Του Gideon Rachman στους Financial Times
O Ντόναλντ Τραμπ υποσχέθηκε να κάνει την Αμερική μεγάλη ξανά. Το αγαπημένο σλόγκαν του Σι Τζινπίνγκ διακηρύσσει τη «μεγάλη αναγέννηση» του κινεζικού λαού. Ο Βλαντίμιρ Πούτιν ωθείται από μια παρόμοια απεγνωσμένη επιθυμία να αποκαταστήσει το ρωσικό μεγαλείο.
Αλλά πώς ορίζεις μια μεγάλη χώρα; Ο Πούτιν και ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ο οποίος πέθανε την περασμένη εβδομάδα, είχαν διαφορετικές αντιλήψεις σχετικά με αυτό.
Για τον Πούτιν, το εθνικό μεγαλείο καθορίζεται από την εδαφική επικράτεια, τη στρατιωτική ισχύ και την ικανότητα να τρομοκρατείς ή να υποτάσσεις τους γείτονές σου. Ο Ρώσος ηγέτης πιστεύει ότι είναι δικαίωμα της χώρας του να είναι μια από τις μεγάλες δυνάμεις του πλανήτη. Ο ίδιος πιστεύει ότι «λήστεψαν» τη Ρωσία όταν η Ουκρανία έγινε ανεξάρτητο κράτος και ότι το κλειδί για την ανάκτηση εθνικής ισχύος και αίγλης είναι η ανακατάληψη χαμένων εδαφών. Η τραγική απόφαση της εισβολής στην Ουκρανία ήταν η κορύφωση αυτής της ψύχωσης.
Για τον Γκορμπατσόφ, το εθνικό μεγαλείο καθοριζόταν περισσότερο από την αξιοπρέπεια των απλών πολιτών. Σε συνέντευξη που έδωσε το 2001 με τον ιστορικό Ντάνιελ Γιέργκιν, αναφέρθηκε στην αδυναμία της Σοβιετικής Ένωσης να παράσχει στους πολίτες τα χρειώδη. «Φανταστείτε μια χώρα που πηγαίνει στο Διάστημα, θέτει σε τροχιά δορυφόρους Sputnik, δημιουργεί ένα τέτοιο αμυντικό σύστημα… Αλλά δεν υπάρχει οδοντόκρεμα, σαπούνι, ούτε τα αγαθά πρώτης ανάγκης. Ήταν απίστευτο και εξευτελιστικό να εργάζεσαι σε μια τέτοια κυβέρνηση».
Το γεγονός ότι οι απλοί Ρώσοι δεν είναι πλέον αντιμέτωποι με τέτοιες ελλείψεις οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στις οικονομικές μεταρρυθμίσεις του Γκορμπατσόφ, όσο διστακτικές και αν ήταν. Όσοι τον κατηγορούν ότι διέλυσε μια λειτουργική σοβιετική οικονομία θα έπρεπε να το θυμούνται αυτό.
Η αντίληψη του πρώην ηγέτη της Σοβιετικής Ένωσης για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια επεκτείνεται στην ελευθερία του λόγου. Ήταν επίσης «απίστευτο και ντροπιαστικό» ότι υπό το σοβιετικό σύστημα, μορφωμένοι άνθρωποι έπρεπε να ζουν σε έναν κόσμο επίσημων ψεμάτων, σλόγκαν και λογοκρισίας. Ο Γκορμπατσόφ το άλλαξε αυτό χαλαρώνοντας τον έλεγχο στον Τύπο και τoν κλάδο του πολιτισμού, απελευθερώνοντας αντιφρονούντες και επιτρέποντας να υπάρξει ξανά πραγματική ιστορική έρευνα.
Ο Πούτιν επαναφέρει τη Ρωσία στη σοβιετικού τύπου καταπίεση, καταπνίγοντας τα τελευταία ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης, φυλακίζοντας την αντιπολίτευση και καθιστώντας έγκλημα να υποστηρίξει κάποιος ότι η Ρωσία βρίσκεται σε πόλεμο.
H αντίληψη του Γκορμπατσόφ για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια εκτεινόταν επίσης πέρα από τα σύνορα της Ρωσίας. Η πιο σημαντική ηθική απόφαση που έλαβε ποτέ ήταν να μη στείλει σοβιετικά τεθωρακισμένα στην Πολωνία, την Ουγγαρία ή την Ανατολική Γερμανία το 1989, καθώς ανθούσαν τα δημοκρατικά κινήματα.
Για μια σύντομη περίοδο, ένας Ρώσος ηγέτης έγινε διεθνές σύμβολο της πολιτικής ελευθερίας. Όταν ο Γκορμπατσόφ επισκέφτηκε το Ανατολικό Βερολίνο τον Οκτώβριο του 1989, έναν μήνα πριν την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, τα πλήθη φώναζαν «Γκόρμπι, βοήθησέ μας». Όταν επισκέφτηκε τον Μάιο το Πεκίνο, οι φοιτητές που διαδήλωναν στην Πλατεία Τιενανμέν τον επευφημούσαν σαν ήρωα -έναν ηγέτη που είχε δείξει ότι οι απολυταρχίες μπορούν να μεταρρυθμιστούν και δεν χρειάζεται να σκοτώνουν διαδηλωτές στους δρόμους. Το όνειρο αυτό τέλειωσε με τη σφαγή στην Πλατεία Τιενανμέν ένα μήνα αργότερα.
Είναι αλήθεια ότι οι κινήσεις του Γκορμπατσόφ δεν ήταν πάντοτε ευγενείς και μη βίαιες. Στις βαλτικές χώρες δεν ξεχνούν ότι έστειλε Σοβιετικούς στρατιώτες το 1991, σε μια αποτυχημένη προσπάθεια να εμποδίσει την πορεία τους προς την ανεξαρτησία.
Αλλά όπως θα επεσήμαναν πρώτοι οι οπαδοί του Πούτιν, ο Γκορμπατσόφ δεν ήταν τόσο αδίστακτος ώστε να συνεχίσει να πολεμάει και να σκοτώνει ωσότου η Μόσχα ανακτήσει τον έλεγχο. Ο Πούτιν είναι αποφασισμένος να μην επαναλάβει αυτό το «λάθος» και η Ουκρανία έχει πληρώσει τρομακτικό ανθρώπινο κόστος εξαιτίας αυτού.
Όταν γίνει γνωστή η πραγματική ιστορία για το τι συνέβη κατά τη ρωσική εισβολή της Μαριούπολης, μπορεί να αποκαλυφθεί ένα έγκλημα πολέμου ιστορικών διαστάσεων -με πολλές χιλιάδες αμάχους νεκρούς και θαμμένους σε μαζικούς τάφους.
Για τον Πούτιν, σφαγές όπως αυτή στη Μαριούπολη αποτελούν απλώς λεπτομέρειες μπροστά στην ιστορική του αποστολή να αποκαταστήσει το ρωσικό μεγαλείο. Οι αρχικές του προσδοκίες για μια νίκη απέναντι στην Ουκρανία εντός ολίγων ημερών διαψεύστηκαν. Αλλά το αντιπαρήλθε αυτό συγκρίνοντας τον εαυτό του με τον Μεγάλο Πέτρο, του οποίου ο Μεγάλος Βόρειος Πόλεμος κράτησε πάνω από 20 χρόνια προτού καταφέρει εντέλει να κερδίσει.
Είναι μια αποκαλυπτική σύγκριση. Ο Μεγάλος Πέτρος ήταν δεσπότης, τον οποίο διέκρινε η παντελής αδιαφορία για την απώλεια ανθρώπινων ζωών. Πολλές χιλιάδες πέθαναν στην οικοδόμηση της νέας του πρωτεύουσας, της Αγίας Πετρούπολης. Ο Πέτρος επέβαλε επίσης υποχρεωτική στράτευση για να τροφοδοτήσει τους πολέμους του. Αυτό είναι ένα βήμα το οποίο ο Πούτιν δεν έχει κάνει ως τώρα. Παρ' όλες τις τσαρικές του αξιώσεις, πιθανότατα κατανοεί πόσο επικίνδυνο είναι να αντιμετωπίζεις πολίτες του 21ου αιώνα σαν δουλοπάροικους του 18ου αιώνα.
Ο Πούτιν μπορεί να πιστεύει ότι οι νίκες στο μέτωπο και οι εδαφικές κατακτήσεις είναι οι μόνοι πραγματικοί τρόποι για την ανάκτηση του εθνικού μεγαλείου. Αλλά αυτό που η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας των ΗΠΑ αποκαλούσε «σεβασμό στις απόψεις της ανθρωπότητας» θα έπρεπε να μετρά εξίσου. Η πολεμοχαρής Ρωσία δεν τα πηγαίνει καλά σε αυτό το πεδίο. Διεθνής έρευνα που πραγματοποιήθηκε την περασμένη χρονιά από το Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια και άλλους διαπίστωσε ότι οι τρεις πιο σεβαστές χώρες στον κόσμο ήταν ο Καναδάς, η Ιαπωνία και η Γερμανία.
Και οι τρεις χώρες είχαν υψηλή αξιολόγηση σε δείκτες όπως η διαφάνεια, ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η κοινωνική δικαιοσύνη. Πρόκειται για πράγματα τα οποία έχουν μικρή σημασία στη Ρωσία του Πούτιν αλλά τα παίρνουν πολύ σοβαρά άνθρωποι και κυβερνήσεις που ενδιαφέρονται για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Ο Πούτιν έδειξε πόσο περιφρονεί αυτές τις αξίες -τις αξίες που προήγαγε ο Γκορμπατσόφ-, με το να δηλώσει πολύ απασχολημένος για να παραστεί στην κηδεία του. Χιλιάδες Ρώσοι που πέρασαν δίπλα από το ανοιχτό φέρετρο του Γκορμπατσόφ έδειξαν σιωπηρά τη διαφωνία τους.
Πηγή: Financial Times, euro2day.gr