*Του Κυριάκου Ε. Γεωργίου
Εν μέσω θέρους η κλιματική κρίση αποτυπώνει ένα επερχόμενο ζοφερό μέλλον, όπου η αύξηση της θερμοκρασίας οδηγεί στην τήξη των πάγων και την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, με κίνδυνο για τις παράλιες πόλεις, καύσωνες και ακραία και έντονα φυσικά φαινόμενα και συνεπακόλουθες φυσικές καταστροφές, τεράστιες δασικές πυρκαγιές στις χώρες γύρω από τη Μεσόγειο και άλλες περιοχές με αντίστοιχα χαρακτηριστικά, όπως η Καλιφόρνια στις ΗΠΑ, ερημοποίηση περιοχών, δραματικές αλλαγές στη γεωργία και κτηνοτροφία και στην παραγωγή τροφίμων. Η κλιματική κρίση είναι το μεγαλύτερο και κρισιμότερο πρόβλημα το οποίο αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα.
Τα μακρά κοντά εγίναν
Πριν από λίγα χρόνια μιλούσαμε για κλιματική αλλαγή ως μια μακροπρόθεσμη αλλαγή στα μέσα καιρικά φαινόμενα που έχουν καταλήξει να καθορίζουν τα τοπικά, περιφερειακά και παγκόσμια κλίματα της Γης. Αυτές οι αλλαγές έχουν ένα ευρύ φάσμα παρατηρούμενων επιδράσεων που είναι συνώνυμες με τον όρο και μιλούσαμε για τις προσπάθειες αναχαίτισης και προσαρμογής.
Δυστυχώς η αποτυχία στον έλεγχο της κλιματικής αλλαγής οδήγησε στην κλιματική κρίση, η οποία αφορά υπερθέρμανση του πλανήτη και την κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις τους. Αυτός ο όρος και ο όρος κλιματική έκτακτη ανάγκη έχουν χρησιμοποιηθεί για να περιγράψουν την απειλή της υπερθέρμανσης του πλανήτη για την ανθρωπότητα και τη Γη και να παροτρύνουν τον επιθετικό μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και τη μετασχηματιστική προσαρμογή. Οι αυξανόμενες θερμοκρασίες τροφοδοτούν την υποβάθμιση του περιβάλλοντος, τις φυσικές καταστροφές, τα ακραία καιρικά φαινόμενα, την επισιτιστική ανασφάλεια και την ανασφάλεια του νερού, την οικονομική και κοινωνική αναδιάταξη.
Είναι φανερό ότι η σημερινή κατάσταση δεν είναι βιώσιμη και οι στόχοι που έχουν τεθεί για μείωση της θερμοκρασίας κατά 20C ανέφικτοι και αναποτελεσματικοί. Οι ψηλές θερμοκρασίες μεταβάλλουν ακόμη και κατασκευές που θεωρούνται σταθερές όπως τις ράγες του σιδηροδρόμου και την άσφαλτο που καλύπτει το οδικό δίκτυο και τους χώρους των αεροδρομίων.
Η κλιματική κρίση στην Κύπρο με αριθμούς
Τα τελευταία χρόνια συμμετέχουμε σε μια σειρά από ερευνητικά έργα τα οποία αφορούν την κλιματική αλλαγή, την πράσινη και κυκλική οικονομία, την έξυπνη γεωργία και τις φυσικές καταστροφές. Η έρευνα γι’ αυτό το άρθρο διεξήχθη στο πλαίσιο δύο έργων που χρηματοδοτούνται εν μέρει από την Ευρωπαϊκή Ένωση στο πλαίσιο του προγράμματος Erasmus The University Network for Disaster Risk Reduction and Management in Indian Ocean Rim και του έργου GEOCLIC–GEOinformation Educational Resources for CLImate Change Management.
Τα στοιχεία που παρουσιάζονται πιο κάτω στο Σχήμα 1: Παρατηρούμενη Μέση Ετήσια Θερμοκρασία για την Κύπρο 1901-2021.
Στο Σχήμα 2: Ετήσιες Βροχοπτώσεις δείχνουν δύο πολύ σαφείς τάσεις (α) η μέση ετήσια θερμοκρασία της Κύπρου έχει αυξηθεί τις τελευταίες δεκαετίες κατά περίπου 2oC όσο και το όριο που έχει θέσει η διεθνής κοινότητα ως το τελικό όριο ασφαλείας και (β) η μέση ετήσια βροχόπτωση έχει μειωθεί. Η μέση βροχόπτωση ανά έτος είναι 503mm, αλλά τα τελευταία χρόνια υπήρξαν περισσότερα έτη κατά τα οποία η συνολική βροχόπτωση ανά έτος είναι κάτω από αυτό το όριο, με αποτέλεσμα να παρατηρούνται παρατεταμένες περίοδοι ανομβρίας και ξηρασίας.
Ιστορικά, στην Κύπρο, περίοδοι ανομβρίας παρατηρούνται κάθε δύο έως τρία διαδοχικά χρόνια, λόγω της μείωσης της βροχόπτωσης και επιπλέον, τα τελευταία πενήντα χρόνια, τα περιστατικά ξηρασίας έχουν αυξηθεί τόσο σε μέγεθος όσο και σε συχνότητα. Ακόμη, άλλες μελέτες έχουν δείξει ότι το διαθέσιμο υπόγειο νερό δεν αναπληρώνεται και το θαλασσινό νερό εισέρχεται για να πληρώσει τις υφιστάμενες κοιλότητες, με αποτέλεσμα την εξάντληση του υδροφόρου ορίζοντα του νησιού.
Οι εκπομπές ρύπων και η κυπριακή εξαίρεση
Η κλιματική κρίση προέρχεται από την αύξηση των αερίων του θερμοκηπίου τα οποία απορροφούν και εκπέμπουν ενέργεια ακτινοβολίας μέσα στο εύρος της υπέρυθρης ακτινοβολίας, προκαλώντας το φαινόμενο του θερμοκηπίου το οποίο αυξάνει τη θερμοκρασία της Γης. Τα αέρια αυτά, σε λογικές τιμές, έχουν θετικό αντίκτυπο στη διατήρηση της θερμοκρασίας σε φυσικά επίπεδα. Τα κύρια αέρια θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα της γης είναι ο υδρατμός (H2O), το διοξείδιο του άνθρακα (CO2) 75%, το μεθάνιο (CH4) 18% (οι αγελάδες είναι μια μεγάλη πηγή μεθανίου, γενικά η ανατροφή αγελάδων είναι γενικά αντιπαραγωγική και επιζήμια στο περιβάλλον), το οξείδιο του αζώτου (N2O)4% και το όζον (O3) 2%.
Από το 1990, η Ε.Ε. σημείωσε μείωση κατά 31 % των καθαρών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από 100 το 1990 σε 69 το 2022 ή από 11,2 τόνους κατά κεφαλήν το 1990 σε 7,3 τόνους το 2022. Οι περισσότερες χώρες έχουν δει σημαντικές μειώσεις με την πάροδο των ετών, αλλά άλλες, όπως η Κύπρος έχουν κάνει το αντίθετο σε μεγάλο βαθμό. Η Κύπρος είχε καθαρές εκπομπές αερίων θερμοκηπίου 100 το 1990, έτος βάσης και 158 το 2022 ή από 10,6 τόνους κατά κεφαλήν το 1990 σε 10,2 το 2022. Τόσος πολύς ήλιος πηγαίνει χαμένος και εξακολουθούμε να χρησιμοποιούμε μαζούτ και πετρέλαιο για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Η προσπάθεια αξιοποίησης αερίου ως ενδιάμεση λύση έχει αποδειχθεί ατελέσφορη και κλασικό παράδειγμα ανικανότητας και διαφθοράς. Άλλοι παραβάτες περιλαμβάνουν την Ισλανδία, την Ιρλανδία και το Λουξεμβούργο, όλες βόρειες χώρες με κρύους χειμώνες.
Οι στρατηγικές κατά της κρίσης
Η καταπολέμηση της κλιματικής κρίσης και η μείωση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη βασίζεται σε δύο στρατηγικές. Εξάλειψη της ανάγκης για ορυκτά καύσιμα, ένας γενικός όρος για τις μη ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως ο άνθρακας, τα προϊόντα άνθρακα, το φυσικό αέριο, το παράγωγο αέριο, το αργό πετρέλαιο, τα προϊόντα πετρελαίου και τα μη ανανεώσιμα απόβλητα, που θα έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση του ατμοσφαιρικού διοξειδίου του άνθρακα (CO2) και δέσμευση άνθρακα που είναι η διαδικασία δέσμευσης και αποθήκευσης ατμοσφαιρικού διοξειδίου του άνθρακα.
Τα δάση είναι σημαντική πηγή δέσμευσης του άνθρακα, απορροφώντας, μαζί με τα αγροκτήματα και τα λιβάδια, περίπου το 25% του εκπεμπόμενου CO2 και το 30% απορροφάται από τα ανώτερα στρώματα των ωκεανών. Το υπόλοιπο 45% παραμένει στην ατμόσφαιρα. Ο στόχος της Ε.Ε. για τη φύτευση 3 δις δένδρων μέχρι το 2030 είναι ένας πολύ κρίσιμος, θετικός στόχος. Δέσμευση άνθρακα επιτυγχάνεται με την αξιοποίηση ξυλείας στην Οικοδομική Βιομηχανία αντί των ενεργοβόρων υλικών και μεθόδων που αξιοποιούνται τώρα.
Η γεωλογική δέσμευση άνθρακα είναι η διαδικασία αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα σε υπόγειους γεωλογικούς σχηματισμούς ή πετρώματα. Συνήθως, το διοξείδιο του άνθρακα δεσμεύεται από μια βιομηχανική πηγή, όπως η παραγωγή χάλυβα ή τσιμέντου, άλλων δομικών υλικών και ασφάλτου μεταξύ άλλων. Μια ακόμη μέθοδος αφορά μονάδες παραγωγής ενέργειας ή επεξεργασίας φυσικού αερίου με δέσμευση του (CO2) σε πορώδη πετρώματα για μακροχρόνια αποθήκευση. Σχετικές πρακτικές αξιοποιούνται στις ΗΠΑ και ειδικά στο Τέξας.
Η κυπριακή παραδοξότητα στο μεγαλείο της
Όλο και πιο συχνά συλλαμβάνω τον εαυτό μου ως ένα γέρο γκρινιάρη από το Muppet Show να μουρμουρώ και να διαμαρτύρομαι απέναντι στη διαφθορά, την ανεπάρκεια, το ρουσφέτι και την αδυναμία της πολιτικής ηγεσίας να οριοθετήσει τους σωστούς στόχους και να τους υλοποιήσει με αποδοτικότητα και αποτελεσματικότητα.
Οι δασικές πυρκαγιές που μας ταλαιπωρούν κάθε χρόνο και καταστρέφουν τα δάση και το περιβάλλον έχουν πολλαπλές συνέπειες που επιτείνουν την κλιματική κρίση. Τα δένδρα που καίγονται αυξάνουν τοπικά τη θερμοκρασία, απελευθερώνουν διοξείδιο του άνθρακα και συνεχίζουν το καταστροφικό τους έργο. Για ένα ακόμη έτος η Κύπρος βρίσκεται ανοχύρωτη και απροστάτευτη από πτητικά μέσα πυρόσβεσης και αναγκάζεται να εκλιπαρεί τους γείτονες για βοήθεια.
Στα δημόσια σχολεία η ηγεσία του ΥΠΑΝ κάτω από την πίεση γονέων και διδασκόντων αγνοεί σχετική μελέτη του Πανεπιστημίου Κύπρου και τις εισηγήσεις του ΕΤΕΚ και προχωρεί εσπευσμένα στην τοποθέτηση συστημάτων κλιματισμού, τα οποία θα επιβαρύνουν έτσι περαιτέρω την κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας και θα μειώνουν την ποιότητα του αέρα στις αίθουσες διδασκαλίας. Η μελέτη από το 2018 εισηγείται μια σειρά από παθητικά και ενεργητικά μέτρα για τη βελτίωση του μικροκλίματος στα σχολεία και της ποιότητας του αέρα, τα οποία όμως μένουν ανεκμετάλλευτα.
Η έλευση φυσικού αερίου, με την οποία έχουμε ασχοληθεί και στην πρόσφατη αρθρογραφία, έχει εξελιχθεί σε μια κλασική περίπτωση διαφθοράς και ανεπάρκειας η οποία επιβαρύνει αρνητικά το κόστος παραγωγής ηλεκτρισμού ρεύματος, όπως επίσης και το περιβάλλον. Θα πρέπει να διδάσκεται σε σχολές διοίκησης επιχειρήσεων και μηχανικής ως εξαίρετο παράδειγμα αποφυγής και πολιτικής και επιχειρησιακής ανεπάρκειας και διαφθοράς.
Η ηλεκτρική διασύνδεση της Κύπρου με την Ελλάδα και το Ισραήλ μέσω του Great Sea Interconnector είναι ένα έργο στρατηγικής σημασίας σε επίπεδο Ε.Ε., το οποίο συγχρηματοδοτείται από την Ένωση και το οποίο δυνητικά θα επιφέρει σημαντική μείωση στο κόστος του ηλεκτρισμού αλλά και στην περιβαλλοντική επιβάρυνση στην Κύπρο. Η κυβέρνηση φαίνεται να έχει αμφιβολίες και δεύτερες σκέψεις σε σχέση με αποφάσεις που είχαν ληφθεί πρόσφατα και επί της προηγούμενης κυβέρνησης. Δεν είναι ξεκάθαρο ποια είναι τα κίνητρα της κυβέρνησης, ενδεχομένως όμως να αφορούν και πιέσεις από πλευράς ΑΗΚ και ιδιωτών συμβατικών παραγωγών ηλεκτρισμού.
Τα περιθώρια στενεύουν
Η παγκόσμια Οικονομία, οι επενδυτές και οι εταιρείες υδρογονανθράκων έχουν σταματήσει να επενδύουν στην ανακάλυψη και εκμετάλλευση νέων κοιτασμάτων και τη δημιουργία διυλιστηρίων και άλλων υποδομών. Ο λόγος είναι απλός. Ο χρόνος αποπληρωμής αυτών των επενδύσεων υπερβαίνει τον ωφέλιμο χρόνο εκμετάλλευσης των ορυκτών καυσίμων. Χαρακτηριστική περίπτωση το Houston όπου παραδοσιακές εταιρείες στον χώρο αναζητούν νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες, όπου ούτε νέες γεωτρήσεις γίνονται και φυσικά ούτε και νέες επενδύσεις σε υποδομές. Ο κόσμος σε αυτή τη μεταβατική περίοδο θα πρέπει να βασιστεί στις υφιστάμενες πηγές και υποδομές, με ό,τι και αν σημαίνει αυτό. Η ηλεκτρική διασύνδεση της Κύπρου με την Ελλάδα και το Ισραήλ μέσω του Great Sea Interconnector είναι ένα έργο που μπορεί να περάσει στην νέα εποχή.
Βρισκόμαστε σε μια μεταβατική περίοδο από την περίοδο των υδρογονανθράκων στην περίοδο των ΑΠΕ, η οποία δυνητικά θα επιλύσει την κλιματική κρίση μέχρι το 2050. Το κρίσιμο ζήτημα είναι να κάνουμε όλοι αυτό που πρέπει για να φτάσουμε ως εκεί. Το χρωστούμε στις επερχόμενες γενεές.
*Εργάτη Γνώσης
Διαβάστε επίσης: Στους Financial Times «φιγουράρει» η υπόθεση με το Τερματικό στο Βασιλικό