Του Βασίλη Χαραλάμπους*
Το Blockchain και γενικότερα η τεχνολογία κατανεμημένου καθολικού (DLT) είναι ίσως η πιο πολυσυζητημένη καινοτομία στον ψηφιακό μετασχηματισμό της οικονομίας και της κοινωνίας και αποτελεί ενδεχομένως τη μεγαλύτερη εφεύρεση μετά το διαδίκτυο.
Οι εφαρμογές της τεχνολογίας αυτής δεν περιορίζονται μόνο στον οικονομικό τομέα, ενώ, λόγω του συνεχούς πειραματισμού πολλών ατόμων με την τεχνολογία, ανακαλύπτονται συνεχώς νέες χρήσεις της, οι οποίες μπορούν να ωφελήσουν από απλούς χρήστες μέχρι και μεγάλους οργανισμούς.
Πριν από την εφεύρεση του Bitcoin Blockchain, δεν ήταν δυνατός ο συντονισμός μεμονωμένων δραστηριοτήτων μέσω του διαδικτύου χωρίς τον έλεγχο ενός κεντρικού φορέα που να διασφαλίζει ότι κανείς δεν έχει παραβιάσει τα δεδομένα. Συνδυάζοντας συστήματα ομότιμων κόμβων, με κρυπτογραφημένα στοιχεία, κατανεμημένη αποθήκευση δεδομένων και αποκεντρωμένους μηχανισμούς συναίνεσης, παρέχεται ένας τρόπος στα άτομα να συμφωνήσουν σε μια συγκεκριμένη κατάσταση πραγμάτων και να καταγράψουν αυτήν τους τη συμφωνία με ασφαλή και επαληθεύσιμο τρόπο.
Επιπλέον, το Blockchain μπορεί να αλλάξει ριζικά τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι οργανώνουν την καθημερινότητά τους. Η τεχνολογία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία νέων οργανισμών που βασίζονται σε ανοικτό πηγαίο κώδικα και αναφέρονται ως Αποκεντρωμένοι Αυτόνομοι Οργανισμοί - Decentralized Autonomous Organizations (ΑΑΟ - DAO). Δεδομένου ότι δεν βασίζονται σε κανένα είδος ιεραρχικής διαχείρισης (βλ. επιχειρήσεις) αλλά στους κανόνες της τεχνολογίας Blockchain, οι DAO κληρονομούν ορισμένες από τις ιδιότητες της τεχνολογίας αυτής, όπως η διαφάνεια, η κρυπτογραφική ασφάλεια, η αποκέντρωση, η ανωνυμία και η αμεταβλητότητα.
Οι DAO αντιπροσωπεύουν μια εξέλιξη στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι συντονίζονται μεταξύ τους. Μπορούν να είναι ανεξάρτητοι από τρίτα μέρη και διαφέρουν πολύ στο επιχειρηματικό και οργανωτικό τους μοντέλο από τις παραδοσιακές επιχειρήσεις.
Οι DAO αρχικά δημιουργήθηκαν από προγραμματιστές γύρω στο 2016 (The DAO), για να αυτοματοποιήσουν συγκεκριμένες αποφάσεις και να διευκολύνουν πληρωμές μέσω κρυπτονομισμάτων, να μειώσουν το ενδεχόμενο ανθρώπινου σφάλματος και να αποφύγουν περιστατικά χειραγώγησης των χρημάτων των επενδυτών, εναποθέτοντας τη μέθοδο λήψης απόφασης στα χέρια του συστήματος και του κώδικα.
Όλες οι ενέργειες εντός των DAO πραγματοποιούνται χρησιμοποιώντας έξυπνα συμβόλαια (Smart Contracts) και τα «επιχειρηματικά αρχεία» διατηρούνται στο Blockchain. Από αυτή την άποψη, είναι έξυπνα συμβόλαια ή ένα δίκτυο έξυπνων συμβολαίων σε οργανωτική κλίμακα που χρησιμοποιούνται για την αυτοματοποίηση βασικών ή μη ουσιωδών διαδικασιών. Τα έξυπνα συμβόλαια είναι γραμμές κώδικα στο Blockchain που εκτελούνται αυτόματα όταν πληρούνται προκαθορισμένοι όροι και προϋποθέσεις και μπορούν να αντιπροσωπεύουν πολλά διαφορετικά πράγματα, από συμφωνίες μεταξύ δύο ατόμων, εγγυημένη εκτέλεση προτάσεων χρηματοδότησης, ακόμη και περίπλοκες δομές διοίκησης που δεν μπορούν να λογοκριθούν.
Οι DAO έχουν ενσωματωμένα θησαυροφυλάκια (vaults) στα οποία κανείς δεν μπορεί να έχει πρόσβαση χωρίς την έγκριση της ομάδας. Οι αποφάσεις λαμβάνονται μετά από κατάθεση προτάσεων και κατόπιν ψηφοφορίας, για να διασφαλιστεί ότι όλοι στον οργανισμό έχουν φωνή. Οι DAO ουσιαστικά εξαλείφουν ή ελαχιστοποιούν τους ρόλους των στελεχών και των διευθυντών στον οργανισμό, βασιζόμενοι αντ’ αυτού σε διαφανείς κανόνες που ισχύουν για όλα τα μέλη και τους συμμετέχοντες.
Σε έναν DAO δεν υπάρχει κεντρική αρχή η οποία να επιβλέπει τις διαδικασίες – ούτε διευθύνων σύμβουλος, ούτε οικονομικός διευθυντής, ούτε διοικητικό συμβούλιο. Αντίθετα, τα μέλη του οργανισμού υποβάλλουν προτάσεις στην ομάδα και κάθε κόμβος μπορεί να ψηφίσει για κάθε πρόταση μέσω ψηφιακών κερμάτων (tokens). Οι προτάσεις που υποστηρίζονται από την πλειοψηφία (ή άλλο προβλεπόμενο τμήμα) των κόμβων υιοθετούνται και επιβάλλονται από τους κανόνες που κωδικοποιούνται στο έξυπνο συμβόλαιο.
Οι DAO μπορούν να χρησιμοποιηθούν για διάφορους σκοπούς και σήμερα διακρίνονται μεταξύ άλλων στις ακόλουθες κατηγορίες:
• Operating Systems: Αυτόνομες πλατφόρμες που επιτρέπουν στους οργανισμούς να δημιουργούν τα δικά τους DAO (DaoHaus, Aragon κ.ά.).
• Protocol DAOs: Αποκεντρωμένοι αυτόνομοι οργανισμοί που χρησιμοποιούν ψηφιακά νομίσματα για καταμέτρηση ψήφων με σκοπό την εφαρμογή του πρωτοκόλλου και των οικονομικών αλλαγών (MakerDAO, CompoundDAO).
• Investment και Grant DAOs: Υποστηρίζουν τη συγκέντρωση κεφαλαίων για διάφορες λειτουργίες και επενδύσεις (theLAO, DuckDAO).
• Collector DAOs: DAO που στοχεύουν στη διερεύνηση αναδυόμενων επενδυτικών ευκαιριών σε σχέση με περιουσιακά στοιχεία που βασίζονται στο Blockchain, όπως τα NFTs (Non-Fungible Tokens) (Flamingo DAO, SharkDAO).
• Social DAOs: Αποκεντρωμένες πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης (Seed Club).
Φαίνεται ότι η γρήγορη φύση του τρόπου με τον οποίο λαμβάνονται οι αποφάσεις σε έναν DAO τον καθιστά ιδανικό και για τη λειτουργία μη κερδοσκοπικών οργανισμών, καθώς έτσι θα μπορούν να επιτύχουν περισσότερα, ξοδεύοντας λιγότερα, και να ανταποκριθούν έτσι στις ταχύτατα μεταβαλλόμενες συνθήκες της εποχής.
Η νομιμότητα του ίδιου του DAO εξακολουθεί να είναι ασαφής στις περισσότερες χώρες, όπως και το κατά πόσον συμμορφώνεται με τις υφιστάμενες νομοθεσίες.
Η πολιτεία του Wyoming των ΗΠΑ ήταν η πρώτη που θέσπισε κανόνες εντός του 2021, ώστε οι DAO να μπορούν να εγγραφούν ως εταιρείες περιορισμένης ευθύνης. Μικρή αναφορά στους DAO γίνεται και στην εθνική στρατηγική της Κύπρου για το Blockchain (2019), χωρίς όμως να έχει ακόμα προωθηθεί η δημιουργία οποιουδήποτε νομοθετικού πλαισίου.
Οι DAO μπορεί να μη ρυθμίζονται νομοθετικά ανά το παγκόσμιο, όμως, όπως κάθε οργανισμός, έχουν τους δικούς τους κανόνες αναφορικά με τους σκοπούς, τα μέλη, την ψηφοφορία κτλ. Θεωρείται καλή πρακτική για τους DAO η ύπαρξη γραπτού καταστατικού ή ιδρυτικού εγγράφου, έτσι ώστε σε περίπτωση διαφοράς να μπορεί να διευθετηθεί μέσω της διαδικτυακής μεθόδου διαμεσολάβησης (βλ. Aragon Court).
Ενώ οι DAO σε υψηλό επίπεδο αντιπροσωπεύουν μια εξέλιξη στον τρόπο οργάνωσης και συντονισμού των ανθρώπων, σε χαμηλότερο επίπεδο αποτελούν απλώς μια επέκταση πολλών σχετικών τεχνολογιών της επόμενης μορφής διαδικτύου (Web3) και της τεχνολογίας Blockchain.
Ενώ υπάρχουν πολλές παρατεταμένες ανησυχίες και πιθανά ζητήματα σχετικά με τη νομιμότητα, την ασφάλεια και τη δομή των DAO, ορισμένοι αναλυτές και επενδυτές πιστεύουν ότι αυτός ο τύπος οργανισμού θα αναδειχθεί τελικά, ίσως ακόμη και να αντικαταστήσει τις παραδοσιακά δομημένες επιχειρήσεις.
Νομοθεσία και κανονισμοί θα πρέπει για ακόμα μια φορά να ακολουθήσουν τις τεχνολογικές εξελίξεις με τρόπο που να μην καταπνίγεται η καινοτομία.
*Δικηγόρου