Της Έλενας Καρκώτη
Λειτουργός Α στο Τμήμα Στρατηγικής, Διεθνών Σχέσεων και Επικοινωνίας της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς Κύπρου και υπεύθυνη για τη Χρηματοοικονομική Επιμόρφωση του Κοινού
Χιλιάδες άνθρωποι λαμβάνουν καθημερινά σημαντικές αποφάσεις για τη διαχείριση των χρημάτων τους, όπως πού θα ανοίξουν τραπεζικό λογαριασμό, ποιο στεγαστικό δάνειο θα επιλέξουν, πού θα επενδύσουν τα χρήματά τους, αν πρέπει να αποταμιεύσουν για τη σύνταξή τους. Δυστυχώς, όμως, ένα μεγάλο μέρος του ενήλικου πληθυσμού δεν διαθέτει αρκετά καλή γνώση και κατανόηση των βασικών οικονομικών εννοιών που χρειάζονται για να αξιολογήσει ορθά τις επιλογές του και να λάβει αποφάσεις που θα είναι προς το συμφέρον του. Η απόκτηση γνώσεων και δεξιοτήτων στη διαχείριση των οικονομικών, από νωρίς στη ζωή κάθε ανθρώπου, αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση ευημερίας στο σύγχρονο οικονομικό περιβάλλον.
Ο Χρηματοοικονομικός Αλφαβητισμός ή Γραμματισμός αναφέρεται στις γνώσεις και τις δεξιότητες που απαιτούνται για τη λήψη σημαντικών οικονομικών αποφάσεων. Μπορεί να βοηθήσει τα άτομα να σχεδιάσουν τον οικονομικό τους προϋπολογισμό, να λάβουν καλύτερες αποφάσεις σχετικά με το τι να κάνουν με τα χρήματά τους και να αξιολογήσουν το εάν θα επενδύσουν στις Κεφαλαιαγορές ή αλλού με τρόπο που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες και τις δυνατότητές τους. Ο Χρηματοοικονομικός Αλφαβητισμός προστατεύει τα άτομα από υπερχρέωση, υπερβολική ανάληψη κινδύνων και απάτες στο διαδίκτυο. Ο καθένας πρέπει να είναι σε θέση να κατανοεί τους κινδύνους που ενέχει ένας δανεισμός ή μια επένδυση και να αναγνωρίζει τα προειδοποιητικά σημάδια μιας απάτης, ώστε να είναι σε θέση να την αποφύγει. Τα σχετικά χαμηλά επίπεδα Xρηματοοικονομικής Παιδείας, σε συνδυασμό με την εισαγωγή στην αγορά ολοένα και πιο πολύπλοκων χρηματοοικονομικών μέσων, ως αποτέλεσμα και της ραγδαίας ανάπτυξης της Τεχνολογίας, αυξάνει περαιτέρω τους κινδύνους.
Τι καταδεικνύουν οι έρευνες
Έρευνες σε κράτη-μέλη της Ε.Ε., περιλαμβανομένης και της χώρας μας, αποκαλύπτουν χαμηλά επίπεδα Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού ανάμεσα στον γενικό πληθυσμό.
Πρώτη η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς Κύπρου είχε πραγματοποιήσει παγκύπρια δειγματοληπτική έρευνα το 2009, για να προσδιορίσει το επίπεδο γνώσεων του κοινού σε χρηματοοικονομικά θέματα, με έμφαση στο θέμα των επενδύσεων σε κινητές αξίες. Τα ευρήματα ήταν ιδιαίτερα διαφωτιστικά και χρήσιμα, διότι αφενός κατέδειξαν ένα αρκετά χαμηλό επίπεδο Aλφαβητισμού και αφετέρου ένα αυξημένο ενδιαφέρον των ερωτηθέντων να επιμορφωθούν σε θέματα Xρηματοοικονομικών.
Τα επόμενα χρόνια διενεργήθηκε μεγάλος αριθμός ερευνών, από διάφορους φορείς όπως το ΤΕΠΑΚ, το Πανεπιστήμιο Κύπρου, την Κεντρική Τράπεζα και τον Οργανισμό Νεολαίας, οι οποίες όχι μόνο επιβεβαίωσαν τα ευρήματα της ΕΚΚ περί χαμηλών Χρηματοοικονομικών γνώσεων, αλλά εντόπισαν και τις πιο ευάλωτες ομάδες (νέοι, γυναίκες, άνεργοι, κ.ά.).
Σε πιο πρόσφατη έρευνα της ΕΚΚ η οποία ολοκληρώθηκε το 2022, προστέθηκε ως αντικείμενο διερεύνησης ο παράγοντας συμπεριφορά και συνήθειες των επενδυτών κατά το στάδιο πριν και κατά τη διάρκεια της επένδυσης.
Πάλι τα ευρήματα ήταν ιδιαίτερα ανησυχητικά. Ενδεικτικά, προέκυψε ότι:
• Ένας στους τρεις (31%) επένδυσε αποκλειστικά με βάση τη συμβουλή λεγόμενων Financial Influencers, δηλαδή ατόμων τα οποία μέσα από κοινωνικά δίκτυα ή άλλες διαδικτυακές πλατφόρμες δίνουν συμβουλές σε Χρηματοοικονομικά θέματα και παρακινούν το κοινό σε συγκεκριμένες Χρηματοοικονομικές επιλογές, χωρίς απαραίτητα να έχουν το ακαδημαϊκό ή επαγγελματικό υπόβαθρο ή άδεια από την αρμόδια Εποπτική Αρχή για την παροχή Επενδυτικών συμβουλών.
• Ένας στους τέσσερις, (22%) έλαβε Επενδυτικές αποφάσεις βάσει των διαφημίσεων στο διαδίκτυο.
• Σχεδόν τέσσερις στους δέκα, (37%) επένδυσαν βάσει συστάσεων από φίλους και συγγενείς χωρίς εξειδίκευση στις Επενδύσεις.
• Μόνο ένας στους τρεις (31%) ζήτησε συμβουλή από επαγγελματία Χρηματοοικονομικό Σύμβουλο.
• Ένας στους τέσσερις επενδυτές (26%) παραδέχθηκε πως επένδυσε περισσότερα από όσα άντεχε οικονομικά να χάσει.
• Μόλις ένας στους τρεις επενδυτές (30%) έλεγξε την ιστοσελίδα της Εποπτικής Αρχής για να βεβαιωθεί ότι θα έκανε συναλλαγές με αδειοδοτημένη και εποπτευόμενη οντότητα.
Εισαγωγή μαθήματος βασικών Xρηματοοικονομικών Γνώσεων
Ο Χρηματοοικονομικός Αλφαβητισμός σχετίζεται άμεσα με τους επόπτες του Χρηματοοικονομικού τομέα, καθώς η ύπαρξη οικονομικά μορφωμένων καταναλωτών/επενδυτών μπορεί να υποστηρίξει την επίτευξη του βασικότερου τους στόχου που είναι η προστασία του κοινού. Αντίθετα, εάν η Χρηματοοικονομική Παιδεία του κοινού είναι χαμηλή, τότε οι Εποπτικές Αρχές ενδέχεται να χρειαστεί να λάβουν πρόσθετα μέτρα για να το προστατεύσουν, χωρίς αυτά να έχουν πάντα την αναμενόμενη επιτυχία. Ο Χρηματοοικονομικός Αλφαβητισμός λειτουργεί ως η πρώτη γραμμή προστασίας του κοινού και ενισχύει την αποτελεσματικότητα των εποπτικών μέτρων και πολιτικών. Γι’ αυτό, η ΕΚΚ εδώ και αρκετά χρόνια, έχει θέσει ως διαχρονικό στρατηγικό της στόχο και προωθεί τον Χρηματοοικονομικό Αλφαβητισμό κατά τρόπο ουσιαστικό.
Συγκεκριμένα, από το 2016 κατ’ επανάληψη υπέβαλε εισήγηση στην εκάστοτε κυβέρνηση για την εισαγωγή ανεξάρτητου μαθήματος Χρηματοοικονομικής επιμόρφωσης στο Εκπαιδευτικό Σύστημα της χώρας, καθώς και τη δημιουργία ανεξάρτητου σώματος για το σχεδιασμό και την εφαρμογή συντονισμένης εθνικής στρατηγικής προώθησης του Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού στην Κύπρο.
Η εισαγωγή του μαθήματος Χρηματοοικονομικής Επιμόρφωσης στον κοινό κορμό του εκπαιδευτικού προγράμματος -ιδανικά σε όλες τις βαθμίδες- αναμένεται, όχι μόνο να ενισχύσει τους νέους με τις απαραίτητες γνώσεις για να είναι σε θέση να λαμβάνουν συνετές αποφάσεις για τη διαχείριση των χρημάτων τους, αλλά να έχει και ευρύτερα οφέλη, καθώς θα δημιουργήσει μια νέα γενιά πολιτών που θα είναι σε θέση να αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις της σύγχρονης Οικονομίας και να αποφεύγουν τις απάτες.
Εθνική Στρατηγική για τον Χρηματοοικονομικό Αλφαβητισμό
Ιδιαίτερα θετική εξέλιξη προς αυτή την κατεύθυνση αποτέλεσε η απόφαση για τη δημιουργία της κυπριακής επιτροπής για τον Χρηματοοικονομικό Αλφαβητισμό και Παιδεία (ΚΕΧΑΠ) και η υιοθέτηση από το Υπουργικό Συμβούλιο το 2022 της Εθνικής Στρατηγικής προώθησης του Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού και της Χρηματοοικονομικής Παιδείας στην Κύπρο. Η ΚΕΧΑΠ αποτελεί αφετηρία μιας οργανωμένης, συντονισμένης και μακροχρόνιας προσπάθειας, που θα παρέχει το πλαίσιο για την ανάπτυξη, σχεδιασμό, υλοποίηση και εφαρμογή προγραμμάτων Χρηματοοικονομικής Εκπαίδευσης.
Μέσω της ΚΕΧΑΠ δημιουργούνται πλέον νέα δεδομένα για την ενίσχυση του Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού στην Κύπρο, σε μία εποχή που η ενίσχυση των γνώσεων αλλά και της αντίληψης γύρω από οικονομικά θέματα είναι πιο σημαντική από ποτέ.
Η ΕΚΚ συμμετέχει στο δ.σ. της ΚΕΧΑΠ και θα συνδράμει ενεργά μαζί με τους άλλους φορείς και Αρχές για την εφαρμογή της Εθνικής Στρατηγικής.
Πρόγραμμα Χρηματοοικονομικής Επιμόρφωσης του κοινού από την ΕΚΚ
Η ΕΚΚ υλοποιεί πρόγραμμα δράσεων Χρηματοοικονομικής Επιμόρφωσης καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, ενώ προτρέπει και άλλους εμπλεκόμενους φορείς να αναλάβουν πρωτοβουλίες για την προώθηση της Χρηματοοικονομικής Επιμόρφωσης, δηλώνοντας την ετοιμότητά της για συνεργασία.
Μεταξύ άλλων, διατηρεί διαδικτυακή Πύλη Χρηματοοικονομικής Επιμόρφωσης στην επίσημη ιστοσελίδα της, την οποία εμπλουτίζει ανά τακτά χρονικά διαστήματα με πρόσθετο επιμορφωτικό υλικό (οδηγούς επενδυτών, άρθρα και συνεντεύξεις, εύχρηστες και πρακτικές συμβουλές, προειδοποιήσεις, εγχειρίδια κ.ά.).
Επίσης, η ΕΚΚ συμμετέχει ενεργά σε διεθνείς εκστρατείες ευαισθητοποίησης του κοινού για τη σημασία του Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού, όπως η Παγκόσμια Εβδομάδα Χρήματος που διοργανώνει κάθε Μάρτιο ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης και η Παγκόσμια Εβδομάδα Επενδυτή που διοργανώνει κάθε Οκτώβριο ο Διεθνής Οργανισμός Επιτροπών Κεφαλαιαγοράς.
Σε όλες τις εκστρατείες και δράσεις Χρηματοοικονομικής Επιμόρφωσης, γίνεται προσπάθεια μέσω παρουσιάσεων στα ΜΜΕ, τα μηνύματα να φτάσουν σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού. Παράλληλα, αξιοποιούνται πλήρως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με στόχο την καλύτερη προώθηση και διάδοση των μηνυμάτων και την ενημέρωση των νέων που επιλέγουν να ενημερώνονται διαδικτυακά.
Φέτος προτεραιότητα δόθηκε στην προώθηση του Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού σε μαθητές και φοιτητές. Στο πλαίσιο της συμμετοχής της ΕΚΚ στην Παγκόσμια Εβδομάδα Χρήματος 2024, η ΕΚΚ πραγματοποίησε σειρά δράσεων συμπεριλαμβανομένων ενημερωτικών διαλέξεων και παρουσιάσεων σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, από το δημοτικό μέχρι το πανεπιστήμιο. Συνολικά πραγματοποιήθηκαν δέκα διαλέξεις σε σχολεία και μία σε πανεπιστημιακό ίδρυμα. Η ακαδημαϊκή κοινότητα αγκάλιασε την πρωτοβουλία της ΕΚΚ. Πιο ενθαρρυντικό, όμως, ήταν το ενδιαφέρον και η ενθουσιώδης ανταπόκριση των ίδιων των παιδιών, τα οποία συμμετείχαν ενεργά, υποβάλλοντας ερωτήσεις και καταθέτοντας απόψεις.
Σε κάθε περίπτωση, στόχος -μέσα από ευαισθητοποίηση, σωστή και από μικρή ηλικία εκπαίδευση και συνεχή πρόσβαση στη σχετική πληροφόρηση- είναι η δημιουργία πολιτών που να είναι σε θέση να λαμβάνουν ορθές οικονομικές αποφάσεις για τη διαχείριση των χρημάτων τους. Η ΕΚΚ θα συνεχίσει τις δράσεις, ενέργειες και συνεργασίες της προς αυτή την κατεύθυνση.
Ορισμoί
Χρηματοοικονομικός Αλφαβητισμός, σύμφωνα με τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, είναι ο συνδυασμός γνώσης, δεξιοτήτων, στάσεων και συμπεριφορών για τη λήψη σωστών Χρηματοοικονομικών αποφάσεων, με απώτερο στόχο την επίτευξη της ατομικής Χρηματοοικονομικής ευημερίας.
Ο όρος Financial Influencers ή Finfluencers, αναφέρεται σε άτομα τα οποία, μέσα από κοινωνικά δίκτυα ή άλλες διαδικτυακές πλατφόρμες, δίνουν συμβουλές σε Χρηματοοικονομικά θέματα και παρακινούν το κοινό σε συγκεκριμένες Χρηματοοικονομικές επιλογές, χωρίς απαραίτητα να έχουν το ακαδημαϊκό ή επαγγελματικό υπόβαθρο ή άδεια από την αρμόδια Εποπτική Αρχή για την παροχή Επενδυτικών συμβουλών.
Διαβάστε επίσης: Για να επενδύσουμε πρέπει να γνωρίζουμε το «Οικονομικό Αλφάβητο»