ΤΟΥ ΝΕΣΤΟΡΑ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Το µέτρο της πολιτογράφησης ξένων επενδυτών που εφάρµοσε και εφαρµόζει η ∆ηµοκρατία, αδιαµφισβήτητα έχει φανατικούς υποστηρικτές αλλά και επικριτές. Όχι τόσο στην Κύπρο, αλλά πολύ περισσότερο στο εξωτερικό, το επενδυτικό πρόγραµµα της ∆ηµοκρατίας αντικρίζεται, τουλάχιστον, µε σκεπτικισµό και ανησυχία. Συχνά-πυκνά, δηµοσιεύµατα στον διεθνή Τύπο καταφέρονται µε αρνητικά σχόλια για το σχέδιο των «χρυσών διαβατηρίων», όπως συνηθίζουν να το χαρακτηρίζουν. Οι υποστηρικτές του, ανάµεσά τους και η κυβέρνηση, δεν σηκώνουν κουβέντα όταν τίθεται ενώπιόν τους το σενάριο της κατάργησης του σχεδίου.
Έχουν βρεθεί πολλές φορές µέχρι σήµερα σε θέση άµυνας και σίγουρα θέλουν να αποφύγουν να βρεθούν ξανά στην ίδια θέση και στο µέλλον. Το σχέδιο έχει αλλάξει πολλές φορές µορφή, για να προσαρµοστεί στις ανάγκες του κράτους, αλλά και για να απαντήσει στις ανησυχίες ακόµη και αυτής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, και µπορεί εύλογα να χαρακτηριστεί ως «χαµαιλέων». Από την άλλη, η ιδιότητά του να σπρώχνει την κυπριακή οικονοµία σε ανάπτυξη, και ιδιαίτερα τα χρόνια που ακολούθησαν το µεγάλο πλήγµα του 2013, του προσδίδει τον χαρακτηρισµό «σωσίβιο». Αυτό αναγνωρίζεται ακόµη και από τους ανθρώπους που ανησυχούν για τη συνέχισή του. Το µεγάλο ερώτηµα το οποίο πλανάται δεν µπορεί παρά να αφορά το µέλλον του σχεδίου. Οι απόψεις διίστανται και το Economy Today τις καταγράφει.
Από το 2007 στο τελευταίο λίφτινγκ
Το πρώτο σχέδιο υλοποιήθηκε το 2007, στερείτο ωστόσο ελκυστικότητας, καθώς προέβλεπε για παράδειγµα άµεσες επενδύσεις πέραν των €25 εκατ. ή καταθέσεις στην Κύπρο πέραν των €17 εκατ. Το 2011 αναθεωρήθηκε και απαιτούνταν επενδύσεις τουλάχιστον €10 εκατ. Ακολούθησαν νέες αλλαγές στα κριτήρια το 2013 και το 2014, έως ότου διαµορφωθεί ως έχει σήµερα και αφότου µεσολάβησαν οι αλλαγές του 2016, του 2018 και αυτές του 2019. Η ελκυστικότητα των σχεδίων αποτυπώνεται, εν πολλοίς, και στον αριθµό των πολιτογραφήσεων κατ’ έτος από το 2011 και εντεύθεν. Η µεγαλύτερη µάζα των πολιτογραφήσεων καταγράφεται από το 2014 και µετά.
Στις 13 Φεβρουαρίου του 2019 και ενώ είχε προηγηθεί η δηµοσιοποίηση έκθεσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που «κάρφωνε» το σχέδιο, το Υπουργικό Συµβούλιο «κλείδωσε» νέο πακέτο αλλαγών, προχωρώντας σε νέο λίφτινγκ του προγράµµατος πολιτογράφησης της ∆ηµοκρατίας. Το Υπουργικό Συµβούλιο οριστικοποίησε τη δέσµη αλλαγών τόσο στα οικονοµικά όσο και στα διαδικαστικά κριτήρια του επενδυτικού προγράµµατος, εισάγοντας µεταξύ άλλων τα εξής:
- Υποχρεωτική δωρεά ύψους €75 χιλ. στο Ίδρυµα Έρευνας και Καινοτοµίας ή ισόποση επένδυση σε πιστοποιηµένη καινοτόµο επιχείρηση.
- Υποχρεωτική δωρεά ύψους €75 χιλ. στον Κυπριακό Οργανισµό Ανάπτυξης Γης για υλοποίηση των σχεδίων προσιτής κατοικίας.
- Ο αιτητής θα πρέπει να είναι κάτοχος θεώρησης Schengen.
- Εάν ο αιτητής έχει απορριφθεί από άλλο κράτος-µέλος της Ε.Ε., δεν θα δικαιούται να αποκτήσει την κυπριακή υπηκοότητα στο πλαίσιο του προγράµµατος.
- Για σκοπούς διαφάνειας και σωστής πληροφόρησης, θα ετοιµάζεται ετήσια έκθεση εφαρµογής, η οποία θα περιλαµβάνει: αριθµό των πολιτογραφήσεων, εθνικότητα των αιτητών και τοµέα στον οποίο έγιναν οι επενδύσεις.
Το φαινόµενο του Μαΐου
Ο απόηχος των αλλαγών που υιοθέτησε το Υπουργικό Συµβούλιο τον περασµένο Φεβρουάριο ήταν έντονος. Τους πρώτους µήνες του 2019 είχε καταγραφεί έντονη κινητικότητα στις αιτήσεις πολιτογράφησης ξένων επενδυτών, δεδοµένου ότι τον Μάιο θα εισάγονταν τα νέα κριτήρια του επενδυτικού προγράµµατος της ∆ηµοκρατίας. Η κατακόρυφη αύξηση των καταθέσεων, που καταγράφηκε τον περασµένο Μάιο, κλέβει τις εντυπώσεις στα στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας. Η αύξηση είχε αγγίξει τα €688,3 εκατ. σε σύγκριση µε τον περασµένο Απρίλιο και είχε ανεβάσει το σύνολο των καταθέσεων στις τράπεζες του τόπου στα €48,4 δισεκατοµµύρια. Όπως διαφαίνεται από τα στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας, η καθαρή αύξηση των καταθέσεων την υπό αναφορά περίοδο είχε προέλθει από την κατηγορία των κατοίκων Κύπρου και είχε αποτυπωθεί ως εξής:
Το φαινόµενο είναι άρρηκτα συνδεδεµένο µε το επενδυτικό πρόγραµµα της ∆ηµοκρατίας, το πρόγραµµα πολιτογράφησης ξένων επενδυτών. Για να µπορέσει ο επενδυτής να καταθέσει αίτηση πολιτογράφησης, πληρώνει ένα ποσό που υπερβαίνει τα €2 εκατοµµύρια στον επιχειρηµατία ανάπτυξης γης. Αυτά τα λεφτά, βάσει συµβολαίου, θα χρησιµοποιηθούν στη συνέχεια για την ανέγερση των οικιών των επενδυτών.
Άρα, οι εταιρείες στις οποίες αντιστοιχούν αυτές οι καταθέσεις των €433 εκατοµµυρίων είναι ως επί το πλείστον εταιρείες επιχειρηµατιών ανάπτυξης γης. Τα αγοραπωλητήρια έγγραφα που κατατέθηκαν στο Κτηµατολόγιο τον Μάιο του 2019 ήταν επίσης σηµαντικά αυξηµένα, κατά 73% περίπου, σε σύγκριση µε τον Απρίλιο του 2019. «Άρα, όλα αυτά είναι απότοκο της έντασης των αιτήσεων πολιτογράφησης ξένων επενδυτών που παρατηρήθηκε το προηγούµενο χρονικό διάστηµα», σηµειώνουν στο «ET» φορείς της αγοράς.
Το φιλτράρισµα
Το ισχύον καθεστώς προβλέπει ότι, προτού πολιτογραφηθεί κάποιος επενδυτής, ελέγχεται διεξοδικά και υπόκειται σε αυστηρούς ελέγχους. Μεταξύ άλλων:
- Πρέπει να προσκοµίσει λευκό ποινικό µητρώο από τη χώρα γέννησής του και από τη χώρα διαµονής του, εάν είναι διαφορετική.
- Η αστυνοµία, αλλά και η ΚΥΠ, ελέγχουν το ποιόν του µέσω της Interpol και άλλων συστηµάτων ανίχνευσης εγκληµατιών.
Το πλέον σηµαντικό στάδιο είναι ο έλεγχος από τις κυπριακές τράπεζες, κατά τον οποίο ο επενδυτής επιβάλλεται να δηλώσει και να προσκοµίσει:
- Την πηγή των εισοδηµάτων του.
- Τις φορολογικές του δηλώσεις.
- Εάν είναι µέτοχος σε εταιρεία/ες, τα ιδρυτικά έγγραφα των εταιρειών και τους λογαριασµούς.
- Εάν τα εισοδήµατά του προέρχονται από µισθούς, βεβαίωση από τον εργοδότη του.
- Επειδή χρησιµοποιούνται ανταποκρίτριες τράπεζες του εξωτερικού, εάν υπάρξει οτιδήποτε, ειδοποιούν µε «alert».
Φορείς της αγοράς ανέφεραν χαρακτηριστικά στο «ET» ότι «η διαδικασία για να πιστωθούν τα χρήµατα του επενδυτή στην Κύπρο, είναι υπέρµετρα αυστηρή σε σύγκριση µε άλλες χώρες».
Στο «παιχνίδι» και ξένοι οίκοι
Το 2018, είχε οριστεί ανώτατο όριο πολιτογραφήσεων και ως εκ τούτου ο αριθµός τους πλέον δεν µπορεί να υπερβαίνει τις 700 ανά έτος. Η ∆ηµοκρατία είχε αποφασίσει τότε να ενισχύσει και το φιλτράρισµα των επενδυτών που πολιτογραφούνται, προκειµένου να αποφύγει δυσάρεστες καταστάσεις που θα την φέρουν εκ νέου υπό κατηγορία και µε την πλάτη στον τοίχο. Σε µια προσπάθεια να διαφυλάξει τα νώτα της, αλλά και αυτά του επενδυτικού προγράµµατος, η κυβέρνηση είχε αποφασίσει από το 2018 την ενίσχυση του ελέγχου δέουσας επιµέλειας. Τον περασµένο Φεβρουάριο, στο πλαίσιο των νέων αλλαγών, ξεκίνησε και η διαδικασία για την εξεύρεση των οίκων που θα διεκπεραιώνουν αυτή την εργασία. Βάζει µε απλά λόγια στο «παιχνίδι» διεθνείς, εγνωσµένου κύρους οίκους, οι οποίοι εξειδικεύονται σε αυτού του είδους τη δουλειά και οι έλεγχοί τους δεν επιδέχονται αµφισβήτηση.
Μπλόκο
Διάταξη που εισήγαγε πρόσφατα το Υπουργικό Συµβούλιο ρίχνει πόρτα σε συγκεκριµένες κατηγορίες προσώπων, τα οποία εκ προοιµίου αποκλείονται και δεν τίθεται θέµα πολιτογράφησής τους.
Ο κατάλογος είναι µακρύς και περιλαµβάνει:
- Πολιτικά εκτεθειµένα πρόσωπα, που (α) κατέχουν πολιτειακό αξίωµα, (β) κατείχαν πολιτειακό αξίωµα τα τελευταία πέντε χρόνια.
- Πρόσωπα που υπόκεινται σε ποινική διερεύνηση χωρίς να τους έχουν απαγγελθεί κατηγορίες.
- Πρόσωπα που υπόκεινται σε ποινική δίωξη και είναι υπόδικοι.
- Πρόσωπα που καταδικάστηκαν σε φυλάκιση για σοβαρά αδικήµατα (για παράδειγµα φοροδιαφυγή) και η ποινή έχει παραγραφεί.
- Πρόσωπα τα οποία συνδέονται µε νοµικές οντότητες στις οποίες έχουν επιβληθεί περιοριστικά µέτρα από την Ε.Ε. (είναι µέτοχοι ή υψηλόβαθµα διευθυντικά στελέχη εταιρειών που είναι ενταγµένες σε κατάλογο κυρώσεων).
- Πρόσωπα τα οποία συνδέονταν µε νοµικές οντότητες στις οποίες έχουν επιβληθεί περιοριστικά µέτρα από την Ε.Ε., αλλά δεν συνδέονται πλέον (π.χ. πρώην υψηλόβαθµα διευθυντικά στελέχη εταιρειών που είναι ενταγµένες σε κατάλογο κυρώσεων, τα οποία ήταν συνδεδεµένα µε τις συγκεκριµένες εταιρείες όταν επιβλήθηκε το καθεστώς των κυρώσεων). Νοείται ότι αν ακόµη και κατά τον χρόνο επιβολής των περιοριστικών µέτρων έχει παραιτηθεί, η αίτηση απορρίπτεται. Εξαιρούνται όσοι έχουν παραιτηθεί πριν από την επιβολή περιοριστικών µέτρων.
- Πρόσωπα στα οποία έχουν επιβληθεί κυρώσεις από τρίτες χώρες (για παράδειγµα ΗΠΑ, Ουκρανία, Ρωσία).
- Πρόσωπα που συνδέονται µε νοµικές οντότητες στις οποίες έχουν επιβληθεί κυρώσεις από τρίτες χώρες.
- Πρόσωπα που διερευνώνται, κατηγορούνται για ποινικά αδικήµατα και καταζητούνται πανευρωπαϊκώς από τη Europol ή διεθνώς από την Interpol.
- Πρόσωπα που υπόκεινται σε κυρώσεις από το Συµβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ.
Συνήθως η Κύπρος βρίσκεται υπό κατηγορία για «πώληση χρυσών διαβατηρίων» σε λεγόµενους Ρώσους ολιγάρχες. Είναι σαφές ότι µε τις συγκεκριµένες πρόνοιες η ∆ηµοκρατία αποκλείει από το πρόγραµµα πολιτογράφησης πρόσωπα, εναντίον των οποίων έχουν επιβληθεί κυρώσεις από τρίτες χώρες. Βεβαίως, οι πρόνοιες αυτές έρχονται να απαντήσουν κατά κύριο λόγο στις ανησυχίες της Δύσης και δη να ικανοποιήσουν τα «θέλω» των Αµερικανών.
Δεν είναι συνεπώς καθόλου τυχαία τα εύσηµα από Αµερικανούς αξιωµατούχους που έχουν επισκεφθεί το νησί τους τελευταίους µήνες. Στο πρόσφατο παρελθόν, το φλέγον θέµα των αµερικανικών κυρώσεων είχε απασχολήσει έντονα τις κυπριακές Αρχές, καθώς πρόσωπα τα οποία είχαν λάβει στο παρελθόν κυπριακό διαβατήριο περιλαµβάνονταν στον περιβόητο κατάλογο των ΗΠΑ.
Ρώσοι και Κινέζοι
Όπως καταγράφεται στη µελέτη του Υπουργείου Οικονοµικών, η οποία όµως δεν δίνει αριθµητικά στοιχεία, τουλάχιστον την περίοδο 2017-2018 οι επενδύσεις σε ακίνητα διενεργούνταν κατά κύριο λόγο από Ρώσους και Κινέζους. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά η µελέτη, «όσον αφορά τις εθνικότητες των ατόµων που έχει εγκριθεί η πολιτογράφησή τους, πρώτη µε διαφορά είναι η ρωσική, ακολουθεί η κινεζική και µε µικρότερο αριθµό επενδυτών η ουκρανική, η λιβανική και της Σαουδικής Αραβίας».
Στη Λεµεσό αγοράζουν διαµερίσµατα κυρίως Ρώσοι. Στη Λάρνακα τα διαµερίσµατα έχουν κυρίως αγοραστές λιβανικής καταγωγής. Στην Πάφο αγοράζονται κατοικίες και διαµερίσµατα τόσο από Ρώσους όσο και από Κινέζους υπηκόους. Οι Κινέζοι αποκτούν κυρίως κατοικίες, ενώ οι Ρώσοι και από τα δύο. Στην ελεύθερη Αµµόχωστο κυριαρχούν και πάλι οι Ρώσοι, οι Λιβανέζοι και οι Κινέζοι.
Οι συναλλαγές των €7 δισ.
Από το 2013 µέχρι και το 2018 οι συναλλαγές που αφορούν το πρόγραµµα προσέγγιζαν τα €7 δισ., µε βάση τη µελέτη που είχε διενεργήσει το Υπουργείο Οικονοµικών. Άρα, σήµερα το ύψος των συναλλαγών έχει ξεπεράσει αυτό το ποσό. Η µελέτη οικονοµικού αντικτύπου δεικνύει και την επίδραση του Κυπριακού Επενδυτικού Προγράµµατος στον ρυθµό ανάπτυξης της οικονοµίας. Από το 2013 έως και το 2018 αξιοποίησαν το πρόγραµµα πολιτογράφησης της ∆ηµοκρατίας συνολικά 1.864 ξένοι επενδυτές. Οι συναλλαγές που σχετίζονται µε το πρόγραµµα πολιτογράφησης αγγίζουν τα €6,6 δισ. Το 24% περίπου των συναλλαγών στον τοµέα των ακινήτων εµπίπτουν στο πρόγραµµα. Συγκεκριµένα, οι συναλλαγές των €6,6 δισ. αναλύονται ως εξής:
Βεβαίως, ένα ακίνητο το οποίο αλλάζει χέρια, µια κατάθεση ή η έκδοση οµολόγου, δεν συνεισφέρουν στο ΑΕΠ της χώρας. Εάν συνέβαινε αυτό, τότε ο ρυθµός ανάπτυξης της οικονοµίας θα έφτανε ενδεχοµένως και το 10% του ΑΕΠ. Αυτό ακριβώς είχε επισηµάνει και ο Υπουργός Οικονοµικών στο πλαίσιο της δηµοσιοποίησης των ευρηµάτων της µελέτης. Άλλο συναλλαγές και άλλο επενδύσεις µε θετικό αντίκτυπο στον ρυθµό ανάπτυξης της κυπριακής οικονοµίας, είχε πει ο Χάρης Γεωργιάδης τη 13η Φεβρουαρίου του 2019 από το Προεδρικό, εξηγώντας ότι «για την τριετία 2016-2018 η συνολική συµβολή του προγράµµατος στην ανάπτυξη ανέρχεται στο 1,2% επί συνόλου 13 ποσοστιαίων µονάδων, που είναι η ανάπτυξη της τελευταίας τριετίας».
Η µελέτη οικονοµικού αντικτύπου αποτυπώνει τη σηµαντικότητα του προγράµµατος πολιτογράφησης ξένων επενδυτών για τον βαρύνουσας σηµασίας τοµέα των ακινήτων. Ο Υπουργός Οικονοµικών συµπλήρωνε τότε ότι δεν προκύπτει, µε βάση τα ευρήµατα της µελέτης, υπερθέρµανση του συγκεκριµένου τοµέα, «ούτε και ιδιαίτερα υψηλή εξάρτηση της οικονοµίας και της αναπτυξιακής προοπτικής από τον συγκεκριµένο τοµέα».
Η μεγαλύτερη μάζα των πολιτογραφήσεων καταγράφεται από το 2014 και έπειτα.
ΕΤΟΣ
2011: 30 πολιτογραφήσεις
2012: 45 πολιτογραφήσεις
2013: 55 πολιτογραφήσεις
2014: 210 πολιτογραφήσεις
2015: 337 πολιτογραφήσεις
2016: 425 πολιτογραφήσεις
2017: 503 πολιτογραφήσεις
2018 (Μέχρι 15/08): 352 πολιτογραφήσεις
ΚΑΤΑΘΕΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ 2019
Εταιρείες: €433 ΕΚΑΤ.
Λοιποί ενδιάµεσοι χρηµατοπιστωτικοί οργανισµοί: €146,5 εκατ.
Ασφαλιστικές επιχειρήσεις και συνταξιοδοτικά ταµεία: €60,4 εκατ.
Γενική κυβέρνηση: €38,3 εκατ.
Νοικοκυριά: €10 εκατ.
Ο αντίκτυπος στον τομέα των κατασκευών
Το 2018, το ποσοστό των συναλλαγών που αφορούσε το πρόγραµµα ανήλθε περίπου στο 38%. Σηµαντική είναι και η αύξηση του µεριδίου από το 2015, που ήταν γύρω στο 19,5%. Η απασχόληση στον κατασκευαστικό τοµέα άρχισε να επηρεάζεται θετικά από το 2016, οπότε και είχε καταγραφεί αύξηση 1.970 ατόµων. Η αύξηση έφτασε τα 3.020 άτοµα το 2017, για να φτάσει τα 3.357 άτοµα το 1ο εννιάµηνο του 2018. Η επίδραση του προγράµµατος στην απασχόληση είναι 341 άτοµα το 2016, 638 άτοµα το 2017 και 1.265 άτοµα τους πρώτους εννέα µήνες του 2018.
Η µελέτη του Υπουργείου Οικονοµικών είχε προσµετρήσει και την επίπτωση του επενδυτικού προγράµµατος στην αύξηση της προστιθέµενης αξίας στον τοµέα των κατασκευών/επενδύσεις σε κατασκευές.
Η προστιθέµενη αξία του κατασκευαστικού τοµέα αυξήθηκε κατά:
2016: €110 εκατ.
2017: €207 εκατ.
Εννιάμηνο 2018: €150 εκατ.
Τομέας των ακινήτων και μεταρρυθμίσεις
Ο τοµέας των ακινήτων αποτελεί σηµαντικό αιµοδότη της κυπριακής οικονοµίας. Ο τοµέας τα τελευταία χρόνια επανήλθε σε θετικούς ρυθµούς ανάπτυξης, κάτι που άλλωστε διαφαίνεται και από τα στατιστικά. Αυτό φυσικά δεν σηµαίνει ότι οι προκλήσεις για τον τοµέα δεν παραµένουν σηµαντικές.