Της Ευδοκίας Παπαδοπούλου
«Η παροχή ανθρωπιστικής και αναπτυξιακής βοήθειας αποτελεί απαραίτητη επιταγή για ένα κράτος που επιθυμεί να συμμετέχει ενεργά στο διεθνές γίγνεσθαι», δηλώνει σε συνέντευξή του ο Υπουργός Εξωτερικών, Κωνσταντίνος Κόμπος, σημειώνοντας την πρόσφατη απόφαση της Κυπριακής Δημοκρατίας να θέσει εκ νέου σε εφαρμογή το θεσμικό πλαίσιο του «CyprusAid». Προσδοκώντας να χαράξει με πιο διακριτό πλέον τρόπο τη σφραγίδα της, η χώρα μας επιλέγει να εντάξει στη φαρέτρα της, συντεταγμένα αυτή τη φορά, ένα από τα βασικότερα εργαλεία ήπιας ισχύος στη διπλωματική αρένα.
Τα πρώτα δείγματα γραφής έχουν άλλωστε γίνει ήδη αισθητά, αφού ακόμη και αν δεν εντάσσεται στο παραδοσιακό χαρτοφυλάκιο της ανθρωπιστικής βοήθειας με την έννοια της παροχής χρηματοδότησης, τα όσα εκτυλίχθηκαν και εξακολουθούν να τεκταίνονται στο πλαίσιο της εφαρμογής του Σχεδίου «Αμάλθεια», καταδεικνύουν πως μία κίνηση τέτοιας φύσεως μπορεί να διαμορφώσει τη διπλωματική τράπουλα.
ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ «ΑΜΑΛΘΕΙΑ»
Η πρωτοβουλία της Κυπριακής Δημοκρατίας να θέσει στο τραπέζι και ακολούθως, σε εφαρμογή, τον θαλάσσιο διάδρομο που θα διασφάλιζε τη μεταφορά ανθρωπιστικής βοήθειας προς ανακούφιση του άμαχου πληθυσμού της Γάζας, πέτυχε να στρέψει τους προβολείς στη χώρα μας, προσελκύοντας παγκόσμιο δημοσιογραφικό ενδιαφέρον και την κάθοδο υψηλόβαθμων αξιωματούχων. Είχαν βέβαια, προηγηθεί πυρετώδεις διεργασίες και έντονη διπλωματική κινητικότητα, προτού το πλοίο Open Arms, το οποίο ναύλωσε η διεθνής ΜΚΟ World Central Kitchen (WCK), αποπλεύσει για πρώτη φορά, στις 12 Μαρτίου του 2024, από το λιμάνι της Λάρνακας, μεταφέροντας 200 περίπου τόνους ανθρωπιστικής βοήθειας, απευθείας, προς τη Λωρίδα της Γάζας.
Η εξέλιξη του όλου εγχειρήματος έδωσε παράλληλα, τέλος στους «ψιθύρους» που ήθελαν το Σχέδιο να μην υλοποιείται, ενώ ώθησε ακόμη και την Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, να δηλώνει δημοσίως πως «είναι εκπληκτικό αυτό που έχουν επιτύχει οι Κύπριοι». Σε κάθε περίπτωση, σκοπός του παρόντος κειμένου είναι να αποτυπώσει μέσα από έναν οικονομικό φακό την πτυχή παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας ιχνηλατώντας τις προτεραιότητες τής χώρας μας ως προς την κατανομή των πόρων προς αυτή την κατεύθυνση.
Εξ άλλου, ο Υπουργός Εξωτερικών κατά την εισαγωγική του δήλωση στη συνέντευξη Τύπου για την παρουσίαση του απολογισμού του υπουργείου του για το πρώτο έτος διακυβέρνησης, τόνιζε πως «κατευθυνόμαστε και εργαζόμαστε για τη μεγέθυνση του διπλωματικού μας αποτυπώματος». Πώς όμως αυτό αντικατοπτρίζεται στην πράξη σε όρους προϋπολογισμού, όταν διαχρονικά το Υπουργείο Εξωτερικών κείται χαμηλά, λαμβάνοντας περίπου το 1% του κρατικού προϋπολογισμού; Συγκεκριμένα, για το 2024, ο Προϋπολογισμός του Υπουργείου Εξωτερικών ανέρχεται στα €111,9 εκατομμύρια, αυξημένος κατά 9% συγκριτικά με πέρσι, εκ των οποίων τα €2,8 εκατομμύρια προορίζονται για σκοπούς παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας σε τρίτες χώρες.
ΣΤΑΓΟΝΑ ΣΤΟΝ ΩΚΕΑΝΟ Ή ΜΗΠΩΣ... ΌΧΙ;
Αναμφίβολα, τα ποσά που είναι διατεθειμένη -ή καλύτερα, ικανή- να επενδύσει η Κυπριακή Δημοκρατία για σκοπούς παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας δεν μπορούν να συγκριθούν με τα μεγέθη που δαπανούν χώρες, όπως για παράδειγμα, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Γερμανία, που εδώ και δεκαετίες διοχετεύουν δισεκατομμύρια σε ανθρωπιστικές δράσεις, επιχειρώντας να αυξήσουν την επιρροή τους. Οι ΗΠΑ αποτελούν μάλιστα τον κορυφαίο «δωρητή» παγκοσμίως, έχοντας δαπανήσει, το 2023, σύμφωνα με το Γραφείο Συντονισμού Ανθρωπιστικών Υποθέσεων του ΟΗΕ (OCHA), €11,6 δισεκατομμύρια στην παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας.
Καθώς, όμως, οι πολεμικές συρράξεις πληθαίνουν και οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής μεταφράζονται πολλές φορές σε φυσικές καταστροφές, οι ανθρωπιστικές ανάγκες σε παγκόσμιο επίπεδο αυξάνονται, τροφοδοτώντας περαιτέρω αυτή την τάση στους κόλπους των πιο «προνομιούχων». Σήμερα, τέσσερα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης -η Γερμανία, η Σουηδία, η Γαλλία και η Ολλανδία- καθώς και η Ευρωπαϊκή Ένωση συγκαταλέγονται μεταξύ των 15 μεγαλύτερων δωρητών ανθρωπιστικής βοήθειας στον κόσμο. Ειδικότερα, για το 2024, ο προϋπολογισμός της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας ανέρχεται σε €1,8 δισεκατομμύρια, με το μεγαλύτερο μέρος να προορίζεται για χώρες της Υποσαχάριας Αφρικής. Παράλληλα η Αυστρία, τριπλασίασε την ανθρωπιστική χρηματοδότησή της μέσα σε τέσσερα χρόνια και η Γαλλία, στο πλαίσιο της νέας «Ανθρωπιστικής Στρατηγικής» της για τα έτη 2023-2027, δεσμεύτηκε να αυξήσει τον ετήσιο προϋπολογισμό για παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας σε €1 δισεκατομμύριο έως το 2025.
Σε αυτό το πλαίσιο, θα έλεγε κανείς πως θα ήταν ουτοπικό να αντιπαραβάλλονται τα ποσά που καταβάλλει η Κυπριακή Δημοκρατία, της οποίας το διαθέσιμο σχετικό κονδύλι έφθανε μέχρι και το 2018 μόλις στις €130.000. «Είναι κρίσιμο να λαμβάνουμε τις σχετικές αποφάσεις κατανομής πόρων με γνώμονα τη γεωγραφική θέση της Κύπρου στην Ανατολική Μεσόγειο, αλλά και με βάση το μέγεθός μας», μάς εξηγεί ο Υπουργός Εξωτερικών. Η Κύπρος λοιπόν, μπορεί να μην είναι σε θέση να διαθέσει τα ποσά που δαπανούν άλλοι, μεγαλύτεροι δρώντες, όντας όμως, «αιχμάλωτη» της γεωγραφίας της, μπορεί να πετύχει πολλά με... λιγότερα.
Μιλώντας στο Economy Today, ο Δρ. Κωνσταντίνος Κόμπος αναλύει τη σημασία της παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας στο διεθνές σκηνικό και τις συνθήκες μέσα στις οποίες καλείται σήμερα η Κυπριακή Δημοκρατία να δράσει. Περιγράφει τις προτεραιότητες ως προς την κατανομή των πόρων, παραθέτει παραδείγματα και χαρτογραφεί την «επόμενη μέρα», θέτοντας στο κάδρο την επικείμενη ενεργοποίηση του «CyprusAid».
ΠΙΟ ΔΥΝΑΜΙΚΑ
Πόσο σημαντική είναι η παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας στο ευρύτερο πλαίσιο της άσκησης της εξωτερικής πολιτικής της Κυπριακής Δημοκρατίας;
Στο πλαίσιο των πολυμερών σχέσεων μεταξύ των κρατών, όπως αυτές έχουν διαμορφωθεί στο διεθνές σύστημα ιδιαίτερα μετά την ίδρυση του ΟΗΕ, κάθε κράτος έχει και συγκεκριμένες υποχρεώσεις ως μέλος της διεθνούς κοινότητας.
Συνεπώς, η παροχή ανθρωπιστικής και αναπτυξιακής βοήθειας αποτελεί απαραίτητη επιταγή για ένα κράτος που επιθυμεί να συμμετέχει ενεργά στο διεθνές γίγνεσθαι. Η Κυπριακή Δημοκρατία, ως Κράτος Μέλος της Ε.Ε., συγκαταλέγεται στα κράτη που χαρακτηρίζονται διεθνώς ως δωρητές. Από εκεί και πέρα, υπάρχουν πάντοτε περιθώρια βελτίωσης του τι πράττουμε και είναι γι’ αυτόν τον λόγο που σταδιακά τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί σημαντικά τα σχετικά κονδύλια που διαθέτει η Κύπρος.
Φέτος, ειδικότερα, αποφασίστηκε η επαναφορά του σχετικού θεσμικού πλαισίου του CyprusAid, ώστε η παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας από την Κυπριακή Δημοκρατία να προωθηθεί με ακόμα πιο ενεργό και δυναμικό τρόπο και με περισσότερες συγκεκριμένες δράσεις οι οποίες συνιστούν τους βασικούς μοχλούς, οι οποίοι, θα αποτελέσουν τον μηχανισμό διαμόρφωσης της στρατηγικής παροχής αναπτυξιακής και ανθρωπιστικής βοήθειας από τη χώρα μας.
ΕΜΦΑΣΗ ΣΕ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ ΑΦΡΙΚΗ
Ποιες οι βασικές προτεραιότητες της Κύπρου σε ό,τι αφορά την κατανομή των πόρων; Μπορείτε να μας δώσετε μερικά παραδείγματα;
Στο Υπουργείο Εξωτερικών έχουμε καταρτίσει γεωγραφικά και πολιτικά, στοχευμένο Σχέδιο Δράσης, προκειμένου να επιδιωχθεί ένα απτό αποτέλεσμα, με τον διττό σκοπό να συμβάλει, τόσο στην αναπτυξιακή προσπάθεια συγκεκριμένων χωρών, όσο και στην προώθηση των δικών μας συμφερόντων σε αυτές. Πέραν αυτών, η Κυπριακή Δημοκρατία επιδιώκει να προσφέρει ανθρωπιστική βοήθεια όπου υπάρχουν καταστροφές από φυσικά φαινόμενα στο πλαίσιο των δυνατοτήτων της.
Έχοντας οι ίδιοι αποτελέσει δέκτη ανθρωπιστικής βοήθειας κατά την περίοδο μετά την τουρκική εισβολή του 1974 γνωρίζουμε και αναγνωρίζουμε τη σημασία της συνεισφοράς. Η δε συνεχιζόμενη κατοχή αποτελεί υπενθύμιση του καθήκοντός μας να ανταποκριθούμε γενναιόδωρα σε όλους όσοι έχουν ανάλογες ανάγκες. Είναι αυτό το ηθικό καθήκον, που οδήγησε στην αποστολή του μεγαλύτερου πακέτου ανθρωπιστικής βοήθειας στην ιστορία της Κυπριακής Δημοκρατίας, στην Ουκρανία, ως ένδειξη της στήριξης και αλληλεγγύης μας προς τον δοκιμαζόμενο ουκρανικό λαό.
Παράλληλα, επικεντρωνόμαστε πέραν της Μέσης Ανατολής και στην Αφρικανική Ήπειρο, δίνοντας προτεραιότητα σε χώρες όπως η Κένυα. Για παράδειγμα, μέσω της δραστηριότητας της ΜΚΟ Σοφία για τα Παιδιά, έχουμε χρηματοδοτήσει τις εργασίες ανακαίνισης και συντήρησης ορφανοτροφείου, υπό την ονομασία «Μακάριος», στην πόλη Νυέρι της Κένυας, ύψους €200.000. Επίσης και στη Ζιμπάμπουε έχουμε προχωρήσει στη χρηματοδότηση ανάπτυξης γεωργικής φυτείας στη Χαράρε, μέσω των «Εθελοντών Γιατρών», τα έσοδα της οποίας διατίθενται για τα λειτουργικά έξοδα ορφανοτροφείου με το ετήσιο ύψος τους να εκτιμάται στις €20.000. Στις δυο αυτές χώρες υπάρχει παρουσία κυπριακής παροικίας, που συνιστά ασφαλώς θετικό παράγοντα και δίαυλο για τις επαφές μας.
Εξάλλου, η προσπάθειά μας σε σχέση με τον ανθρωπιστικό διάδρομο «Αμάλθεια» προς τη Γάζα, πέραν της προφανούς ανθρωπιστικής της σημασίας, δεν στερείται πολιτικής διάστασης, αφού υποβοηθά στην εμπέδωση της αντίληψης, ότι η Κύπρος διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην περιοχή ως ανθρωπιστικός δρώντας, ειδικά σε συνθήκες κρίσεων.
2000% ΣΕ ΜΙΑ ΠΕΝΤΑΕΤΙΑ
Βλέποντας τα ποσά που διατίθενται προς αυτή την κατεύθυνση, θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ακόμη και «φειδωλές» οι δαπάνες. Βέβαια, διαχρονικά γίνεται λόγος για περιορισμένο προϋπολογισμό του Υπουργείου Εξωτερικών. Έχετε προβεί σε κινήσεις για να αλλάξει αυτό;
Η αύξηση των διαθέσιμων πόρων μετά την οικονομική κρίση είναι αξιοσημείωτη και στόχος μας είναι η συνέχιση της προσπάθειας για να παρέχουμε ένα σημαντικό ποσοστό πόρων προς αυτή την κατεύθυνση.
Μέχρι το 2018, ο προϋπολογισμός του Υπουργείου Εξωτερικών για παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας ανερχόταν σταθερά στις €130 χιλιάδες. Σήμερα, το εν λόγω κονδύλι αγγίζει σχεδόν τα €3 εκατομμύρια. Σε αυτό συνέβαλαν βεβαίως και οι εξελίξεις στην περιοχή μας, με την Κυπριακή Δημοκρατία να δηλώνει παρούσα, συνδράμοντας έμπρακτα στις ανάγκες που προέκυψαν. Ενδεικτικά να αναφέρω πως στον απόηχο της καταστροφικής έκρηξης στο λιμάνι της Βηρυτού στις 4 Αυγούστου 2020, η Κύπρος διέθεσε πέραν των €3 εκατομμυρίων, επιδεικνύοντας έμπρακτα την αλληλεγγύη της με τη γείτονα χώρα. Έχουν μάλιστα παραχωρηθεί, με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου, υποτροφίες σε φοιτητές και φοιτήτριες από τον Λίβανο, ύψους €320.000, για σπουδές σε πανεπιστήμια της Κύπρου κατά την ακαδημαϊκή χρονιά 2023-2024.
Επιπρόσθετα, μετά τις φονικές πυρκαγιές στην περιοχή Μάτι της ανατολικής Αττικής, η Κύπρος συνεισέφερε το ποσό των €5 εκατομμυρίων, εξού και ο προϋπολογισμός της παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας το 2022 σχεδόν διπλασιάστηκε, ξεπερνώντας τα €6 εκατομμύρια. Το 2023 θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ως έτος σταθμός, αφού η βοήθεια ανήλθε μεν, γύρω στα €2,8 εκατομμύρια, εντούτοις, κατανεμήθηκε σε πληθώρα αποδεκτών, μεταξύ άλλων, για την ανακούφιση σεισμοπλήκτων στην περιοχή, αλλά και του άμαχου πληθυσμού σε Σουδάν και Παλαιστίνη.
ΚΑΝΟΝΑΣ Η ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ
Θα μπορούσατε να μας περιγράψετε με ποια κριτήρια λαμβάνονται οι αποφάσεις;
Είναι κρίσιμο να λαμβάνουμε τις σχετικές αποφάσεις κατανομής πόρων με γνώμονα τη γεωγραφική θέση της Κύπρου στην Ανατολική Μεσόγειο, ιστορικά χώρο συνύπαρξης λαών και πολιτισμών, αλλά και μέτωπο συγκρούσεων και αντιπαραθέσεων, γεγονός που μας παρέχει τη δυνατότητα να αναδείξουμε έμπρακτα τη σημασία της σχέσης μεταξύ ασφάλειας και ανάπτυξης. Επίσης, λόγω της αυξανόμενης γεωπολιτικής αστάθειας, περιφερειακής και ευρύτερης, καθώς και των παγκόσμιων προκλήσεων, προκύπτει η ανάγκη ενίσχυσης της συνεργασίας επί των κοινών συμφερόντων και προτεραιοτήτων, τόσο εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όσο και σε περιφερειακά πολυμερή φόρα. Είναι σημαντικό, σε αυτό το πλαίσιο, η Κύπρος να ενισχύσει τη θέση της ως αξιόπιστου εταίρου στην αναπτυξιακή συνεργασία και να καταδείξει για άλλη μια φορά, ότι μπορεί να ανταποκριθεί επάξια στις προκλήσεις αυτές. Οι αποφάσεις λαμβάνονται τόσο στη λογική της ανταπόκρισης σε ανάγκες που προκύπτουν, όσο και με γνώμονα περιοχές ενδιαφέροντος για την εξωτερική πολιτική μας.
ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΤΟΥ «CyprusAid»
Ποια τα επόμενα βήματα της Κυπριακής Δημοκρατίας στο πεδίο της παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας;
Η εξωτερική πολιτική της Κυπριακής Δημοκρατίας στον συγκεκριμένο τομέα, κατευθύνεται προς ένα συνολικό σχεδιασμό και προγραμματισμό, που λαμβάνει υπόψη τα ευρύτερα πολιτικά και οικονομικά συμφέροντά της, με τη σταδιακή εφαρμογή ενός προγράμματος διεύρυνσης της συνολικής παροχής αναπτυξιακής και ανθρωπιστικής βοήθειας, τόσο διμερώς, όσο και πολυμερώς.
Το «CyprusAid», κατά συνέπεια, είναι αρμόδιο για την προαγωγή, διαχείριση και εκτέλεση της πολιτικής διεθνούς αναπτυξιακής συνεργασίας. Με βάση ενημέρωση που έχει ήδη γίνει στο Υπουργικό Συμβούλιο, ο φορέας αυτός θα αποτελέσει έναν ολοκληρωμένο εθνικό αναπτυξιακό και ανθρωπιστικό μηχανισμό σχεδιασμού και διαμόρφωσης της αναπτυξιακής στρατηγικής. Θα λειτουργεί, δηλαδή, ως βραχίονας της άσκησης της εξωτερικής μας πολιτικής και εργαλείο ήπιας διπλωματίας συνάμα με την ανταπόκριση στο καθήκον συνδρομής ως κράτος που παραμένει ενεργό μέλος της διεθνούς κοινότητας.
ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ ΤΩΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΩΝ ΕΤΩΝ
Διαβάστε επίσης: Στο Υπουργικό ο κρατικός προϋπολογισμός για το 2025