Της Μαρίας Καραΐσκου
Χρονιά έντονων οικονοµικών εξελίξεων υπήρξε το 2024 για την Κύπρο, µε τις αναβαθµίσεις, την αποκλιµάκωση του πληθωρισµού και τις µειώσεις επιτοκίων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να αποτέλεσαν µερικά από τα πιο σηµαντικά γεγονότα που άφησαν το αποτύπωµά τους.
Στην πολιτική σκηνή, η Κύπρος βρέθηκε ξανά στο επίκεντρο για λάθος λόγους, µε το σκάνδαλο στο Βασιλικό που διερευνά η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία και που επιφέρει και δηµοσιονοµικό κίνδυνο για τη χώρα.
Στον τραπεζικό τοµέα, το 2024, διορίστηκε νέος ∆ιοικητής στην Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου ο Χριστόδουλος Πατσαλίδης. Ανάµεσα στις εξελίξεις του τοµέα γενικότερα, ξεχωρίζει η εξαγορά της Ελληνικής Τράπεζας από τη Eurobank.
Το 2024 µπορεί να χαρακτηριστεί και ως χρονιά αντιθέσεων, µε τις εξελίξεις να αποτελούν µία σύνθεση προκλήσεων και επιτυχιών.
Από τη µία σηµειώθηκε αύξηση στους µισθούς αλλά από την άλλη υπήρξαν εργασιακές αναταραχές σε τοµείς «κλειδιά» για την οικονοµία. Ο τουρισµός έδειξε ξανά την ανθεκτικότητά του καταγράφοντας µία από τις καλύτερες χρονιές του, ωστόσο, διαφωνίες και διαµάχες για τις συλλογικές συµβάσεις στον τοµέα της ξενοδοχειακής βιοµηχανίας παρέµειναν ανοικτές για µήνες. Η απεργία των εργαζόµενων στον κλάδο του έτοιµου σκυροδέµατος, η οποία διήρκεσε ένα µήνα, κατέγραψε την µεγαλύτερη κινητοποίηση στην ιστορία της κυπριακής οικοδοµικής βιοµηχανίας, προκαλώντας αλυσιδωτές επιπτώσεις που επηρέασαν ολόκληρο τον τοµέα.
Ο πληθωρισµός «έκοψε ταχύτητα», ωστόσο η ακρίβεια παρέµεινε σε υψηλά επίπεδα, ασκώντας πιέσεις στα νοικοκυριά, προκαλώντας έντονες συζητήσεις στη δηµόσια σφαίρα και αναδεικνύοντας την επιτακτική ανάγκη για αποτελεσµατικές πολιτικές που να αµβλύνουν το πρόβληµα.
Ορόσηµο για την κυπριακή οικονοµία υπήρξαν οι αναβαθµίσεις από τους οίκους αξιολόγησης που κατέταξαν τη χώρα σε επενδυτική βαθµίδα «Α», µετά από χρόνια.
Πληθωρισµός και ρυθµός ανάπτυξης της οικονοµίας
Ο πληθωρισµός στην Κύπρο παρουσίασε σηµαντική υποχώρηση κατά το πρώτο δεκάµηνο του 2024 (Ιανουάριος–Οκτώβριος), αγγίζοντας το 2,2% σε σύγκριση µε το 4,3% της αντίστοιχης περιόδου του 2023. Σύµφωνα µε τα τελευταία στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας Κύπρου, ο πληθωρισµός τον µήνα Νοέµβριο περιορίστηκε στο 1,5%, επίπεδο χαµηλότερο από τον µεσοπρόθεσµο στόχο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (2%) και τον µέσο όρο της Ευρωζώνης (2,3%). Οι προβλέψεις του Υπουργείου Οικονοµικών δείχνουν ότι ο πληθωρισµός θα διατηρηθεί στο 2,2% για το 2024, ενώ το 2025 αναµένεται περαιτέρω µείωση στο 2%.
Σε ό,τι αφορά τον ρυθµό ανάπτυξης της οικονοµίας, ενώ το 2023 ήταν στο 2,5%, οι εκτιµήσεις του Υπουργείου Οικονοµικών για το 2024 είναι στο 3,7%, καταγράφοντας σηµαντική αύξηση στο ΑΕΠ της χώρας. Το Υπουργείο προβλέπει ότι η οικονοµία το 2025 θα επιταχυνθεί µε ρυθµό ανάπτυξης 3,1%.
Μείωση δηµόσιου χρέους
Οι αριθµοί του Υπουργείου Οικονοµικών φανερώνουν την αξιοσηµείωτη µείωση του δηµόσιου χρέους. Το 2022 το χρέος ακουµπούσε τα €23,7 δισ., δηλαδή το 85,6% του ΑΕΠ και το 2023 µειώθηκε στα €23 δισ. (εκτίµηση ΥΠΟΙΚ), δηλαδή 77,3% του ΑΕΠ. Η πρόβλεψη του Υπουργείου για το 2024 είναι πως θα περιοριστεί στο 69,3% του ΑΕΠ (€22,2 δισ.) και το 2025 στο 64,2% του ΑΕΠ (€21,7 δισ.).
Το Υπουργείο Οικονοµικών προβλέπει ότι έως το 2026, το δηµόσιο χρέος της Κύπρου θα περιοριστεί στο 58,1% του ΑΕΠ (ή €20,7 δισ.), δηλαδή κάτω από το όριο του 60% του ΑΕΠ που θέτει η Συνθήκη του Μάαστριχτ, κάτι που αντανακλά τη θετική πορεία των δηµόσιων οικονοµικών για τα επόµενα έτη.
Σε επενδυτική βαθµίδα «Α» η Κύπρος
Σηµαντικός σταθµός για την κυπριακή οικονοµία το 2024 υπήρξαν οι αναβαθµίσεις από τους οίκους αξιολόγησης. Ιδιαίτερα ξεχώρισαν η αναβάθµιση της Κύπρου σε επενδυτική βαθµίδα Α από τον οίκο Moody’s τον Νοέµβριο από τον Fitch τον ∆εκέµβριο και τον οίκο S&P Global Rating, επίσης τον ∆εκέµβριο, ενισχύοντας περαιτέρω την εµπιστοσύνη των επενδυτών και αναδεικνύοντας τη σταθερότητα και τις καλές οικονοµικές προοπτικές της χώρας.
Συγκεκριµένα, ο οίκος Moody’s προχώρησε σε διπλή αναβάθµιση της πιστοληπτικής ικανότητας της Κύπρου, από «Baa2» σε «A3», κατατάσσοντας τη χώρα για πρώτη φορά σε επενδυτική βαθµίδα Α µετά από 13 χρόνια.
Η ανακοίνωση του οίκου ανέφερε ότι η αναβάθµιση αντανακλά την ουσιαστική βελτίωση στους δηµοσιονοµικούς δείκτες και στους δείκτες δηµόσιου χρέους.
Ο οίκος Moody’s επεσήµανε στην ανακοίνωση ότι η Κύπρος έχει µειώσει σηµαντικά τον δείκτη του δηµόσιου χρέους από τα ψηλά επίπεδα του 2020 και κατατάσσεται στις χώρες µε τη µεγαλύτερη µείωση χρέους ανά το παγκόσµιο.
Παράλληλα, ο Moody’s άλλαξε την προοπτική της χώρας από «θετική» σε «σταθερή», µια απόφαση που αντικατοπτρίζει την ισορροπία των κινδύνων οι οποίοι σχετίζονται µε τις οικονοµικές και δηµοσιονοµικές προοπτικές, καθώς και τις προοπτικές χρέους.
Μετά την αναβάθµιση, ο Πρόεδρος της ∆ηµοκρατίας και ο Υπουργός Οικονοµικών, σε ανακοινώσεις και δηλώσεις τους, χαρακτήρισαν την εξέλιξη ως µια σηµαντική ψήφο εµπιστοσύνης στην κυπριακή οικονοµία.
«Αισθάνοµαι περήφανος για τη σταθερά ανοδική πορεία της κυπριακής οικονοµίας, οι ρυθµοί ανάπτυξης της οποίας είναι από τους ψηλότερους στην Ε.Ε. Για πρώτη φορά, µετά από 13 χρόνια, η χώρα µας αξιολογείται στη βαθµίδα Α από τον συγκεκριµένο Οίκο Αξιολόγησης», είχε αναφέρει, µεταξύ άλλων, ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης.
Ταυτόχρονα, ο Πρόεδρος υπέδειξε ότι η εξέλιξη προδιαγράφει πιο δυναµική ανάπτυξη αλλά και συνέχιση της λήψης στοχευµένων κοινωνικών µέτρων και δράσεων µε στόχο τη βελτίωση της καθηµερινότητας των πολιτών.
Ο οίκος Fitch είναι ο πρώτος αµερικανικός οίκος που τοποθέτησε την Κυπριακή ∆ηµοκρατία στο επίπεδο Α, και συγκεκριµένα από «ΒΒΒ+» στο «Α-».
Μετά και από αυτή την αναβάθµιση, ο Υπουργός Οικονοµικών, Μάκης Κεραυνός, υπογράµµισε ότι οι συνεχείς αναβαθµίσεις από όλους τους οίκους µε τους οποίους η Κύπρος διατηρεί συµβατικές σχέσεις, δηµιουργούν το απαραίτητο κλίµα εµπιστοσύνης για την προσέλκυση ξένων επενδύσεων που οδηγούν στην ενίσχυση της ανάπτυξης, την ενδυνάµωση της ανταγωνιστικότητας και τη συνεχή δηµιουργία νέων θέσεων εργασίας. Στις 13 ∆εκεµβρίου ο οίκος αξιολόγησης S&P Global Ratings αναβάθµισε τη µακροπρόθεσµη πιστοληπτική αξιολόγηση της Κύπρου σε «A-» από «BBB+» και επιβεβαίωσε τη βραχυπρόθεσµη αξιολόγηση «A-2», προσθέτοντας ότι οι προοπτικές είναι σταθερές.
«Η τριπλή αναβάθµιση αποτελεί το επιστέγασµα µιας συντονισµένης και µεθοδικής στρατηγικής που υιοθετήθηκε από την Κυβέρνηση», ανέφερε, µετά και από την τρίτη αναβάθµιση, ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης.
Αναµφίβολα οι αναβαθµίσεις αποτελούν σηµαντικό ορόσηµο για την Κύπρο, καθώς επιτρέπουν στο κράτος να µπορεί να δανείζεται µε πιο ευνοϊκούς όρους και χαµηλότερα επιτόκια. Παράλληλα, ενισχύουν την ελκυστικότητα της χώρας για διεθνείς επενδυτές, µειώνοντας τον αντιλαµβανόµενο κίνδυνο και ενισχύοντας την εµπιστοσύνη στην κυπριακή οικονοµία.
Η ακρίβεια πιέζει τα νοικοκυριά
Παρά τους θετικούς δείκτες της οικονοµίας, η ακρίβεια στην Κύπρο παρέµεινε ένα σηµαντικό θέµα το 2024, το οποίο βρέθηκε στο επίκεντρο των δηµοσίων συζητήσεων. Η αύξηση των τιµών σε βασικά αγαθά και υπηρεσίες συνέχισε να επηρεάζει τα νοικοκυριά, προκαλώντας έντονες ανησυχίες στην κοινωνία και στους πολιτικούς κύκλους
Ο ∆είκτης Τιµών Καταναλωτή (∆ΤΚ), δηλαδή ο οικονοµικός δείκτης που φανερώνει τις διαχρονικές µεταβολές στις τιµές των καταναλωτικών αγαθών και υπηρεσιών, την περίοδο Ιανουαρίου – Νοεµβρίου 2024 σηµείωσε αύξηση 1,7% σε σύγκριση µε την αντίστοιχη περίοδο του 2023.
Η µεγαλύτερη αύξηση, όπως καταδεικνύουν οι αριθµοί της Στατιστικής Υπηρεσίας, εντοπίζεται στην κατηγορία «Εστιατόρια και Ξενοδοχεία», µε µεταβολή 5,53% σε σύγκριση µε πέρσι. Ακολουθεί η κατηγορία «Τρόφιµα και Αλκοολούχα ποτά», µε αύξηση 2,96% και µετέπειτα η «Εκπαίδευση» µε 2,72%.
Τα πιο πρόσφατα στοιχεία του Συνδέσµου Καταναλωτών φανερώνουν φοβερές αυξήσεις στο καλάθι του νοικοκυριού που επηρεάζουν έντονα την καθηµερινότητα των πολιτών. Ειδικότερα, οι αυξήσεις σε βασικά καταναλωτικά αγαθά έχουν ως εξής: πατάτες 57%, ελαιόλαδο 47%, λαχανικά 17%, ψωµί 8%, φρέσκα φρούτα 7%, αυγά 6%, φρέσκο γάλα (ολόπαχο) 4,7%.
Λόγω της ακρίβειας, το Υπουργικό Συµβούλιο, εντός του 2023, ενέκρινε την επιβολή µηδενικού συντελεστή ΦΠΑ σε ορισµένα βασικά αγαθά, καθώς και την επιδότηση στην τιµή του ρεύµατος. Ωστόσο, την 1η Οκτωβρίου 2024, τα µέτρα στήριξης τερµατίστηκαν, µε τον Υπουργό Οικονοµικών να επικαλείται την πτωτική πορεία του πληθωρισµού, το χαµηλό ποσοστό ανεργίας και τον ρυθµό ανάπτυξης της χώρας.
Στον απόηχο της έντονης κριτικής, δέκα µέρες µετά την κατάργηση των µέτρων στήριξης, η κυβέρνηση αποφάσισε την επαναφορά του µηδενικού ΦΠΑ σε έξι κατηγορίες και συγκεκιµένα στις παιδικές πάνες, τις πάνες ενηλίκων, το παιδικό γάλα, τα είδη γυναικείας υγιεινής προστασίας, τα λαχανικά και τα φρούτα.
Συν τοις άλλοις, αξίζει να αναφερθεί ότι, στην συνεδρίαση της Επιτροπής Οικονοµικών της Βουλής στις 2 ∆εκεµβρίου, καλέστηκε ο πρόεδρος του ∆ηµοσιονοµικού Συµβουλίου, Μιχάλης Περσιάνης, για να σχολιάσει και να παραθέσει τις απόψεις του για τον κρατικό προϋπολογισµό του 2025. Κατά τη διάρκεια της συζήτησης, ο κ. Περσιάνης αναφέρθηκε στο ότι ο πληθωρισµός στην Κύπρο είναι πολύ υψηλός στις υπηρεσίες που αφορούν την κοινωνική προστασία.
Μισθοί και αγορά εργασίας
Τον Νοέµβριο του 2024 η Στατιστική Υπηρεσία δηµοσίευσε τις µηνιαίες απολαβές για το έτος 2023. Ο µέσος ακαθάριστος µισθός σηµείωσε αύξηση, και συγκεκριµένα για το 2023 ήταν €2.363 σε σύγκριση µε €2.202 το 2022. Όσον αφορά τον ενδιάµεσο µισθό, για το 2023 ανέρχεται στα €1.792. Την ίδια ώρα, 4 στους 10 εργαζόµενους (42%) στην Κύπρο αµείβονται κάτω από €1.500 τον µήνα µεικτά.
Η µεγαλύτερη συγκέντρωση του πληθυσµού βρίσκεται στην κατηγορία υπαλλήλων µε µισθό µεταξύ €1.000 - €1.249, η οποία αντιπροσωπεύει το 14,9% του συνόλου. Ακολουθούν οι εργαζόµενοι µε µηνιαίες απολαβές €1.250 - €1.499, που αποτελούν το 11,7% και µετέπειτα οι εργαζόµενοι που ο µισθός τους κυµαίνεται από €1.500 έως €1.749 (10,8%). Την ίδια ώρα, ποσοστό σχεδόν 6% στην Κύπρο αµείβεται µε €6.000+ µηνιαίως.
Εξετάζοντας ξεχωριστά τους µισθούς των Κυπρίων µε τους µη Κύπριους εργαζόµενους, παρατηρούνται σηµαντικές αποκλίσεις. Στους χαµηλότερα αµειβόµενους τοµείς, που είναι η γεωργία, η δασοκοµία και η αλιεία, οι Κύπριοι εργαζόµενοι έχουν µέσο µηνιαίο µεικτό µισθό €1.591, ενώ οι µη Κύπριοι εργαζόµενοι αµείβονται µε µόλις €639.
Από την άλλη, στον πιο υψηλά αµειβόµενο τοµέα, δηλαδή των χρηµατοπιστωτικών και ασφαλιστικών δραστηριοτήτων, οι µη Κύπριοι εργαζόµενοι κερδίζουν κατά µέσο όρο €6.255 τον µήνα, σηµαντικά περισσότερο από τους Κύπριους, οι οποίοι αµείβονται µε €3.758.
Σηµειώνεται ότι ο κατώτατος µισθός στην Κύπρο ανέρχεται στα €1.000, µε τη χώρα να κατατάσσεται στην 9η θέση µεταξύ των κρατών-µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Επίσης, η έρευνα εισοδήµατος της Στατιστικής Υπηρεσίας, που αφορά την υλική και κοινωνική στέρηση για το 2023 (δηµοσιεύθηκε τον Νοέµβριο του 2024), διαπιστώνει ότι το 37,6% του πληθυσµού αντιµετωπίζει οικονοµική αδυναµία να καλύψει έκτακτες δαπάνες και το 36% αδυναµία να πληρώσει µία εβδοµάδα διακοπών σε ένα χρόνο.
Ο πρόεδρος του ∆ηµοσιονοµικού Συµβουλίου, εντός της Επιτροπής Οικονοµικών της Βουλής (1/12), ανέφερε ότι οι µισθοί στην Κύπρο καταγράφουν αριθµητική αύξηση αλλά οι πραγµατικοί µισθοί είναι χαµηλότεροι σε σύγκριση µε το κόστος ζωής, µε αποτέλεσµα να σηµειώνεται µείωση της αγοραστικής δύναµης των νοικοκυριών.
«Παρατηρείται µία µετατόπιση της οικονοµικής δύναµης υπέρ των µεγαλύτερων και οικονοµικά πιο εύρωστων. Οι κοινωνικοί δείκτες δηµοσιεύονται µε χρονική καθυστέρηση αλλά είναι ασφαλής εκτίµηση ότι το 2024 θα δείξουν επιδείνωση στην κατανοµή του πλούτου», είπε, µεταξύ άλλων.
Ανεργία και στόχος για πλήρη απασχόληση
Όσον αφορά την ανεργία, το πρώτο εξάµηνο του 2024 ανήλθε στο 5,2% και αναµένεται ότι το 2024 θα µειωθεί στο 5%. Σύµφωνα µε το Υπουργείο Οικονοµικών, αναµένεται να µειωθεί γύρω στο 4,8% εντός του 2025 και ακολούθως το 2026 να περιοριστεί στο 4,6%, µε την οικονοµία δηλαδή να βρίσκεται σε συνθήκες πλήρους απασχόλησης.
Ο Υπουργός Εργασίας Γιάννης Παναγιώτου, στο πλαίσιο της παρουσίασης του προϋπολογισµού του Υπουργείου για το 2025 στην Επιτροπή Οικονοµικών της Βουλής ανέφερε ότι ο στόχος είναι η µείωση της ανεργίας κάτω από 5%.
«Η διαµόρφωση συνθηκών πλήρους απασχόλησης του εγχώριου ανθρώπινου δυναµικού είναι φιλόδοξος στόχος, αλλά εκτιµάται ότι είναι εφικτός», υπογράµµισε, σηµειώνοντας ότι οι ανάγκες για εργαζόµενους από το εξωτερικό είναι αυξηµένες.
Αύξηση µισθών στους δηµοσίους υπαλλήλους
Το «πράσινο φως» έδωσε η Ολοµέλεια της Βουλής τον Οκτώβριο στη συµφωνία της κυβέρνησης και των Συνδικαλιστικών Οργανώσεων για γενικές αυξήσεις στους µισθούς στον δηµόσιο και ευρύτερο δηµόσιο τοµέα. Αφορά την πρώτη οριζόντια αύξηση µετά από 15 χρόνια.
Μετά από έντονες συζητήσεις και διαπληκτισµούς, µε 25 ψήφους υπέρ και 17 εναντίον, ψηφίστηκε η παραχώρηση γενικών αυξήσεων ύψους 1,5% στους µισθούς των κρατικών υπαλλήλων και στις συντάξεις των συνταξιούχων της κρατικής υπηρεσίας.
Έντονη διαφωνία εξέφρασε ο ∆ΗΣΥ, µε τον βουλευτή Χάρη Γεωργιάδη να προειδοποιεί για ανεξέλεγκτη διόγκωση του κρατικού µισθολογίου, προσθέτοντας ότι, οι δηµόσιοι υπάλληλοι επωφελούνται από προσαυξήσεις και από την ΑΤΑ. Ο κ. Γεωργιάδης είχε αναφέρει ότι µε βάση στοιχεία της γενικής κυβέρνησης, από €2,7 δισ. που ήταν το µισθολόγιο το 2020, θα φτάσει στα €3,7 δισ. το 2024, ενώ, το 2026 θα αγγίζει τα €4 δισ.
Ο πρόεδρος του ∆ηµοσιονοµικού Συµβουλίου, Μιχάλης Περσιάνης, στη συζήτηση για τον προϋπολογισµό του 2025 στην Επιτροπή Οικονοµικών της Βουλής έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου για τις αυξηµένες ανελαστικές δαπάνες του κράτους. Υπογράµµισε ότι η αύξηση στο κρατικό µισθολόγιο δεν είναι από µόνη της απαγορευτική αλλά εξήγησε ότι ο ρυθµός της θα πρέπει να συνοδεύεται από αύξηση στον όγκο και την ποιότητα των υπηρεσιών που παρέχονται στην οικονοµία.
Εργασιακές αναταραχές
Παράλληλα, το 2024 χαρακτηρίστηκε από ανοικτά εργασιακά µέτωπα και κύµατα απεργιών σε διάφορους τοµείς της οικονοµίας. Αποκορύφωµα αποτέλεσε ο κλάδος του έτοιµου σκυροδέµατος, όπου η απεργία διήρκησε ένα µήνα, σηµατοδοτώντας τη µεγαλύτερη κινητοποίηση που έχει καταγραφεί στην ιστορία της κυπριακής οικοδοµικής βιοµηχανίας.
Η απεργία ξεκίνησε στις 5 Νοεµβρίου, µε τους εργαζόµενους να διεκδικούν την επαναφορά των υπερωριακών τους ωφεληµάτων στη Συλλογική Σύµβαση, και συγκεκριµένα αποζηµίωση 1:1,5 τις καθηµερινές και 1:2 Σάββατα, Κυριακές και αργίες.
Κατά τις πρώτες µέρες της απεργίας των εργαζόµενων, η εργοδοτική πλευρά µε τον Σύνδεσµο Έτοιµου Σκυροδέµατος απάντησε µε 48ωρη ανταπεργία. Οι εργαζόµενοι συνέχισαν τις κινητοποιήσεις και στις 22 Νοεµβρίου συγκεντρώθηκαν έξω από το Υπουργείο Εργασίας όπου και παρέδωσαν σχετικό ψήφισµα στον Υπουργό Εργασίας Γιάννη Παναγιώτου, δηλώνοντας την ετοιµότητά τους να συνεχίσουν την απεργία µέχρι ο Σύνδεσµος Έτοιµου Σκυροδέµατος αποδεχθεί τα συµφωνηθέντα.
Η εργασιακή διαµάχη άφησε τις οικοδοµές χωρίς µπετόν για 29 µέρες, µε αλυσιδωτές επιπτώσεις στον κλάδο και καθυστερήσεις έργων, µε τον Υπουργό Εργασίας στον ρόλο διαµεσολαβητή να πραγµατοποιεί σειρά συναντήσεων µε τις δύο πλευρές, συντεχνίες και εργοδότες.
Οι εργοδότες έκαναν λόγο για ζηµιές εκατοµµυρίων στον σηµαντικό τοµέα της ανάπτυξης γης για την οικονοµία της Κύπρου που συνεισφέρει στο 15% του ΑΕΠ, τονίζοντας ότι οι 560 απεργοί επηρέασαν άλλους 40.000 εργαζόµενους που ασχολούνται µε συναφή επαγγέλµατα.
Ο Υπουργός Εργασίας κατέθεσε στις Συντεχνίες και στους εργοδότες την τελική συµβιβαστική του πρόταση, που προνοούσε αποζηµίωση 1:1,40 για καθηµερινές, 1:1,70 το Σάββατο και 1:2 τις Κυριακές και αργίες. Εν τέλει, οι Συντεχνίες απάντησαν θετικά, ωστόσο υπήρξαν έντονες διαφωνίες ανάµεσα στα µέλη του Συνδέσµου Έτοιµου Σκυροδέµατος, κάτι που προκάλεσε τη διάλυση του εργοδοτικού συνδέσµου. Αυτή η εξέλιξη είχε ως αποτέλεσµα οι εργαζόµενοι να επιστρέψουν στην εργασία τους εφόσον ο εργοδότης υπογράψει τη νέα σύµβαση. Ο κλάδος επανεκκίνησε στις 3 ∆εκεµβρίου όπου και ξαναλειτούργησαν τα εργοτάξια, µετά και από την απόφαση από τη µεγαλύτερη µερίδα των εργοδοτών να υπογράψουν την κλαδική σύµβαση µε τους εργαζοµένους.
Ο τοµέας της υγείας βρέθηκε επίσης αντιµέτωπος µε εργασιακές αναταραχές. Τον Νοέµβριο οι κυβερνητικοί γιατροί αφού απέρριψαν την πρόταση του Οργανισµού Κρατικών Υπηρεσιών Υγείας (ΟΚΥΠΥ), σε σχέση µε τα οικονοµικά κίνητρα του 2023, προχώρησαν σε 48ωρη απεργία.
Ειδικότερα, υπήρξαν διαφωνίες σχετικά µε το ύψος των οικονοµικών κινήτρων για τους γιατρούς, καθώς ο ΟΚΥΠΥ µετά από µελέτη ελεκτικού οίκου, αποφάσισε να διαθέσει 2,5 εκατοµµύρια ευρώ ως οικονοµικό κίνητρο για το 2023, ενώ οι συντεχνίες διακδικούσαν 4,5 εκατοµµύρια ευρώ. Η διαµάχη έφερε στο προσκήνιο το θέµα της οικονοµικής αυτονόµησης του ΟΚΥΠΥ και της βιωσιµότητας των νοσηλευτηρίων.
Κατά τη διήµερη απεργία τα κρατικά νοσηλευτήρια δεν λειτούργησαν, παρά µόνο τα πολύ σοβαρά περιστατικά στο Τµήµα Ατυχηµάτων και Επειγόντων. Αναβλήθηκαν προγραµµατισµένες χειρουργικές επεµβάσεις, εξετάσεις καθώς και ηµερήσιες θεραπείες, προκαλώντας αναστάτωση.
Ανοικτά ήταν και τα µέτωπα στη ξενοδοχειακή βιοµηχανία για αρκετούς µήνες, για το θέµα της κλαδικής σύµβασης, µε τις συντεχνίες να δήλωναν την ετοιµότητά τους για απεργίες. Μετά από µαραθώνιες προσπάθειες και αρκετές διαβουλεύσεις, τον Νοέµβριο, επιτεύχθηκε στο Υπουργείο Εργασίας η καταρχήν συµφωνία µεταξύ των συνδέσµων ξενοδόχων και των οµοσπονδιών ξενοδοχοϋπαλλήλων της ΣΕΚ και της ΠΕΟ.
Αναταράξεις σηµειώθηκαν και στον κλάδο των οδηγών λεωφορείων σε Πάφο και Λάρνακα, εντός Οκτωβρίου και Νοεµβρίου, µε προειδοποιήσεις και εξαγγελίες για απεργιακές κινητοποιήσεις, οι οποίες τελικά αναστάλθηκαν στο πλαίσιο του διαλόγου για συµφωνία.
Κόστος στέγασης και στεγαστική πολιτική
Το κόστος στέγασης υπήρξε επίσης ένα σηµαντικό ζήτηµα που απασχόλησε έντονα την κοινωνία και την πολιτική σκηνή το 2024. Η Eurostat τον Οκτώβριο του 2024 δηµοσίευσε έρευνα, σύµφωνα µε την οποία, το 11,2% του πληθυσµού στην Κύπρο αντιµετώπισε «δυσκολία στέγασης» στη ζωή του, ποσοστό υπερδιπλάσιο από τον ευρωπαϊκό µέσο όρο του 4,9%.
Η έννοια της «δυσκολίας στέγασης» αναφέρεται σε περιπτώσεις όπου τα άτοµα δεν έχουν δικό τους σπίτι, δυσκολεύονται έστω και για ενοίκιο και αναγκάζονται να µένουν µε συγγενείς, φίλους ή σε προσωρινές στέγες.
Τον Οκτώβριο του 2024 το Υπουργείο Εσωτερικών ανακοίνωσε τη νέα στεγαστική πολιτική της κυβέρνησης η οποία αποσκοπεί στην αύξηση της προσβασιµότητας των πολιτών σε στέγη µέσω δύο πυλώνων, την αύξηση του οικιστικού αποθέµατος και την ενίσχυση της αγοραστικής ικανότητας. Το Νοέµβριο αναρτήθηκαν οι βασικές πληροφορίες των σχεδίων στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Εσωτερικών.
Η διαµάχη των τραπεζικών επιτοκίων
Τα επιτόκια των τραπεζών συγκαταλέγονται στα βασικά θέµατα που απασχόλησαν έντονα, τόσο τους οικονοµικούς αναλυτές, όσο και την ευρύτερη δηµόσια συζήτηση το 2024.
Το ιστορικό των υψηλών επιτοκίων ξεκινά από τον Ιούνιο του 2022, όταν ο πληθωρισµός στην Ευρωζώνη έφτασε το 8,6%, µε αποτέλεσµα η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να αυξήσει για πρώτη φορά τα επιτόκια. Έκτοτε, ακολούθησαν δέκα διαδοχικές αυξήσεις επιτοκίων µέχρι τον Σεπτέµβριο του 2023, προκειµένου να αντιµετωπιστεί ο πληθωρισµός. Η πρώτη µείωση επιτοκίων, κατά 25 µονάδες βάσης (0,25%), πραγµατοποιήθηκε τον Ιούνιο του 2024. Μέχρι το τέλος του 2024 πραγµατοποιήθηκαν 4 µειώσεις επιτοκίων, 0,25% έκαστη και 1% στο σύνολο.
Το ζήτηµα που προκάλεσε συζητήσεις στην Κύπρο αφορούσε στο πόσο άµεση ήταν η προσαρµογή των κυπριακών τραπεζών στις µειώσεις επιτοκίων. Ο ∆ιοικητής της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου Χριστόδουλος Πατσαλίδης, εντός της Επιτροπής Οικονοµικών της Βουλής στις 2 ∆εκεµβρίου, ανέφερε ότι αναµένει από τις τράπεζες να υιοθετήσουν µία πιο ολοκληρωµένη προσέγγιση όσον αφορά τις τιµολογήσεις τους, λαµβάνοντας υπόψη και την κοινωνική πτυχή του θέµατος. Εν τω µεταξύ, έντονες συζητήσεις προκάλεσε και η πρόταση νόµου του ΑΚΕΛ για φορολόγηση των υπερκερδών των τραπεζών.
Στο πλαίσιο ενίσχυσης της διαφάνειας αλλά και της ενίσχυσης του κοινού, η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου, άρχισε από τον Σεπτέµβριο του 2024 να δηµοσιεύει σε µηνιαία βάση αναλυτικά στοιχεία µεσοσταθµιστικών επιτοκίων για διάφορα δανειστικά και καταθετικά προϊόντα ανά τράπεζα.
Σύµφωνα µε τα πιο πρόσφατα στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου που αφορούν τον µήνα Οκτώβριο του 2024, το µέσο επιτόκιο για νέα στεγαστικά δάνεια προς νοικοκυριά διαµορφώθηκε στο 4,62%. Το µέσο επιτόκιο που αφορά νέα δάνεια σε εταιρείες για ποσά έως €1 εκατ. διαµορφώθηκε στο 5,45% και για εταιρικά δάνεια άνω του €1 εκατ. στο 4,72%.
Το καταθετικό επιτόκιο για νοικοκυριά είναι στο 1,76% και για επιχειρήσεις στο 2,19% (Στοιχεία Κεντρικής Τράπεζας Κύπρου, Νοέµβριος 2024). Παρά τις γεωπολιτικές αναταραχές και τους κινδύνους που επιφέρουν, σύµφωνα µε τον ∆ιοικητή της Κεντρικής Τράπεζας, τόσο ο ευρωπαϊκός όσο και ο κυπριακός τραπεζικός τοµέας, όχι µόνο αποδείχθηκαν ανθεκτικοί αλλά και ενίσχυσαν τους δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας και ρευστότητάς τους.
Η κεφαλαιακή επάρκεια του κυπριακού τραπεζικού τοµέα έχει φτάσει κατά τον Ιούνιο του 2024 στο 22,5% σε σύγκριση µε 16,1% του µέσου όρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η κερδοφορία των τραπεζών παρουσιάζει σηµαντική αύξηση, αφού κατά το πρώτο εξάµηνο του 2024, καταγράφηκαν κέρδη ύψους €0,6 δισ.
Η εξαγορά της Ελληνικής Τράπεζας από Eurobank
Κοµβικό σηµείο για τον κυπριακό τραπεζικό τοµέα αποτέλεσε η εξαγορά της Ελληνικής Τράπεζας από τη Eurobank σε µία επένδυση των €1,2 δισ.
Μετά από διαδοχικά deals εντός του 2024, µε τα τελευταία να αφορούν την εξαγορά των µετοχών από ETYK, Demetra Holdings και Logicom, η Eurobank αποκτά 93,47% του µετοχικού κεφαλαίου της Ελληνικής. Η συναλλαγή υπόκειται σε κανονιστικές εγκρίσεις. Με την ολοκλήρωση της δηµόσιας πρότασης, η Eurobank καθώς θα κατέχει πέραν του 90% των συνολικών µετοχών και αναµένεται να ασκήσει το δικαίωµα εξαγοράς του 100%.
Πρόκειται για ψήφο εµπιστοσύνης του ελλαδικού τραπεζικού κολοσσού προς τον κυπριακό τραπεζικό τοµέα, µε απώτερο σκοπό τη συγχώνευση της τράπεζας µε την Eurobank Κύπρου. Επιπλέον, η Eurobank πιστεύει ότι, µε την Κύπρο ως βάση, µπορεί να αναπτύξει τις εργασίες του οµίλου µε τις δυναµικές οικονοµίες της Μέσης Ανατολής και της Ινδίας.
Σκάνδαλο στο Βασιλικό και έργα που κατέρρευσαν
Το σκάνδαλο στο Βασιλικό αποτέλεσε ένα από τα πιο συζητηµένα θέµατα το 2024 στην Κύπρο, προκαλώντας αναστάτωση στην κοινή γνώµη. Στις 19 Ιανουαρίου 2024, η Ελεγκτική Υπηρεσία Κύπρου έδωσε την έκθεση στην Ευρωπαϊκή Εισαγγελία σχετικά µε πιθανές παραβάσεις κατά τη διάρκεια της διαδικασίας σύναψης σύµβασης και την επακόλουθη εκτέλεση της δηµόσιας σύµβασης για το έργο. Η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία ξεκίνησε έρευνα τον Μάρτη του 2024 και στην Κύπρο έγινε γνωστό τον Ιούλιο, όταν εξέδωσε επίσηµη ανακοίνωση.
«Η έρευνα αφορά ενδεχόµενη απάτη κατά τη σύναψη δηµοσίων συµβάσεων, κατάχρηση κονδυλίων της Ε.Ε. και διαφθορά. Το έργο έχει κόστος 542 εκατ. ευρώ, εκ των οποίων περίπου 101 εκατ. ευρώ χρηµατοδοτήθηκαν από το πρόγραµµα του µηχανισµού “Συνδέοντας την Ευρώπη” (CEF). Η κατασκευή, η οποία θα έπρεπε να είχε ολοκληρωθεί τον ∆εκέµβριο του 2019, δεν έχει ακόµη ολοκληρωθεί», ανέφερε τότε η ανακοίνωση.
Ανάµεσα στους δηµοσιονοµικούς κινδύνους για την Κύπρο, οι οποίοι αναφέρονται στον κρατικό προϋπολογισµό για το 2025, συγκαταλέγεται και ο κίνδυνος από τις εξελίξεις στο τερµατικό στο Βασιλικό. Ειδικότερα, ο δηµοσιονοµικός κίνδυνος για το έργο στο Βασιλικό εκτιµάται στα €529 εκατ. Σε ό,τι αφορά τον κίνδυνο επιστροφής των €68,6 εκατ. της επιχορήγησης από την Ευρωπαϊκή Ένωση, ο Υπουργός Οικονοµικών, όταν παρουσίασε τον προϋπολογισµό στην Επιτροπή Οικονοµικών της Βουλής, ανέφερε ότι µπορεί να αποφευχθεί, εφόσον το έργο ολοκληρωθεί εντός των καθορισµένων χρονοδιαγραµµάτων. Πάντως, ο Υπουργός Ενέργειας Γιώργος Παπαναστασίου, σε πρόσφατες τοποθετήσεις του, υπέδειξε ότι ο στόχος είναι να ολοκληρωθεί το τερµατικό στο Βασιλικό µέχρι το τέλος του 2025, ώστε να µπορεί να αρχίσει η διοχέτευση φυσικού αερίου στις αρχές του 2026.
Εκτός από το Βασιλικό, εντός του 2024, κατέρρευσε µία σειρά από κυβερνητικά έργα και δηµόσιες συµβάσεις. Συγκεκριµένα: Σύστηµα απενεργοποίησης κινητών στις φυλακές, Λιµάνι και Μαρίνα Λάρνακας, e-Justice, ∆ρόµος Πάφου – Πόλης Χρυσοχούς και Αλιευτικό Καταφύγιο και Ποταµός Λιοπετρίου.
Σοβαρά προβλήµατα παρουσιάστηκαν και µε το λογισµικό «Ιππόδαµος», µέσω του οποίου υποβάλλονται ηλεκτρονικά οι αιτήσεις για έκδοση πολεοδοµικών και οικοδοµικών αδειών που χρησιµοποιούν οι Επαρχιακοί Οργανισµοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Λόγω των αδυναµιών του λογισµικού, τόσο όσον αφορά την αρχιτεκτονική αλλά και την ταχύτητα, ο πρόεδρος του ΕΟΑ Αµµοχώστου, Γιάννης Καρούσος, τον Νοέµβριο του 2024 ανέφερε ότι θα επανέλθει πίσω στους φυσικούς φακέλους. Μετά από συνάντηση µε τον Υφυπουργό Καινοτοµίας για να βρεθεί λύση, προχώρησε σε αναστολή της απόφασης.
Ο κυπριακός τουρισµός στα καλύτερά του
Την ανθεκτικότητά του απέδειξε για ακόµη µία χρονιά ο τουρισµός στην Κύπρο το 2024, µε αυξηµένα έσοδα και αριθµό τουριστών. Στο πρώτο εννιάµηνο του έτους (Ιανουάριος – Σεπτέµβριος), σύµφωνα µε την Στατιστική Υπηρεσία, τα έσοδα υπολογίζονται σε €2.575,9 εκατ. σε σύγκριση µε €2.456,1 εκατ. την αντίστοιχη περίοδο του 2023, σηµειώνοντας αύξηση ύψους 4,9%.
Αυξήθηκε επίσης η κατά κεφαλή δαπάνη τουριστών (για τον µήνα Σεπτέµβριο 2024) η οποία ανέρχεται σε €891,29 σε σύγκριση µε €879,13 (Σεπτέµβριος 2023). Οι αφίξεις από το Ηνωµένο Βασίλειο υπήρξαν η κυριότερη πηγή τουρισµού (στοιχεία Σεπτεµβρίου) µε ποσοστό 35,5% του συνόλου των τουριστών, οι οποίοι ξόδεψαν κατά µέσο όρο €112,35 ηµερησίως.
Ακολουθούν οι τουρίστες από Ισραήλ µε ποσοστό 10,7% του συνόλου, που ξόδεψαν κατά µέσο όρο €150,63 ηµερησίως. Τρίτη µεγαλύτερη αγορά για την Κύπρο είναι η Πολωνία, 8,3%, µε τους Πολωνούς τουρίστες να ξόδεψαν €88,96 ηµερησίως. Γερµανία, Σουηδία και Ελλάδα, συµπληρώνουν την πεντάδα των χωρών που η Κύπρος αντλεί τουρίστες.
Οι αφίξεις τουριστών, για την περίοδο Ιανουαρίου – Οκτωβρίου 2024, ανήλθαν σε 3.727.196 πρρόσωπα σε σύγκριση µε 3.562.417 την αντίστοιχη περίοδο του 2023, σηµειώνοντας αύξηση 4,6%.
Αυξήθηκαν επίσης τα ταξίδια των Κυπρίων στο εξωτερικό, µε τους αριθµούς της Στατιστικής Υπηρεσίας να δείχνουν ότι εντός Οκτωβρίου (2024) ανήλθαν στις 137.095 σε σύγκριση µε 131.327 τον Οκτώβριο 2023, σηµειώνοντας αύξηση 4,4%.
Οι κυριότερες χώρες από τις οποίες ταξίδεψαν οι κάτοικοι Κύπρου τον Οκτώβριο 2024 ήταν η Ελλάδα µε 35,0% (47.990), το Ηνωµένο Βασίλειο µε 8,3% (11.415) και η Ιταλία µε 7,3% (10.048). Ο σκοπός ταξιδιού των κατοίκων Κύπρου τον Οκτώβριο 2024 ήταν κυρίως οι διακοπές µε ποσοστό 66,5%, ενώ οι επαγγελµατικοί λόγοι κατείχαν ποσοστό 30,8%, οι σπουδές ποσοστό 1,0% και οι άλλοι λόγοι ποσοστό 1,7%.
Κατά τη γενική συνέλευση του Συνδέσµου Ταξιδιωτικών και Τουριστικών Πρακτόρων Κύπρου που έγινε στις 3 ∆εκεµβρίου, ο πρόεδρος Χάρης Παπαχαραλάµπους, µιλώντας από το βήµα, επισήµανε τις αδυναµίες του εισερχόµενου τουρισµού στην Κύπρο. Μεταξύ αυτών, ανέφερε τη µειωµένη συνδεσιµότητα, τα υψηλά λειτουργικά κόστη, την έλλειψη προσωπικού και την εποχικότητα, η οποία επηρεάζει συνολικά τις τουριστικές δραστηριότητες καθώς και τον αθέµιτο ανταγωνισµό από τα κατεχόµενα.
Ευρώπη και ΗΠΑ
Το 2024, οι δύο µεγαλύτερες οικονοµίες της Ευρωζώνης, Γερµανία και Γαλλία, βρέθηκαν αντιµέτωπες µε σοβαρά οικονοµικά προβλήµατα, προκαλώντας έντονους προβληµατισµούς για την πορεία της ευρωπαϊκής οικονοµίας. Η Γερµανία, γνωστή ως η «ατµοµηχανή» της Ευρωζώνης, κινδυνεύει να κλείσει το έτος σε ύφεση και η Γαλλία να παρουσιάσει εντός του 2025 έλλειµµα 6%.
Τα ζητήµατα αυτά αναδεικνύουν τις πιέσεις που δέχεται η Ευρωζώνη σε µια περίοδο που απαιτούνται στρατηγικές αποφάσεις για την ενίσχυση της ανάπτυξης και της ανθεκτικότητας.
Το 2024 σηµαδεύτηκε επίσης από την επιστροφή του Ντόναλντ Τραµπ στην προεδρία των Ηνωµένων Πολιτειών – ο οποίος θα βρεθεί επίσηµα στο πηδάλιο το 2025 - µια εξέλιξη που προκάλεσε παγκόσµιες αντιδράσεις και έθεσε νέα δεδοµένα στις διεθνείς σχέσεις, την παγκόσµια οικονοµία και το εµπόριο.
Η επιστροφή Τραµπ συνοδεύτηκε από εξαγγελίες για αυστηρούς δασµούς σε εισαγωγές από την Κίνα και την Ευρωπαϊκή Ένωση, πυροδοτώντας ανησυχίες για εµπορικό πόλεµο. Οι δασµοί έως 60% σε κινεζικά προϊόντα και 10-20% σε ευρωπαϊκά, αναµένεται να προκαλέσουν πληθωριστικές πιέσεις και να επηρεάσουν αρνητικά το παγκόσµιο εµπόριο. Η Κύπρος δεν αναµένεται να επηρεαστεί άµεσα από την εκλογή του Ντόναλντ Τραµπ, αλλά οι όποιες συνέπειες θα φτάσουν µέσω της Ε.Ε. και της Ευρωζώνης.
Διαβάστε επίσης: Τι έμαθαν οι επενδυτές από το 2024