Συνέντευξη στον Ξένιο Μεσαρίτη
Ο Χρηματοοικονομικός Αναλφαβητισμός ανάμεσα σε άλλα μπορεί να οδηγήσει στον κοινωνικό αποκλεισμό μερίδας του πληθυσμού, κάτι που με τη σειρά του οδηγεί σε επιβάρυνση των δημόσιων οικονομικών, αφού το κράτος θα πρέπει να δημιουργήσει πακέτα στήριξης. Σαφέστατα τα «συμπτώματα» μπορούν να επιδεινωθούν αν συνδυαστούν με την έλλειψη βασικών δεξιοτήτων, ιδίως σε μια εποχή που η τεχνολογία είναι αλληδένδετη με την οικονομική δραστηριότητα, τονίζει η Μαρί Λουρουτζιάτη, μέλος του δ.σ. του CFA Society Cyprus. Η κ. Λουρουτζιάτη τονίζει ότι ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι το χαμηλό επίπεδο του Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού των νέων, καθώς έρχονται αντιμέτωποι με αποφάσεις που μπορούν να έχουν βαθύ αντίκτυπο στην υπόλοιπη ζωή τους, όπως η απόκτηση και η αποπληρωμή δανείων, η ανάληψη υποθήκης, καθώς και επιλογές σε ζητήματα ασφαλιστικής κάλυψης, αποταμίευσης ή μελλοντικής συνταξιοδότησής τους. Επ’ αυτού, σημειώνει ότι ως CFA Society έχουν ληφθεί πρωτοβουλίες εκπαίδευσης του κοινού για τις βασικές αρχές των χρηματοοικονομικών, αρχίζοντας πρώτα από τους εφήβους. Τονίζει, επίσης, ότι «είναι βασικό να αναχαιτίσουμε τη χαμένη εμπιστοσύνη των πολιτών προς τους επαγγελματίες του χώρου», αφού τα στοιχεία δείχνουν ότι μόνο 1 στους 5 Κύπριους έχουν εμπιστοσύνη σε όσους τους παρέχουν επενδυτικές συμβουλές.
Ποιες θεωρείτε ότι είναι οι κυριότερες επιπτώσεις του Χρηματοοικονομικού Αναλφαβητισμού για την Οικονομία και την κυπριακή κοινωνία γενικότερα;
Το πόρισμα της Παγκόσμιας Έρευνας Οικονομικής Παιδείας που πραγματοποίησε το 2014 η Υπηρεσία Αξιολόγησης της Standard & Poors, με πάνω από 150.000 ενήλικες σε 148 χώρες, λέει ότι «όταν οι άνθρωποι δεν μπορούν να αντιληφθούν κρίσιμα οικονομικά ζητήματα και να πάρουν σοβαρές αποφάσεις για τη ζωή τους σε τομείς όπως η στέγαση, η εκπαίδευση και ο προσωπικός τους προϋπολογισμός, αποκλείονται από το ίδιο το οικονομικό σύστημα στο οποίο ζουν». Ως εκ τούτου ο Χρηματοοικονομικός Αναλφαβητισμός μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην Οικονομία και την κοινωνία γενικότερα.
Η ανεπάρκεια στην κατανόηση βασικών και σημαντικών χρηματοοικονομικών εννοιών όπως είναι η σχέση μεταξύ ρίσκου και απόδοσης, η διαφορά μεταξύ σταθερού και κυμαινόμενου επιτοκίου, η αξία της διαφοροποίησης των επενδύσεων μας, πώς λειτουργεί ο πληθωρισμός, ο ανατοκισμός και η έλλειψη κατανόησης για το πώς τα προαναφερθέντα επηρεάζουν επί του πρακτέου την καθημερινότητά μας, ελλοχεύει τεράστιους κινδύνους για την οικονομική ευημερία των πολιτών. Όπως επίσης, η αδυναμία σε ποιοτικούς παράγοντες και συμπεριφορές παραγόντων όπως είναι ο υπερδανεισμός, ο λανθασμένος ή ανύπαρκτος οικογενειακός προγραμματισμός, η έλλειψη κουλτούρας αποταμίευσης, η τάση να επηρεαζόμαστε από τον περίγυρό μας και να επενδύουμε σε προϊόντα τα οποία πιθανόν να μη γνωρίζουμε πώς λειτουργούν και η έλλειψη προγραμματισμού για τη συνταξιοδότησή μας, ενδέχεται να δημιουργήσουν καταστάσεις όπου οι πολίτες θα βρεθούν παγιδευμένοι σε οικονομικά προβλήματα.
Κάποιες από τις κυριότερες επιπτώσεις του Χρηματοοικονομικού Αναλφαβητισμού ενδέχεται να είναι ο κοινωνικός αποκλεισμός, με υψηλότερο ρίσκο πολίτες να βρεθούν θύματα απάτης, επιβάρυνση του κράτους και της κοινωνίας γενικότερα με την ανάγκη δημιουργίας πακέτων στήριξης, προβλήματα στις κεφαλαιαγορές και επιδείνωση της οικονομικής ανισότητας.
Πώς αυξάνεται ο κίνδυνος του οικονομικού αποκλεισμού από την ύπαρξη του Χρηματοοικονομικού Αναλφαβητισμού και της συνύπαρξής του με την αυξημένη απουσία βασικών ψηφιακών δεξιοτήτων την ίδια ώρα που όλο και περισσότερο η Τεχνολογία ταυτίζεται με την οικονομική δραστηριότητα;
Ο Χρηματοοικονομικός Αναλφαβητισμός σε συνδυασμό με την έλλειψη βασικών ψηφιακών δεξιοτήτων μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο οικονομικού αποκλεισμού σε μια εποχή όπου η Τεχνολογία είναι αλληλένδετη με την οικονομική δραστηριότητα.
Συγκεκριμένα, πολίτες οι οποίοι δεν κατέχουν τις απαραίτητες χρηματοοικονομικές γνώσεις ενδέχεται να μην κατανοούν πλήρως τις επιλογές τους σχετικά με τραπεζικά προϊόντα, δάνεια ή επενδύσεις. Η έλλειψη ψηφιακών δεξιοτήτων μπορεί να κάνει τη διαδικασία ακόμη πιο δύσκολη λόγω της ψηφιακής διάστασης των σύγχρονων Χρηματοπιστωτικών Υπηρεσιών, αφού πολλές από τις Χρηματοοικονομικές Υπηρεσίες παρέχονται πλέον διαδικτυακά. Επιπρόσθετα, είναι πιθανότερο άτομα με ψηφιακές δεξιότητες τα οποία είναι χρηματοοικονομικά εγγράμματα να επωφεληθούν από επενδυτικές ευκαιρίες.
Ταυτόχρονα, άτομα τα οποία δεν είναι ψηφιακά εγγράμματα ενδέχεται να αντιμετωπίσουν δυσκολία στην εύρεση εργασίας, καθότι η τεχνολογία καθίσταται ουσιαστική για την αναζήτηση εργασίας. Ως αποτέλεσμα, μπορεί να έχουν περιορισμένη πρόσβαση σε σημαντικούς πόρους και ευκαιρίες όσον αφορά την αναζήτηση εργασίας ή να βρεθούν ακόμη και εκτός εργασιακού περιβάλλοντος, με ό,τι συνεπάγεται.
Επίσης, είναι πιθανότερο πολίτες οι οποίοι δεν έχουν βασικές ψηφιακές δεξιότητες, να βρεθούν θύματα απάτης ή/και εκμετάλλευσης, με αποτέλεσμα συνήθως την απώλεια των χρημάτων τους.
Οπόταν, η ύπαρξη Χρηματοοικονομικού Αναλφαβητισμού, ο οποίος παρουσιάζεται σε μεγαλύτερο επίπεδο στις ήδη κοινωνικά ευάλωτες ομάδες, σε συνδυασμό με αυξημένη απουσία βασικών ψηφιακών δεξιοτήτων μπορούν να δημιουργήσουν έναν κύκλο φτώχειας και αποκλεισμού που είναι δύσκολο να διακοπεί χωρίς κατάλληλη εκπαίδευση και πρόσβαση σε πόρους.
Υπάρχουν στατιστικά που δείχνουν ότι διαφορετικές πληθυσμιακές ομάδες έχουν διαφορετικά επίπεδα Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού. Τι δείχνουν αυτά τα δεδομένα και ποια συμπεράσματα μπορούν να εξαχθούν;
Σύμφωνα με την πιο πρόσφατη έρευνα που εκπονήθηκε από την Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου (2018), στη βάση ερωτηματολογίου του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), επιβεβαιώθηκε πως μια μεγάλη μερίδα του πληθυσμού της Κύπρου παρουσιάζει σημαντικές αδυναμίες στην κατανόηση βασικών οικονομικών και χρηματοοικονομικών εννοιών, όπως ο υπολογισμός του επιτοκίου, ο ανατοκισμός, οι επιπτώσεις του πληθωρισμού και η σημασία της διαφοροποίησης χαρτοφυλακίου.
Οι ομάδες που σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας έχουν αυξημένη ανάγκη χρηματοοικονομικής επιμόρφωσης είναι κυρίως οι νέοι, οι άνεργοι, οι γυναίκες, οι πολίτες με χαμηλά εισοδήματα και με χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης, καθώς και πολίτες που δεν διδάχθηκαν οικονομικά στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση.
Ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι το χαμηλό επίπεδο του Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού των νέων, καθότι τα νεαρά άτομα συχνά έρχονται αντιμέτωπα με αποφάσεις που μπορούν να έχουν βαθύ αντίκτυπο στην υπόλοιπη ζωή τους, όπως η απόκτηση και η αποπληρωμή δανείων, η ανάληψη υποθήκης, καθώς και επιλογές σε ζητήματα ασφαλιστικής κάλυψης, αποταμίευσης ή μελλοντικής συνταξιοδότησής τους. Εξίσου σημαντικό είναι το χαμηλό επίπεδο του Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού στις οικονομικά ευάλωτες ομάδες, όπως είναι οι άνεργοι και πολίτες με χαμηλά εισοδήματα, καθότι χωρίς τις απαραίτητες γνώσεις πιο δύσκολα μπορούν να αντεπεξέλθουν σε κάποιο πρόβλημα με το χρέος διευρύνοντας έτσι το κοινωνικό χάσμα. Τέλος, η έλλειψη Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού στις γυναίκες ενδεχομένως να τις αναγκάζει να μένουν εκτός κατά τη λήψη σημαντικών αποφάσεων τόσο σε προσωπικό αλλά και σε κοινωνικό επίπεδο.
Ποιες πρωτοβουλίες αναλαμβάνει ο CFA Society Κύπρου για προώθηση της Χρηματοοικονομικής Παιδείας;
Ως Σύνδεσμος έχουμε αναλάβει πρωτοβουλία εκπαίδευσης του κοινού για τις βασικές αρχές των χρηματοοικονομικών, αρχίζοντας πρώτα από τους έφηβους, οι οποίοι ενδέχεται σύντομα να αρχίσουν να λαμβάνουν τις πρώτες χρηματοοικονομικές αποφάσεις, έχοντας τον μεγαλύτερο επενδυτικό ορίζοντα, κάτι που σημαίνει ότι οι αποφάσεις αυτές δύναται να έχουν και τον μεγαλύτερο αντίκτυπο. Σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας έχουν πραγματοποιηθεί παρουσιάσεις σε περισσότερους από 3.000 μαθητές σε δημόσια και ιδιωτικά σχολεία από το 2018 μέχρι σήμερα.
O Σύνδεσμος συμβάλλει ενεργά τα τελευταία χρόνια στην Παγκόσμια Εβδομάδα Επενδυτή, κάνοντας παρουσιάσεις με θέμα τον Χρηματοικονομικό Αλφαβητισμό και τον οικονομικό προγραμματισμό τόσο σε δημόσια όσο και σε ιδιωτικά σχολεία.
Σε συνεργασία με την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς Κύπρου και τον ΜΚΟ Citizens in Power διοργανώσαμε μια πρωτοποριακή έκθεση μαθηματικού και Οικονομικού Αλφαβητισμού με τρισδιάστατα εκθέματα υπό τύπο παιχνιδιού.
Συμβάλαμε στη διοργάνωση πιλοτικού μαθήματος Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού μαζί με το Πανεπιστήμιο Κύπρου, το οποίο σήμερα διδάσκεται σε 15 σχολεία ανά την Κύπρο.
To CFA Society Cyprus συμμετείχε μεταξύ 2020-2022 ως Σύμβουλος στην Ad-Hoc Επιτροπή για τη Θέσπιση Εθνικής Στρατηγικής για την Προώθηση του Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού και της Χρηματοοικονομικής Εκπαίδευσης στην Κύπρο. Η Ad-Hoc Επιτροπή ολοκλήρωσε το έργο της και από το 2023 λειτουργεί, με Κυβερνητικό Νόμο, ως η Κυπριακή Επιτροπή Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού και Παιδείας, στην οποία ο Σύνδεσμός μας έχει προσκληθεί να συμμετάσχει ως ενδιαφερόμενο μέρος με συμβουλευτικό ρόλο.
Ποια κενά εντοπίζετε στην προσπάθεια ενίσχυσης του Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού και τι μπορεί να γίνει στο μέλλον;
Καταρχήν για να μπορέσουμε να ενισχύσουμε το επίπεδο Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού της χώρας μας πρέπει πρώτα να παραδεχτούμε ότι ο Χρηματοοικονομικός Αναλφαβητισμός αποτελεί υπαρκτό και σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα. Αφού εντοπιστούν τα σημεία τα οποία χρήζουν βελτίωσης, τότε να μπουν επιμετρήσιμοι στόχοι μαζί με συγκεκριμένα χρονοδιαγράμματα προς επίτευξή τους. Φυσικά, δεν πρέπει να αγνοηθούν ποιοτικοί παράγοντες όπως συμπεριφορές και αντιλήψεις γύρω απο τον τρόπο με τον οποίο οι πολίτες λαμβάνουν οικονομικές αποφάσεις.
Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τίτλο «Παρακολούθηση του επιπέδου Χρηματοοικονομικών Γνώσεων στην Ε.Ε.», η οποία διεξήχθη μεταξύ 29 Μαρτίου και 5 Απριλίου 2023, η Κύπρος έλαβε την τρίτη χαμηλότερη βαθμολογία όσον αφορά βασικές γνώσεις στα χρηματοοικονομικά, καθότι 1 στα 3 άτομα δεν ήταν σε θέση να απαντήσει σωστά σε τουλάχιστον μία από τις πέντε ερωτήσεις σε σχέση με βασικές χρηματοοικονομικές έννοιες.
Επιπλέον, λιγότερο από 1 στους 5 Κύπριους δήλωσε σίγουρος για το εάν οι επενδυτικές συμβουλές που λαμβάνει μέσω μιας τράπεζας, ασφαλιστικής εταιρείας ή οικονομικού φορέα είναι προς το συμφέρον του, κατατάσσοντας έτσι την Κύπρο στην τελευταία θέση σ’ αυτή την κατηγορία.
Άρα ενώ βλέπουμε χαμηλά επίπεδα χρηματοοικονομικού εγγραμματισμού, παράλληλα βλέπουμε πολίτες οι οποίοι δεν επιζητούν επαγγελματική συμβουλή, καθότι δείχνουν να μην έχουν εμπιστοσύνη στους επαγγελματίες του χώρου.
Ως εκ τούτου, για την αντιμετώπιση του Χρηματοοικονομικού Αναλφαβητισμού πρέπει προφανώς να επενδύσουμε στην εκπαίδευση των πολίτων ως προς τις βασικές χρηματοοικονομικές έννοιες. Εξίσου σημαντικό όμως είναι να αναχαιτίσουμε τη χαμένη εμπιστοσύνη των πολιτών προς τους επαγγελματίες του χώρου. Προτρέπουμε τους πολίτες να αξιολογούν τα άτομα από τα οποία προτίθενται να λάβουν οικονομικές συμβουλές. Για παράδειγμα, τα μέλη του CFA Society Cyprus κατέχουν τον επαγγελματικό τίτλο CFA Charterholder, τον οποίο για να αποκτήσουν παρακάθονται σε αρκετά απαιτητικές εξετάσεις, υπόκεινται σε διά βίου μάθηση και δεσμεύονται σε κώδικα ηθικής και δεοντολογίας για την επιτέλεση των καθηκόντων τους.
Διαβάστε επίσης: Μετά την απογείωση.. «βουτιά» στις εγγραφές ξένων εταιρειών