Του Τάσου Γιασεµίδη
Σύµφωνα µε τις αποφάσεις του Υπουργικού Συµβουλίου σε σχέση µε τις στρατηγικές για το τρέχον έτος, η αναδιαµόρφωση του συνταξιοδοτικού συστήµατος και η φορολογική µεταρρύθµιση αποτελούν τις πρώτες προτεραιότητες.
Το ζήτηµα της αναδιαµόρφωσης του συνταξιοδοτικού συστήµατος δεν είναι αµιγώς οικονοµικό αλλά έχει και σηµαντικές κοινωνικές προεκτάσεις. Από τη µια είναι η διασφάλιση της βιωσιµότητας του συνταξιοδοτικού συστήµατος, χωρίς ασύµµετρη επιβάρυνση στα δηµόσια οικονοµικά και από την άλλη της αξιοπρεπούς διαβίωσης των ατόµων µετά τη συνταξιοδότηση (η διασφάλιση επαρκών εισοδηµάτων ενισχύει την κατανάλωση από µέρους αυτής της οµάδας των συµπολιτών µας και την οικονοµική δραστηριότητα).
Τρεις πυλώνες καθορίζουν το συνταξιοδοτικό
Πέραν από το κρατικό συνταξιοδοτικό σύστηµα, στο σύνολο υπάρχουν τρεις πυλώνες που αφορούν τις συντάξεις, οι πολίτες κάνουν τα δικά τους πλάνα ώστε να διασφαλίσουν επιπλέον εισοδήµατα κατά τη διάρκεια της συνταξιοδοτικής περιόδου. Υπάρχουν περιπτώσεις ατόµων που επιλέγουν ή αναγκάζονται να εργαστούν, ενδεχοµένως λιγότερες ώρες ή/και σε λιγότερο βαριές εργασίες και περιπτώσεις κατά τις οποίες εξασφαλίζουν εισόδηµα κάποιες επενδυτικές συναλλαγές ή και διασφαλίζουν παθητικό εισόδηµα όπως ενοίκια, µερίσµατα και τόκους.
Κύριος ρόλος ενός συνταξιοδοτικού συστήµατος είναι η διασφάλιση ενός ελάχιστου επιπέδου διαβίωσης για όλο τον πληθυσµό µετά τη συνταξιοδότησή του. Φυσικά υπάρχουν και τα προγράµµατα κοινωνικής συνοχής του κράτους, τα οποία λειτουργούν ως αρωγοί στις περιπτώσεις που υπάρχει ανάγκη, όπως στους συνταξιούχους.
O πρώτος πυλώνας ενός συνταξιοδοτικού συστήµατος αφορά στην εθνική σύνταξη, η οποία είναι υποχρεωτική και το ποσό εξαρτάται από τις συνεισφορές στο Ταµείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων. Για τους µεν εργοδοτούµενους, το ποσό των εισφορών αποκόπτεται από τη µισθοδοσία τους και µαζί µε τη συνεισφορά του εργοδότη καταβάλλεται µηνιαίως. Για τους δε αυτοεργοδοτούµενους, η καταβολή γίνεται ανά τρίµηνο. Υπήρξαν αυξήσεις στα ποσοστά συνεισφορών και των µέγιστων ποσών στα οποία επιβάλλονται οι συνεισφορές.
Ο δεύτερος πυλώνας αφορά τα Ταµεία Προνοίας και τα Ταµεία Συντάξεως, όπου εργοδότες και εργοδοτούµενοι καταβάλλουν εισφορές µε βάση το καταστατικό του ταµείου που εγκρίθηκε από τις Αρχές. Τα περισσότερα ταµεία προνοούν την εφάπαξ πληρωµή, κυρίως για φορολογικούς σκοπούς του ποσού που αναλογεί στο µέλος είτε κατά την αφυπηρέτησή του ή τον τερµατισµό της συγκεκριµένης εργοδότησης.
Ο τρίτος πυλώνας είναι προαιρετικός και ιδιωτικός και αφορά κυρίως τη δυνατότητα κάθε ιδιώτη να επενδύσει/αποταµιεύσει µέρος του καθαρού του εισοδήµατος µέσω επενδυτικών σχεδίων (annuities) ή ασφαλιστικών σχεδίων µε συγκεκριµένη απόδοση και ανάλογα µε το ρίσκο που θα ήθελε ο κάθε ιδιώτης ν’ αναλάβει.
Είναι ιδιαίτερα σηµαντικό να ενισχυθεί ο δεύτερος αλλά και ο τρίτος πυλώνας του συνταξιοδοτικού συστήµατος, ώστε να υπάρχει αποσυµφόρηση των αναγκών για επιπλέον επιδοµατική πολιτική για συνταξιούχους αλλά και ενίσχυση των εισοδηµάτων όσων αφυπηρετούν. Συγκεκριµένα επιπλέον φορολογικά κίνητρα για εργοδότες και εργοδοτούµενους θα µπορούσαν να συζητηθούν στα πλαίσια της φορολογικής µεταρρύθµισης.
Σε σχέση µε την ασφάλιση και τα Ταµεία Προνοίας, παρέχονται συγκεκριµένα κίνητρα. Μεγαλύτερη συνεισφορά από τον πολίτη ισοδυναµεί και σε µείωση των διαθέσιµων εισοδηµάτων του, προς όφελος όµως της διασφάλισης ενός σταθερού εισοδήµατος κατά τη συνταξιοδότησή του και καλής ποιότητας υπηρεσίες υγείας όταν τις χρειαστεί.
Το φορολογικό σύστηµα που θα ανταποκρίνεται στην πραγµατικότητα
Το φορολογικό πλαίσιο αφορά τις άµεσες και έµµεσες φορολογίες τόσο για φυσικά όσο και νοµικά πρόσωπα, αλλά και πιο εξειδικευµένες, που αφορούν, για παράδειγµα, τα ακίνητα και τα καύσιµα.
Κάθε φορολογικό µοντέλο πρέπει να είναι κοινωνικά δίκαιο, εύκολο και απλό στην εφαρµογή του, να προωθεί τη φορολογική συµµόρφωση και κουλτούρα, να είναι συµβατό µε τις βέλτιστες διεθνείς πρακτικές, τις ευρωπαϊκές οδηγίες και το Σύνταγµα και ανταγωνιστικό, ώστε να είναι δυνατή η προσέλκυση επενδύσεων (ειδικά για µια εξωγενή οικονοµία όπως είναι η Κύπρος, βασισµένη στις υπηρεσίες).
Επιπλέον θα πρέπει να ανταποκρίνεται στις πραγµατικές συνθήκες της οικονοµίας και της κοινωνίας, όπως για παράδειγµα, πλέον είναι πολύ διαφορετικές οι συνθήκες στο περιβάλλον, την πράσινη µετάβαση και την τεχνολογία σε σύγκριση µε τις συνθήκες που επικρατούσαν πριν από είκοσι χρόνια.
Η δηµιουργία κουλτούρας φορολογικής συµµόρφωσης µέσα από ένα σύγχρονο και δίκαιο φορολογικό µοντέλο πρέπει ν’ αποτελεί προτεραιότητα. Οι φορολογίες αποτελούν τα κύρια έσοδα του κράτους και ο πολίτης θέλει να δει την ανταπόδοση αυτών των εσόδων στις υποδοµές, του τοµέα της υγείας και της εκπαίδευσης.
Την ίδια στιγµή πρέπει να είναι κοινωνικά δίκαιο και ο κάθε φορολογούµενος να καταβάλλει το ποσό του φόρου που του αναλογεί, χωρίς να αφήνεται περιθώριο µη δήλωσης εισοδηµάτων. Η ξεκάθαρη διατύπωση εντός των νοµοθεσιών, στο τι αποτελεί φορολογητέο εισόδηµα, βοηθά στην επιβεβαίωση των εισοδηµάτων των πολιτών και των επιχειρήσεων.
Σταθερότητα και διαφάνεια
Ένα σταθερό φορολογικό πλαίσιο, µε τη διεύρυνση της φορολογικής βάσης και την παράλληλη αύξηση των φόρων, είναι υψηλότερα στις προτιµήσεις, παρά ένα µεταβαλλόµενο σύστηµα µε αυξήσεις φόρων. Άλλωστε, ένα σταθερό φορολογικό και νοµικό σύστηµα, το οποίο υποστηρίζει και εφαρµόζει παράλληλα τον εκσυγχρονισµό των διαδικασιών, είναι από τα πρώτα που αξιολογούν οι επιχειρήσεις και οι επενδυτές.
Ένα φορολογικό µοντέλο θα πρέπει επίσης να παρέχει διαφάνεια και να µη δηµιουργεί σηµαντικό διοικητικό κόστος στο Τµήµα Φορολογίας, αλλά και στους φορολογούµενους. Η ευκολία στην εφαρµογή του µέσα από ξεκάθαρους κανόνες και η ενίσχυση της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης αποτελούν σηµαντικούς παράγοντες. Επιπλέον, θα πρέπει να ενισχύει την εισπραξιµότητα των φόρων µέσα από συστήµατα παρακολούθησης των υπολοίπων.
Ιδιαίτερα σηµαντικό είναι να επανεξεταστούν όλες οι φορολογίες για όλα τα είδη εισοδηµάτων, την πώληση και τη διακράτηση περιουσιακών στοιχείων. Η επαναφορά του φόρου ακίνητης ιδιοκτησίας για αδρανή ακίνητα, για να υπάρχει κίνητρο αξιοποίησής τους, θα πρέπει να εξεταστεί, ενδεχοµένως για συγκεκριµένες περιοχές. Θα πρέπει επίσης να αξιολογηθούν µε τα άλλα συνδεδεµένα τέλη που καταβάλλονται και πώς αυτά ενοποιούνται.
Μπορούν, επιπλέον, να δοθούν κίνητρα για προσλήψεις και ενίσχυση του δεύτερου πυλώνα του συνταξιοδοτικού συστήµατος, δηλαδή τα Ταµεία Προνοίας, µε την υιοθέτηση αυξηµένων φορολογικών αφαιρέσεων, µέτρο δηµοσιονοµικά διαχειρίσιµο.
Η διασφάλιση ενός καλού βιοτικού επιπέδου για τα άτοµα της τρίτης ηλικίας θα πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα για κάθε ευνοµούµενη πολιτεία. Πέραν του συνταξιοδοτικού και της διασφάλισης των εισοδηµάτων για τις καθηµερινές ανάγκες αυτής της κατηγορίας των πολιτών, υπάρχουν και ζητήµατα που αφορούν την ιατρική περίθαλψη, την πρόσβαση σε δηµόσιες και ιδιωτικές υπηρεσίες όπως τραπεζικά ιδρύµατα χωρίς ταλαιπωρία και άλλα που πρέπει να τυγχάνουν σωστού χειρισµού.
Διαβάστε επίσης: Γιάννης Παναγιώτου: Στην ατζέντα της κυπριακής προεδρίας 2026 οι προκλήσεις της ΑΙ στην εργασία