Πριν τη δημιουργία των αγορών ηλεκτρισμού οι κρατικές εταιρείες ηλεκτρισμού καθόριζαν μέσω των εγκεκριμένων, από τα Κράτη, τιμολογίων την τιμή του ηλεκτρισμού. Οι κρατικές εταιρείες ηλεκτρισμού είχαν το μονοπώλιο στην παραγωγή, μεταφορά, διανομή και προμήθεια της ηλεκτρικής ενέργειας στη χώρα. Με τη δημιουργία των αγορών ηλεκτρισμού διαμορφώθηκαν συνθήκες ανταγωνισμού. Ο ηλεκτρισμός όμως έχει ιδιαιτερότητες αφού αποτελείται από τέσσερις διακριτές δραστηριότητες, όπως (α) παραγωγή ηλεκτρισμού, (β) μεταφορά ηλεκτρισμού, (γ) διανομή ηλεκτρισμού και (δ) προμήθεια ηλεκτρισμού. Οι δραστηριότητες της μεταφοράς και διανομής είναι φυσικά μονοπώλια (δηλαδή αυστηρά ρυθμιζόμενες δραστηριότητες) αφού η υποδομή (ηλεκτρικό δίκτυο) είναι μία για να εξυπηρετήσει τις ανοικτές σε ανταγωνισμό δραστηριότητες της παραγωγής (σε επίπεδο χονδρικής) και προμήθειας (σε επίπεδο λιανικής) οι οποίες υπόκεινται στους κανόνες του ελεύθερου ανταγωνισμού. Με αυτό τον τρόπο το προϊόν (ηλεκτρισμός) που εμπορεύονται οι δραστηριότητες παραγωγής και προμήθειας μεταφέρεται μέσο του ηλεκτρικού δικτύου από τον τόπο παραγωγής του στον τόπο κατανάλωσής του.
Πώς γίνεται η αγοραπωλησία ηλεκτρισμού μεταξύ παραγωγών και προμηθευτών στο επίπεδο χονδρικής; Οι παραγωγοί συμβάλλονται με τους προμηθευτές σε χονδρική τιμή ηλεκτρισμού με διμερή συμβόλαια στην προθεσμιακή αγορά. Επίσης, για παραγωγή που δεν έχει συμβολαιοποιηθεί οι παραγωγοί μπορούν να κάνουν προσφορές πώλησης (offers), στην προ-ημερήσια ή στην ενδο-ημερήσια αγορά ηλεκτρισμού, σε τιμές χονδρικής, δηλαδή υποβολή δηλώσεων για την προσφερόμενη τιμή και τη διαθεσιμότητα ηλεκτρικής ισχύος για κάθε μονάδα ηλεκτροπαραγωγής. Αντίστοιχα, οι προμηθευτές μπορούν να κάνουν προσφορές αγοράς (bids), από την προ-ημερήσια ή την ενδο-ημερήσια αγορά ηλεκτρισμού, σε τιμές χονδρικής, δηλαδή υποβολή δηλώσεων φορτίου για τις ποσότητες ηλεκτρικής ενέργειας που θα χρειαστούν οι πελάτες τους.
Τι περιλαμβάνει η χονδρική τιμή ηλεκτρισμού ενός παραγωγού; Με απλά λόγια τα έξοδα για την παραγωγή μιας κιλοβατώρας ηλεκτρισμού και το κέρδος που χρειάζεται για να είναι τουλάχιστον βιώσιμη η επιχείρησή του αλλά ταυτόχρονα να είναι ελκυστικός προς τους προμηθευτές έτσι ώστε να μπορεί να πωλήσει το προϊόν του (ηλεκτρισμός). Τα έξοδα περιλαμβάνουν την ανάκτηση κεφαλαίου, το κόστος λειτουργίας, το κόστος συντήρησης και το κόστος καυσίμου και αγοράς δικαιωμάτων θερμοκηπιακών αερίων (στην περίπτωση συμβατικών μονάδων ηλεκτροπαραγωγής). Στις αγορές ηλεκτρισμού συμμετέχουν συμβατικές τεχνολογίες ηλεκτροπαραγωγής καθώς επίσης και ανανεώσιμες τεχνολογίες ηλεκτροπαραγωγής των οποίων το σταθμισμένο κόστος ηλεκτρικής ενέργειας (levelized cost of electricity) είναι πιο χαμηλό από αυτό του μίγματος των συμβατικών μονάδων ηλεκτροπαραγωγής. Το κόστος των εφεδρειών που χρειάζονται για την κάλυψη των διακοπτόμενων ανανεώσιμων τεχνολογιών ηλεκτροπαραγωγής υπολογίζεται ξεχωριστά και περιλαμβάνεται στο κόστος της αγοράς εξισορρόπησης ως μέρος των επικουρικών υπηρεσιών. Παραγωγοί και προμηθευτές υπόκεινται σε χρεώσεις ανισοζυγίων και αφορούν κατά πόσο έχουν εκπληρώσει τις υποχρεώσεις τους προς την αγορά και τις υποχρεώσεις τους όσον αφορά τις εντολές κατανομής. Στις περιπτώσεις συστηματικών υπό ή υπέρ δηλώσεων ποσοτήτων στις προσφορές τους υπόκεινται σε χρηματικές ποινές.
Πώς γίνεται η πώληση ηλεκτρισμού από τους προμηθευτές προς τους καταναλωτές στο επίπεδο λιανικής; Οι προμηθευτές συμβάλλονται με τους καταναλωτές σε λιανική τιμή ηλεκτρισμού με συμβόλαια. Τα συμβόλαια στηρίζονται στις προσφερόμενες από τους προμηθευτές διατιμήσεις (π.χ., για διάφορες κατηγορίες πελατών). Οι πελάτες αξιολογούν τις προσφερόμενες διατιμήσεις από τους διάφορους προμηθευτές και μπορούν να συμβληθούν με τον όποιον προμηθευτή της αρεσκείας τους λαμβάνοντας υπόψη κατά κύριο λόγο το κόστος (προσφερόμενες διατιμήσεις) και συνάμα την αξιοπιστία του προμηθευτή.
Τι περιλαμβάνει η λιανική τιμή ηλεκτρισμού ενός προμηθευτή; Με απλά λόγια τα έξοδα για την αγορά μιας κιλοβατώρας ηλεκτρισμού στη χονδρική τιμή καθώς, τα λειτουργικά έξοδα των προμηθευτών και το κέρδος που χρειάζεται για να είναι τουλάχιστον βιώσιμη η επιχείρησή του αλλά ταυτόχρονα να είναι ελκυστική προς τους καταναλωτές έτσι ώστε να μπορεί να πωλήσει το προϊόν του (ηλεκτρισμός). Επίσης, συμπεριλαμβάνει τις μη υποκείμενες σε ανταγωνισμό οριζόμενες χρεώσεις, όπως τα τέλη χρήσης δικτύου (μεταφορά και διανομή), το κόστος των επικουρικών υπηρεσιών (π.χ., εφεδρείες, τήρηση και έλεγχος συχνότητας, κτλ.). Επιπλέον συμπεριλαμβάνει τις διοικητικά οριζόμενες χρεώσεις όπως το κοινωνικό τιμολόγιο για τους ευάλωτους καταναλωτές (υπηρεσίες δημόσιας ωφέλειας), το τέλος ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και τον φόρο προστιθέμενης αξίας.
Δρ. Ανδρέας Πουλλικκάς
Πρόεδρος Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας Κύπρου