Ο κ. Viano μίλησε για το κόστος οικονομικού εγκλήματος για κάθε χώρα και απάντησε στο κατά πόσον οι νέες μορφές πληρωμών και χρήματος, όπως είναι το κρυπτονόμισμα, στηρίζουν παγκοσμίως τη διαφθορά και το οργανωμένο έγκλημα. Κατέθεσε, παράλληλα, τις απόψεις του όσον αφορά στο πώς μια χώρα μπορεί να προλάβει την οικονομική κατάρρευση, διευκρινίζοντας και τον ρόλο της Παγκόσμιας Τράπεζας σε θέματα οικονομικού εγκλήματος, διαφθοράς και διαφάνειας για την Κύπρο.
Του Σωκράτη Ιωακείμ
Καθηγητή Viano, θα παρευρεθείτε στην Κύπρο, για να συμμετάσχετε ως κύριος ομιλητής σε ένα πολύ σημαντικό Συνέδριο, το οποίο διοργανώνει το Κωνστάντειον Κέντρο Εγκληματολογίας Κύπρου. Πώς επηρεάζουν, κατά τη γνώμη σας, τα πολιτικά και οικονομικά σκάνδαλα τη θέση μιας χώρας στον Παγκόσμιο Οικονομικό Χάρτη;
Το θέμα είναι απλό. Χώρες, οι οποίες βιώνουν ένα σημαντικό επίπεδο διαφθοράς, που ερμηνεύεται ως κατάχρηση εξουσίας σε διάφορες μορφές, όπως για παράδειγμα χρηματοπιστωτική ή πολιτική, με σκοπό την επίτευξη ορισμένων στόχων με παράνομο, ανήθικο, ανέντιμο ή άδικο τρόπο, δεν έχουν την ικανότητα να ευημερήσουν ή να διατηρήσουν μακροχρόνια την ευημερία τους σε σύγκριση με εκείνες τις χώρες, στις οποίες το επίπεδο διαφθοράς είναι χαμηλό. Συνήθως, η χρηματοπιστωτική τους ευημερία είναι βραχύβια. Επιπρόσθετα, η διαφθορά σε οποιαδήποτε χώρα αποθαρρύνει τις εγχώριες και ξένες επενδύσεις, ενθαρρύνει τη φυγή κεφαλαίων και εγκεφάλων και οδηγεί σε πολιτική αστάθεια λόγω της συγκέντρωσης πελώριου πλούτου στα χέρια λιγοστών ανθρώπων (του 1%) με αυξημένη ανισότητα, ένδεια και ένα αίσθημα πικρίας ανάμεσα στην πλειοψηφία του πληθυσμού.
ΚΟΣΤΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ
Τα τελευταία 15 χρόνια είχατε εξαιρετικά ενδιαφέρουσες εμπειρίες, που αφορούσαν πολλές και διάφορες κατηγορίες οικονομικών εγκλημάτων. Ποιο είναι το ένα και κυριότερο κόστος ενός οικονομικού εγκλήματος για μια χώρα;
Το κυριότερο κόστος ενός οικονομικού εγκλήματος για μία χώρα είναι ότι δεν επιτρέπει στην οικονομία της χώρας να λειτουργήσει όπως θα έπρεπε, σύμφωνα με τους «φυσικούς της κανόνες». Προκαλεί σημαντικές στρεβλώσεις και βαθιές ζημιές στους περισσότερους κλάδους της οικονομίας και βλάπτει ολόκληρη την κοινωνία. Αποθαρρύνει τις επενδύσεις στη χώρα. Στρεβλώνει την οικονομία υπέρ των συμφερόντων των «ολιγαρχών». Καταστρέφει τον κοινωνικό ιστό της λόγω της κατάφωρης ανισότητας εισοδημάτων, πλούτου και πρόσβασης στην αγορά. Στερεί τη χώρα από τα καλύτερα μυαλά και ταλέντα λόγω της μετανάστευσης, ιδιαίτερα των πιο ταλαντούχων νέων σε πιο υποσχόμενες χώρες προς αναζήτηση πιο δίκαιων ευκαιριών στη ζωή τους. Μπορεί ενδεχομένως να οδηγήσει και σε μια κατάσταση «αστοχίας κράτους» που χαρακτηρίζεται από την πλήρη κατάρρευση της κοινωνίας και των θεσμών της λόγω του ότι τα εγκληματικά στοιχεία αναλαμβάνουν τον έλεγχο της χώρας προς εξυπηρέτηση των δικών τους αποκλειστικά συμφερόντων.
ΨΗΦΙΑΚΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΔΙΑΦΘΟΡΑ
Πιστεύετε ότι νέες μορφές πληρωμών και χρήματος, όπως είναι το κρυπτονόμισμα, στηρίζουν παγκοσμίως τη διαφθορά και το οργανωμένο έγκλημα;
Τα ψηφιακά νομίσματα είναι ανώνυμα, αποκεντρωμένα και κρυπτογραφημένα. Ως αποτέλεσμα, είναι πολύ δύσκολο να παρακολουθήσει κανείς τις συναλλαγές και να καταγράψει ποιος βρίσκεται πίσω από την κάθε μία. Υποθετικά, οποιοσδήποτε έχει διαδικτυακή σύνδεση και ένα ψηφιακό πορτοφόλι μπορεί να συμμετάσχει σε μια συναλλαγή πώλησης νομισμάτων. Ως εκ τούτου, προσφέρεται λαμπρή ευκαιρία σε εκείνους, οι οποίοι επιδίδονται στο ξέπλυμα χρήματος ή συγκεντρώνουν και τροφοδοτούν κονδύλια για τη στήριξη της τρομοκρατίας ή οι οποίοι δραστηριοποιούνται σε οποιεσδήποτε άλλες δόλιες δραστηριότητες, να δράσουν χωρίς συνέπειες και χωρίς τον φόβο ότι θα ανακαλυφθούν. Αυτό είναι ιδιαίτερα ελκυστικό και προσφέρει επιβράβευση σε εκείνες τις χώρες, στις οποίες είναι διαδεδομένη και ανεξέλεγκτη η διαφθορά, αφού προσφέρεται ένα ιδανικό περιβάλλον, για να συμβεί και να αναπτυχθεί.
«ΞΕΠΛΥΜΑ» ΧΡΗΜΑΤΟΣ
Γνωρίζουμε ότι όλες ή τουλάχιστον οι περισσότερες χώρες του πλανήτη προσπαθούν να προλάβουν και να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, δηλαδή με άλλα λόγια το «ξέπλυμα» χρήματος. Πώς εισηγείστε μια χώρα να αντιμετωπίσει αυτό το πρόβλημα μέσω του Δικαστικού και του Ποινικού της κώδικα;
Ένα σημαντικό βήμα για κάθε χώρα που αντιμετωπίζει σοβαρά την καταπολέμηση της διαφθοράς και του «ξεπλύματος» χρήματος είναι να υιοθετήσει και να επικυρώσει τη Σύμβαση περί Καταπολέμησης της Δωροδοκίας του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ). Στόχος αυτής της Σύμβασης είναι η μείωση της διαφθοράς, ενθαρρύνοντας την τιμωρία κατά της δωροδοκίας στις διεθνείς επιχειρηματικές συμφωνίες. Ο κυριότερος στόχος της παρούσας Σύμβασης είναι να θεσπίσει πραγματικά ίσους όρους ανταγωνισμού για εταιρείες που δραστηριοποιούνται στις διεθνείς επιχειρήσεις. Οι χώρες οι οποίες επικυρώνουν τη Σύμβαση πρέπει να ποινικοποιήσουν τις πράξεις προσφοράς ή παροχής μιζών, προκειμένου να διεκπεραιωθεί μια επιχείρηση, ιδιαίτερα σε αναπτυσσόμενες χώρες. Πρέπει, επίσης, να σημειωθεί ότι δυστυχώς η Σύμβαση δεν απαιτεί την ποινικοποίηση της ζήτησης ή αποδοχής μιζών. Μια πρόσφατη μελέτη (2017) δείχνει ότι πολυεθνικές εταιρείες που πρέπει να ενεργούν σύμφωνα με τη Σύμβαση, ήταν λιγότερο επιρρεπείς στη χρήση μιζών σε σύγκριση με εκείνες, οι οποίες εδρεύουν σε χώρες μη-μέλη της Σύμβασης. Ως εκ τούτου, θα αποτελούσε μια καλή αφετηρία στην καταπολέμηση της διαφθοράς. Πιο συγκεκριμένα, για την καταπολέμηση του «ξεπλύματος» χρήματος, είναι σημαντικό για μια χώρα να ανήκει στην Ειδική Ομάδα Χρηματοοικονομικής Δράσης (τη FATF), ένα διακυβερνητικό όργανο που ιδρύθηκε το 1989 από τους Υπουργούς των Κρατών Μελών. Οι στόχοι της FATF είναι ο καθορισμός προτύπων και η προώθηση της πραγματικής υλοποίησης των νομικών, κανονιστικών και επιχειρησιακών μέτρων για την καταπολέμηση του «ξεπλύματος» χρήματος, της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας και άλλων συναφών απειλών στην ακεραιότητα του διεθνούς χρηματοοικονομικού συστήματος. Συνεπώς, η FATF είναι ένα «όργανο χάραξης πολιτικής» με αντικειμενικό σκοπό τη δημιουργία της απαιτούμενης πολιτικής βούλησης για την έγκριση νομοθετικών και κανονιστικών μεταρρυθμίσεων σε αυτούς τους τομείς σε εθνικό επίπεδο. Για παράδειγμα, οι ασθενείς εσωτερικοί έλεγχοι στον δημόσιο, τον τραπεζικό και τον ιδιωτικό τομέα καθιστούν μια ελκυστική ευκαιρία για απάτη, υπεξαίρεση στοιχείων του ενεργητικού και δόλια χρηματοοικονομική πληροφόρηση.
Εννοείτε πως η έλλειψη διαφάνειας στις χρηματοοικονομικές λειτουργίες προσφέρει ένα ευνοϊκό περιβάλλον συγκάλυψης της απάτης και των παραπλανητικών στοιχείων;
Αυτό που προσπαθώ να τονίσω εδώ είναι ότι υπάρχουν πολλά μέτρα, τα οποία μπορεί και πρέπει να λάβει μια κυβέρνηση, προκειμένου να προλάβει και να πατάξει το «ξέπλυμα» χρήματος, προτού προσφύγει στο ποινικό δίκαιο ή σε ποινικές κυρώσεις. Το ποινικό δίκαιο θα πρέπει να χρησιμοποιείται ως ultima ratio, δηλαδή έσχατη λύση. Η υιοθέτηση αποκλειστικά ποινικών κυρώσεων χωρίς τη μεταρρύθμιση του συστήματος των χρηματοοικονομικών λειτουργιών, της εποπτείας και των ελέγχων δεν θα είναι αποτελεσματική. Πρέπει να θέσουμε ποινικές κυρώσεις, αλλά παράλληλα πρέπει να μεταρρυθμίσουμε το σύστημα, το οποίο διευκολύνει το ξέπλυμα χρήματος και άλλα χρηματοοικονομικά εγκλήματα. Επίσης, είναι απαραίτητο μια χώρα να είναι ενήμερη και να συνυπολογίζει όλες τις εν δυνάμει απειλές που προκύπτουν από τη χρήση των νέων τεχνολογιών (π.χ. διαδίκτυο, ηλεκτρονικά εμβάσματα, προπληρωμένες κάρτες και υπηρεσίες πληρωμών μέσω κινητών τηλεφώνων). Συμπερασματικά, πρώτον: μεταρρύθμιση του συστήματος, το οποίο καθιστά δυνατό ή και μάλιστα διευκολύνει το οικονομικό έγκλημα, για παράδειγμα υιοθετώντας τη Σύμβαση περί καταπολέμησης της δωροδοκίας και τις συστάσεις της FAFT. Παράλληλα, ενίσχυση και στήριξη των μεταρρυθμίσεων με τις κατάλληλες ποινικές κυρώσεις. Απλά και μόνο η ποινικοποίηση των συμπεριφορών αυτών δεν επαρκεί. Χρειάζεται αλλαγή νοοτροπίας και τρόπου δράσης στις επιχειρήσεις, στον χρηματοοικονομικό τομέα και τον τομέα των προμηθειών.
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ
Ποιος ακριβώς είναι ο ρόλος της Παγκόσμιας Τράπεζας σε θέματα οικονομικού εγκλήματος, διαφθοράς, διαφάνειας κ.λπ για όλες τις χώρες μέλη και συγκεκριμένα για μια χώρα, όπως η Κύπρος;
Η Παγκόσμια Τράπεζα θεωρεί ότι η διαφθορά είναι ένα μείζον εμπόδιο στον διττό της στόχο, δηλαδή του τερματισμού της έσχατης ένδειας μέχρι το 2030 και της αύξησης του κοινού πλούτου για το φτωχότερο 40% εκείνων, οι οποίοι διαβιούν σε αναπτυσσόμενες χώρες. Επιπρόσθετα, η μείωση της διαφθοράς θεωρείται παράγοντας κλειδί για την επίτευξη των Στόχων Αειφόρου Ανάπτυξης και των επίδοξων στόχων που εγκρίθηκαν για το πρόγραμμα Χρηματοδότησης της Ανάπτυξης.
Η Τράπεζα αποδέχεται, επίσης, την ευθύνη της ως καταπιστευματοδόχου να διασφαλίζει ότι τα επίπεδα δόλου και διαφθοράς στα αναπτυξιακά έργα, τα οποία χρηματοδοτεί, βρίσκονται στα ελάχιστα επίπεδα. Αυτό εξάλλου κατοχυρώνεται και στο Καταστατικό της Τράπεζας.
Υπάρχει, επίσης, μια ειδική μονάδα εντός της Τράπεζας που διερευνά, επιβάλλει κυρώσεις και αποτρέπει την απάτη και τη διαφθορά. Είναι η λεγόμενη μονάδα ΙΝΤ Integrity Vice Presidency. To 2016 η μονάδα αυτή διερεύνησε με επιτυχία 68 έργα και εξέτασε 166 συμβόλαια και συμφωνίες συνολικής αξίας $818 εκ. Ως αποτέλεσμα επιβλήθηκαν κυρώσεις σε εξήντα οντότητες. Τα τελευταία 7 χρόνια, ο Όμιλος της Παγκόσμιας Τράπεζας επέβαλε απαγόρευση σε 368 εταιρείες και άτομα.
Σε αυτού του τύπου τις παρεμβάσεις, η Τράπεζα πρέπει να τηρεί ορισμένα όρια. Για παράδειγμα πρέπει να εστιάζει μόνο στα οικονομικά αίτια και αποτελέσματα και πρέπει να αποφεύγει την επέμβαση στις πολιτικές υποθέσεις μιας χώρας. Μπορεί να είναι δύσκολο να διατηρεί αυτήν την απόσταση. Το γεγονός ότι το προσωπικό της Τράπεζας μπορεί να εξετάζει τη διαφθορά μόνο ως οικονομικό πρόβλημα εντός των κατευθυντηρίων γραμμών που έχει θεσπίσει η Τράπεζα, περιορίζει το πεδίο παρέμβασης της Τράπεζας, αλλά δεν εμποδίζει την Τράπεζα από το να συμβουλεύει μια χώρα σχετικά με τη μεταρρύθμιση της οικονομικής πολιτικής και την ενίσχυση των θεσμικών ικανοτήτων της.
ΑΠΟΤΡΟΠΗ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΚΑΝΔΑΛΩΝ
Πιστεύετε ότι τα χρηματοοικονομικά σκάνδαλα και εγκλήματα καθίστανται μέρα με τη μέρα ολοένα και πιο σοβαρά ζητήματα στη διεθνή σκηνή, παρ’ όλες τις προσπάθειες που καταβάλλουν οι διεθνείς οργανισμοί για την αποτροπή και την αντιμετώπισή τους;
Αυτό το ερώτημα μπορεί κανείς να το προσεγγίσει από δύο σημαντικές γωνίες. Αφενός, πρέπει να αναγνωρίσει κανείς ότι το εμπόριο, οι επιχειρήσεις, οι οικονομικές συναλλαγές και ο πλούτος έχουν σήμερα διεισδύσει και επηρεάζουν ολόκληρο τον πλανήτη, χάρη στην τεχνολογία και ειδικότερα χάρη στο διαδίκτυο και τις χρηματοοικονομικές και επιχειρηματικές δραστηριότητες. Κάθε μέρα σε όλο τον κόσμο γίνονται διαπραγματεύσεις, πληρωμές και συναλλαγές αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων. Αυτό λαμβάνει χώρα σε ένα πολύ ανταγωνιστικό περιβάλλον, όπου χώρες και επιχειρήσεις ανταγωνίζονται άγρια για την κυριαρχία και επιτυχία ή τουλάχιστον για την επιβίωση. Επιπλέον, δεν είναι όλες οι χώρες ίδιες σε ό,τι αφορά στην ακεραιότητα του χρηματοπιστωτικού, τραπεζικού και κυβερνητικού συστήματος. Για παράδειγμα, κάποιες χώρες έχουν αποφασίσει ότι το να γίνουν φορολογικοί παράδεισοι αποτελεί σημαντική πηγή εσόδων για την περιορισμένη οικονομία τους. Σε μια άλλη περίπτωση, πολλές χώρες καλωσορίζουν επενδύσεις σημαντικών κεφαλαίων από πλούσια άτομα, προσφέροντας εις αντάλλαγμα νόμιμη διαμονή ή ακόμα και ιθαγένεια. Ορισμένες χώρες είναι λιγότερο αυστηρές από άλλες στην εξακρίβωση της προέλευσης των εν λόγω κονδυλίων. Τα κρυπτονομίσματα, και ιδιαίτερα το Bitcoin, είναι πολύ δημοφιλή, απορροφώντας ταχέως με ανώνυμο και κυπτογραφημένο τρόπο δισεκατομμύρια δολάρια που δεν προέρχονται πάντοτε από «καθαρές» πηγές. Όλα αυτά δημιουργούν ή ενισχύουν ευνοϊκότατες συνθήκες, για να ανθίσει το οικονομικό σκάνδαλο και έγκλημα. Αφετέρου, τα τεράστια βήματα προόδου που έχουν επιτευχθεί στις τεχνολογίες των πληροφοριών διευκολύνουν την ολοένα και πιο άμεση γνώση του τι συμβαίνει σε όλους τους πιθανούς κλάδους της ανθρώπινης δραστηριότητας στον κόσμο. Σήμερα, ο καθένας μας με την πρόσβαση στο διαδίκτυο και με τη χρήση ενός i-phone έχει στη διάθεσή του περισσότερες πληροφορίες από όσες μπορεί να επεξεργαστεί.
Τι προτείνετε ότι πρέπει να γνωρίζει μια χώρα σήμερα, προκειμένου να προλάβει το χείριστο σενάριο μιας οικονομικής κατάρρευσης;
Δεν υπάρχει γενική απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Εξαρτάται από μια σειρά από μεταβλητές, ορισμένες από τις οποίες κάποιες φορές ξεφεύγουν από τον έλεγχο μιας μεμονωμένης χώρας, ιδιαίτερα αν πρόκειται για μια μικρή οικονομία. Ωστόσο, κατά γενικό κανόνα πρόληψης, η διερεύνηση, η εφαρμογή της νομοθεσίας και η τιμωρία της εγκληματικότητας με «άσπρο κολάρο» ή της οικονομικής εγκληματικότητας, της διαφθοράς, του «ξεπλύματος» χρήματος και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας ασφαλώς βοηθούν στο να τεθούν τα θεμέλια για μια σταθερή, διαφανή, ηθική οικονομία που να προσφέρει επιβράβευση.