρίσκει μια ρωγμή, εκεί θα πάνε τα εγκληματικά δίκτυα.
Η αναπληρώτρια γενική εισαγγελέας των ΗΠΑ Λίζα Μονακό είναι υπεύθυνη της «Μονάδας Κλεπτοσυλλήψεων» του Υπουργείου Δικαιοσύνης, που έχει ως αποστολή να βρει τα περιουσιακά στοιχεία των ολιγαρχικών που έχουν υποστεί κυρώσεις κρυμμένα σε όλο τον κόσμο.
Sharyn Alfonsi: Ήταν, ξέρετε, ο τύπος που έφευγε με βαλίτσες με χρήματα. Αυτό δεν ισχύει πλέον.
Lisa Monaco: Δεν είναι.
Sharyn Alfonsi: Είναι crypto. Είναι αεροπλάνα. Είναι γιοτ. Είναι πολυεπίπεδο. Και πώς το παρακολουθείτε;
Λίζα Μονακό: Ακόμα και οι πιο διαβόητοι παράγοντες, είτε πρόκειται για μαφία, είτε για αδίστακτα καθεστώτα, το καλύτερο εργαλείο που έχουμε είναι να ακολουθούμε τα χρήματα.
Τα χρήματα οδήγησαν τους ερευνητές του DOJ σε όλο τον κόσμο και πιο κοντά στο σπίτι.
Αποδεικνύεται, όπως οι τουρίστες που επισκέπτονται την Κύπρο, τα βρώμικα χρήματα δεν μένουν για πάντα στο νησί. Τυπικά, «πλένονται» και επενδύονται σε άλλες, δυτικές οικονομίες.
Οι ερευνητές λένε ότι αυτός είναι ένας τρόπος με τον οποίο ο Oleg Deripaska μπόρεσε να παρακάμψει τις κυρώσεις.
Lisa Monaco: Αυτό που αποκάλυψε η ειδική ομάδα ήταν το δίκτυο των διευκολυντών, και των ξεπλύματος χρημάτων και των διευκολυντών που τον βοήθησαν να κρύψει τον πλούτο του σε ακίνητα εδώ στην Ουάσιγκτον και στο Μανχάταν.
Sharyn Alfonsi: Στις Ηνωμένες Πολιτείες;
Lisa Monaco: Στις Ηνωμένες Πολιτείες, σε έργα τέχνης, σε επιχειρήσεις ματαιοδοξίας, συμπεριλαμβανομένου ενός μουσικού στούντιο στο Μπέβερλι Χιλς.
Στην περίπτωσή τους, το DOJ ισχυρίζεται ότι το 2020, ο Oleg Deripaska κανόνισε να γεννηθεί ένα από τα παιδιά του στις Ηνωμένες Πολιτείες, παρόλο που βρισκόταν υπό τις κυρώσεις των ΗΠΑ.
Sharyn Alfonsi: Έχει ένα παιδί που είναι πολίτης των ΗΠΑ τώρα;
Λίζα Μονακό: Μπόρεσε να το κάνει αυτό σε μία περίπτωση. Και στη δεύτερη περίπτωση, αυτό δεν επιτεύχθηκε επειδή το τελωνείο των ΗΠΑ το σταμάτησε.
Η υπόθεση της κυβέρνησης περιγράφει πώς, καθώς ο πόλεμος στην Ουκρανία εντάθηκε, ο Ντεριπάσκα χρησιμοποίησε μια εταιρεία "Κύπρος" για να κανονίσει "ταξίδι με ιδιωτικό τζετ από τη Ρωσία στο Λος Άντζελες" για την έγκυο φίλη του, μεταφέροντας χρήματα για να νοικιάσει ένα σπίτι για εκείνη στο Μπέβερλι Χιλς . Αλλά όταν προσγειώθηκε στο Λος Άντζελες αυτό το καλοκαίρι, την σταμάτησαν οι τελωνειακοί.
Ο Ντεριπάσκα, η κοπέλα του και ο κάτοικος των ΗΠΑ που τον βοήθησε κατηγορούνται τώρα για διαφυγή κυρώσεων. Δεν είναι υπό κράτηση, αλλά το Υπουργείο Δικαιοσύνης ανακοίνωσε σχέδια για κατάσχεση των ακινήτων του στις ΗΠΑ αξίας περίπου 70 εκατομμυρίων δολαρίων.
Από την έναρξη του πολέμου, οι ΗΠΑ έχουν προχωρήσει σε κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων σε περισσότερα από ένα δισεκατομμύριο δολάρια σε όλο τον κόσμο.
Sharyn Alfonsi: Τι θα πρέπει να γίνει με αυτά τα περιουσιακά στοιχεία;
Λίζα Μονακό: Ζητάμε την εξουσία από το Κογκρέσο να μας επιτρέψει να χρησιμοποιήσουμε τα έσοδα προς όφελος του ουκρανικού λαού.
Ο Oleg Deripaska επέκρινε δημόσια τον οικονομικό αντίκτυπο που θα μπορούσε να έχει ο πόλεμος στην Ουκρανία στη Ρωσία. Ωστόσο, οι αμερικανοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι είναι ένας «σύντροφος του Πούτιν» που «στηρίζει την πολεμική μηχανή της Ρωσίας».
Πίσω στην Κύπρο, το 60 Minutes βρήκε μια βίλα σε αυτό το παραθαλάσσιο συγκρότημα, γραφεία σε αυτό το κτίριο και περισσότερες από δώδεκα «ενεργές» εταιρείες κέλυφους που συνδέονται με τον Oleg Deripaska. Η κυπριακή κυβέρνηση δεν θα πει εάν έχει δεσμεύσει κάποιο από αυτά τα περιουσιακά στοιχεία.