Σε έναν εμπορικό πόλεμο όπου τα βλέμματα στρέφονται κυρίως στα αμερικανικά ομόλογα και στους δασμούς, η Κίνα επιστρατεύει ένα πιο αθόρυβο αλλά εξαιρετικά αποτελεσματικό όπλο: τον σχεδόν απόλυτο έλεγχο της παγκόσμιας αγοράς σπάνιων γαιών.
Τα σπάνια αυτά μέταλλα, αν και παράγονται και καταναλώνονται σε μικρές ποσότητες, είναι κρίσιμα για μια τεράστια γκάμα τεχνολογιών αιχμής — από τις ανανεώσιμες πηγές και τα ηλεκτρικά οχήματα, μέχρι την άμυνα, τη μικροηλεκτρονική και την ιατρική τεχνολογία.
Στις 4 Απριλίου, το Πεκίνο ανακοίνωσε περιορισμούς στις εξαγωγές επτά σπάνιων γαιών προς τις Ηνωμένες Πολιτείες, ως απάντηση στους νέους δασμούς της κυβέρνησης Τραμπ. Η κίνηση αυτή υποχρεώνει τις εταιρείες να ζητούν άδεια για εξαγωγή και, αν και δεν αποτελεί πλήρη απαγόρευση, ανοίγει ξεκάθαρα τον δρόμο για ένα πιθανό εμπάργκο. Η Κίνα έχει ήδη απαγορεύσει την εξαγωγή τριών άλλων κρίσιμων μετάλλων και έχει ενισχύσει τον έλεγχο σε πολλά ακόμα.
Η στρατηγική σημασία των σπάνιων γαιών
Όπως επισημαίνει ο Economist η προϊστορία δείχνει πώς τέτοιοι περιορισμοί μπορούν να αποσταθεροποιήσουν ολόκληρες αγορές. Το 2022, η Κίνα περιόρισε τις εξαγωγές γαλλίου και γερμανίου — βασικών μετάλλων για ημιαγωγούς, ραντάρ και δορυφορικά συστήματα.
Μέχρι το τέλος του 2023, οι εξαγωγές προς τις ΗΠΑ είχαν απαγορευτεί πλήρως, μαζί με τον αντιμόνιο, έναν βασικό επιβραδυντή φλόγας. Οι τιμές αυξήθηκαν απότομα και η παγκόσμια αγορά διασπάστηκε. Σήμερα, το γάλλιο στη Δύση κοστίζει δύο με τρεις φορές περισσότερο από ό,τι στην Κίνα.
Παρόλα αυτά, η επίπτωση δεν ήταν άμεση: αρκετοί αγοραστές είχαν ήδη δημιουργήσει στοκ, η Κίνα δεν ακύρωσε προϋπάρχοντα συμβόλαια και ορισμένες ποσότητες συνέχισαν να ρέουν μέσω τρίτων χωρών. Ωστόσο, η νέα λίστα μετάλλων που στοχεύει η Κίνα είναι πιο ευαίσθητη και η πίεση στις ΗΠΑ ενδέχεται αυτή τη φορά να είναι πολύ πιο έντονη.
Γιατί η νέα απειλή είναι πιο σοβαρή
Η απόφαση του Πεκίνου να στοχεύσει τα «βαρέα» σπάνια μέταλλα προκαλεί μεγαλύτερη ανησυχία για τρεις βασικούς λόγους:
- Πρώτον, αυτά τα μέταλλα είναι εξαιρετικά δύσκολο να αντικατασταθούν. Το δυσπρόσιο και το τέρβιο, για παράδειγμα, ρυθμίζουν τη θερμοκρασία στους μαγνήτες που χρησιμοποιούνται σε ανεμογεννήτριες ανοιχτής θαλάσσης, σε αεροπλάνα και σε διαστημικές εφαρμογές. Άλλα μέταλλα της λίστας είναι κρίσιμα για την κατασκευή μικροτσίπ τεχνητής νοημοσύνης, MRI scanners, λέιζερ και οπτικών ινών.
- Δεύτερον, η Κίνα έχει σχεδόν μονοπωλιακό έλεγχο στην παραγωγή και επεξεργασία αυτών των μετάλλων. Όχι μόνο ελέγχει τα περισσότερα κοιτάσματα εντός των συνόρων της και στη Μιανμάρ, αλλά επεξεργάζεται και το 98% της παγκόσμιας παραγωγής. Σε αντίθεση με άλλα μέταλλα, οι σπάνιες γαίες δεν εξορύσσονται ως παραπροϊόντα ευρείας παραγωγής (όπως π.χ. το αλουμίνιο). Η απομόνωσή τους απαιτεί εξαιρετικά εξειδικευμένη χημική επεξεργασία και είναι ιδιαίτερα δαπανηρή.
- Τρίτον, η Κίνα διαθέτει τα μέσα για να εφαρμόσει ένα εμπάργκο με εξαιρετική ακρίβεια και αυστηρότητα. Η κυβέρνηση μπορεί να εντοπίσει κάθε τόνο σπάνιας γαίας που εξορύσσεται και επεξεργάζεται εντός της χώρας, να παρακολουθήσει πού καταλήγει και να εντοπίσει παρακάμψεις μέσω τρίτων χωρών. «Οι επιπτώσεις θα ήταν εκτεταμένες, γιατί η Κίνα θα φρόντιζε να κλείσει κάθε πιθανή “πίσω πόρτα”», προειδοποιεί η Melissa Sanderson, βετεράνος του Υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ.
Αμερικανική εξάρτηση και καθυστέρηση
Η εξάρτηση των ΗΠΑ από την Κίνα είναι τόσο βαθειά, που οι συνέπειες ενός πλήρους εμπάργκο θα γίνονταν γρήγορα αισθητές. Η Neha Mukherjee της Benchmark Minerals υπολογίζει ότι η τιμή του δυσπροσίου θα ανέβει από τα $230 στα $300 ανά κιλό. Τα υπάρχοντα αποθέματα θα εξαντλούνταν σε λίγους μήνες. Οι πολιτικές χρήσεις θα ήταν οι πρώτες που θα επηρεάζονταν: οι ανεμογεννήτριες ίσως καταστούν οικονομικά ασύμφορες, τα ηλεκτρικά οχήματα ίσως περιοριστούν σε μικρότερης ισχύος κινητήρες. Σύντομα, η επίπτωση θα αγγίξει και την άμυνα.
Οι ΗΠΑ έχουν ξεκινήσει προσπάθειες απεξάρτησης, αλλά βρίσκονται ακόμη στην αρχή. Σήμερα λειτουργεί μόνο ένα ορυχείο σπάνιων γαιών, στην Καλιφόρνια. Σχεδιάζονται και άλλα, τόσο στο εσωτερικό όσο και σε χώρες όπως η Βραζιλία και η Νότια Αφρική. Επικαλούνται μάλιστα τον Νόμο Αμυντικής Παραγωγής του 1950, χρηματοδοτώντας την πρώτη μονάδα επεξεργασίας βαρέων σπάνιων γαιών εκτός Κίνας — στο Τέξας. Ωστόσο, η παραγωγή μαγνητών υψηλής απόδοσης απαιτεί τεχνογνωσία που η αμερικανική βιομηχανία ακόμη δεν διαθέτει. Οι αναλυτές εκτιμούν ότι θα χρειαστούν 3 έως 5 χρόνια για να δημιουργηθεί μια αυτάρκης εφοδιαστική αλυσίδα από το ορυχείο ως τον μαγνήτη.
Το προηγούμενο της Ιαπωνίας και το ενδεχόμενο «ελεγχόμενης σύγκρουσης»
Ένα πλήρες εμπάργκο θα έπληττε και την Κίνα, καθώς θα μείωνε τη διεθνή ζήτηση. Το 2010, όταν είχε επιβάλει ανάλογη απαγόρευση στις εξαγωγές προς την Ιαπωνία, εξαιτίας διαμάχης για αλιευτικά δικαιώματα, η Ιαπωνία προχώρησε σε παραχωρήσεις και η ροή επανήλθε. Ωστόσο, στο μεσοδιάστημα, οι ιαπωνικές αυτοκινητοβιομηχανίες σχεδίασαν οχήματα που βασίζονταν λιγότερο στις σπάνιες γαίες.
Σήμερα, το Πεκίνο ίσως προτιμήσει στοχευμένες μειώσεις αντί για καθολική απαγόρευση — εκτός αν οι εμπορικές προκλήσεις από την πλευρά των ΗΠΑ, και ιδιαίτερα του Τραμπ, ενταθούν. Σε μια τέτοια περίπτωση, το γεωπολιτικό παιχνίδι μπορεί να μετατραπεί σε κάτι πολύ πιο σκληρό.
Πηγή: naftemporiki.gr
Διαβάστε επίσης: ΕΕ: Κυρώσεις κατά του Ιράν μετά τις συλλήψεις ευρωπαίων πολιτών