«Το 2021 θα είναι ακόμη ένας χρόνος με σοβαρά προβλήματα»

Ο Ανώτερος Εκτελεστικός Διευθυντής της Deloitte, Χρίστης Χριστοφόρου στο Economy Today.

«Το 2021 θα είναι ακόμη ένας χρόνος με σοβαρά οικονομικά προβλήματα. Το δημόσιο χρέος οδεύει σε επίπεδα ρεκόρ, που φτάνουν το 120% του ΑΕΠ. Τα δημόσια οικονομικά είναι ασφυκτικά πιεσμένα. Ο ιδιωτικός τομέας βαριά πληγωμένος από την υπολειτουργία των προηγούμενων μηνών». Τα πιο πάνω τονίζει σε συνέντευξη που παραχωρεί στο περιοδικό Economy Today ο Ανώτερος Εκτελεστικός Διευθυντής της Deloitte, Χρίστης Χριστοφόρου, ο οποίος καταθέτει τις απόψεις του για την οικονομία αλλά και για τις προοπτικές που μπορεί να έχει η Κύπρος σε άλλους τομείς υπηρεσιών, πέραν των παραδοσιακών. Σε μια εφ’ όλης της ύλης συνέντευξη, ο κ. Χριστοφόρου προβαίνει στον δικό του απολογισμό σε ό,τι αφορά τα τεκταινόμενα στον τομέα της οικονομίας, ενώ προχωρά ένα βήμα πιο πέρα, καταλογίζοντας ευθύνες στο πολιτικό σύστημα σε ό,τι αφορά τα ευρύτερα θέματα μεταρρύθμισης.

Ο κ. Χριστοφόρου, που παραδίδει τη σκυτάλη του Ανώτερου Εκτελεστικού Διευθυντή τον ερχόμενο Ιούνιο, μετά από πολύχρονη παρουσία στην Deloitte, μιλά για το μεγαλύτερό του δίδαγμα αλλά και για τους σταθμούς στην καριέρα του.

Ποια ήταν η επίδραση του COVID-19 στην κυπριακή οικονομία; Ποιες είναι οι εκτιμήσεις σας για το 2020-2021;

Όπως σε όλο τον πλανήτη, έτσι και στην Κύπρο, η εκδήλωση του COVID-19 επέφερε μεγάλες ανατροπές. Κατ’ αρχάς, υπήρξε μεγάλη ανησυχία για τη δημόσια υγεία και τις αντοχές του συστήματος υγείας. Ευτυχώς, σε αυτόν τον τομέα, με τα μέτρα που λήφθηκαν και λαμβάνονται, η κατάσταση είναι υπό έλεγχο. Στη συνέχεια, λόγω του lockdown, υπήρξε παροπλισμός ολόκληρης της οικονομίας, με πρώτα θύματα τους κλάδους των αερομεταφορών και του τουρισμού. Όμως, οι επιπτώσεις ήταν διαδοχικές και επεκτάθηκαν σε όλο το φάσμα της οικονομίας.

Σήμερα, η εικόνα είναι ακόμα ζοφερή. Το μεν κράτος και τα δημόσια οικονομικά είναι ασφυκτικά πιεσμένα λόγω της πολύμηνης στήριξης που προσφέρθηκε σε επιχειρήσεις και εργαζόμενους, ενώ ο ιδιωτικός τομέας είναι βαριά πληγωμένος από την υπολειτουργία των προηγούμενων μηνών. Ως εκ τούτου, οι εκτιμήσεις για φέτος δεν είναι καλές, αφού θα είναι πολύ δύσκολο να καλύψουμε τις ζημιές που δημιουργήθηκαν, ειδικά στους τομείς που πλήγηκαν καίρια. Ήδη, η πρόβλεψη για το ΑΕΠ της χώρας ανεβάζει την ύφεση γύρω στο 7%, ενώ το δημοσιονομικό έλλειμμα θα αυξηθεί σε μεγάλο βαθμό και το δημόσιο χρέος θα ανέλθει σε επίπεδα ρεκόρ, στο 120% του ΑΕΠ. Αρνητική φαίνεται να είναι η εικόνα και στην ιδιωτική οικονομία, όπου οι περισσότερες επιχειρήσεις θα βρεθούν αντιμέτωπες με ζημιές, λόγω μείωσης εργασιών. Για το 2021 είναι πρόωρο να γίνει ακριβής εκτίμηση, αφού πολλά θα εξαρτηθούν από την πορεία της πανδημίας, όχι μόνο στην Κύπρο, αλλά διεθνώς. Η Κύπρος, ως εξωστρεφής οικονομία, δεν επηρεάζεται μόνο από τον έλεγχο της πανδημίας εντός, αλλά και από το τι γίνεται στο εξωτερικό. Θέλουμε να πιστεύουμε ότι θα υπάρξουν θετικότερες εξελίξεις για την πανδημία, ώστε το 2021 να επιστρέψουμε σε μια καινούργια κανονικότητα και οι μηχανές της οικονομίας να πάρουν μπρος. Προσωπικά, εκτιμώ ότι το 2021 θα είναι ακόμη ένας χρόνος με σοβαρά προβλήματα και παρόλο που η οικονομία θα αντιδράσει θετικότερα μετά τους πρώτους μήνες της νέας χρονιάς, η αντίδραση αυτή δεν θα είναι αρκετή για να φτάσουμε στα προ COVID-19 επίπεδα.

Η ΔΙΑΦΟΡΑ ΜΕ ΤΟ 2013

Το 2013 η κυπριακή οικονομία κλήθηκε να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Σήμερα, βρίσκεται αντιμέτωπη με τις επιπτώσεις αλλά και τις απρόβλεπτες εξελίξεις που μπορεί να προκαλέσει η πανδημία του κορωνοϊού. Ποιες είναι οι διαφορές της κρίσης του COVID-19 με την κρίση του 2013; Ποια λάθη έγιναν τότε στην προσπάθεια αντιμετώπισης των επιπτώσεων που δεν θα πρέπει να επαναληφθούν;

Οι διαφορές της κρίσης που προκάλεσε ο COVID-19 σε σχέση με το 2013 είναι πολλές και σημαντικές. Κατ’ αρχάς, το 2013 η κρίση ήταν καθαρά μόνο κυπριακή, ενώ σήμερα οι επιπτώσεις της πανδημίας είναι παγκόσμιες. Αυτό σημαίνει ότι η Κύπρος και ειδικότερα σημαντικοί τομείς της, όπως ο τουρισμός, οι ξένες επενδύσεις και τα ακίνητα, επηρεάζονται δυσμενώς και από το εξωτερικό περιβάλλον. Από την άλλη πλευρά, η διεθνής διάσταση της πανδημίας επέτρεψε στην Κύπρο να εξασφαλίσει πόρους από την Ευρωπαϊκή Ένωση, κάτι αρκετά σημαντικό.

Μια άλλη σημαντική διαφορά είναι ότι η κρίση της πανδημίας βρήκε την οικονομία μας και τις τράπεζές μας σε πολύ καλύτερη θέση από ό,τι ήταν το 2013. Τόσο τα δημόσια ταμεία όσο και η ρευστότητα των τραπεζών είναι σε πολύ καλύτερη μοίρα. Αυτό επέτρεψε τη στήριξη των επιχειρήσεων και των εργαζομένων το πρώτο διάστημα και την προώθηση μέτρων για νέες χρηματοδοτήσεις των επιχειρήσεων. Τα λάθη που έπρεπε να αποφευχθούν το 2013 και δεν αποφεύχθηκαν, και δυστυχώς ούτε και τώρα έχουν αποφευχθεί, είναι η μη λήψη μέτρων σε ό,τι αφορά μεγάλη μερίδα εργαζομένων στον τομέα που ακούει στο όνομα δημόσιος και ευρύτερος ημικρατικός, καθώς και στον τραπεζικό. Σε καμία περίπτωση δεν θα έπρεπε να εκτεθεί η οικονομία σε νέους δημοσιονομικούς κινδύνους. Το δημόσιο χρέος οδεύει σε επίπεδα ρεκόρ, που φτάνουν το 120% του ΑΕΠ.

Χρειάζεται, λοιπόν, προσοχή. Ήδη, ο Υπουργός Οικονομικών ξεκαθάρισε ότι οι δυνατότητες του κράτους δεν είναι απεριόριστες. Πρέπει όμως οι πολιτικοί μας να προβούν επιτέλους και σε πρόσθετες, γενναίες αποφάσεις για μακροπρόθεσμη διόρθωση των εργασιακών θεσμών και της νομοθεσίας και να καταφέρουν να πείσουν τις συντεχνίες ότι το μοντέλο που έχουμε σήμερα μας οδηγεί σε οικονομική ατροφία και παρακμή. Ταυτόχρονα, να εξαγγελθούν αναπτυξιακά έργα ευρύτερης κλίμακας που θα τροφοδοτήσουν τις θέσεις εργασίας και πολλούς κοινούς πολίτες και όχι λίγους και επίλεκτους. Επίσης, οι τράπεζες θα πρέπει να είναι προσεκτικές στις νέες δανειοδοτήσεις για να μην οξυνθεί το πρόβλημα με τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια. Με δεδομένα τα μεγάλα προβλήματα έλλειψης ρευστότητας στις επιχειρήσεις, αντιλαμβάνεστε ότι δεν είναι εύκολη η διαχείριση της όλης κατάστασης.

Πρόσφατα, ο Υπουργός Οικονομικών αναθεώρησε τις προβλέψεις της κυβέρνησης, λέγοντας πως «το 2021 υπολογίζεται ότι θα υπάρξει ισχυρή ανάκαμψη γύρω στο 5,6%, κάτι που ωστόσο θα εξαρτηθεί από την εξωτερική ζήτηση, η οποία αν δεν υπάρξει, θα αναπροσαρμοστεί κατάλληλα η οικονομική πολιτική της κυβέρνησης». Σε ποιους τομείς και από ποιες χώρες υπάρχει προοπτική;

Δεν γνωρίζω κατά πόσον θα υπάρξει ανάκαμψη της τάξης του 5,6% το 2021, όμως σίγουρα αναμένουμε βελτίωση τόσο του εξωτερικού όσο και του εσωτερικού περιβάλλοντος που επηρεάζει την οικονομία.

Αν η πανδημία ελεγχθεί διεθνώς, η Κύπρος μπορεί και πρέπει να ακολουθήσει μια πιο επιθετική πολιτική προσέλκυσης τουριστών και επενδυτών. Οι τομείς του τουρισμού και των ξένων επενδύσεων είναι οι πρώτοι που μπορούν να αντιδράσουν θετικά και να δώσουν ανάσες στην οικονομία. Στο στόχαστρό μας θα πρέπει να μπουν οι παραδοσιακές αγορές μας (Μεγάλη Βρετανία, Ρωσία, Κίνα), αλλά ίσως και άλλες χώρες της Ευρώπης. Φυσικά, υπάρχουν κι άλλοι τομείς που μπορούν να αποφέρουν οφέλη, φτάνει να τους αξιοποιήσουμε σωστά. Πιστεύω ότι όλα αυτά θα εξαρτηθούν από την πορεία της πανδημίας στις ξένες αγορές, αφού τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της Κύπρου είναι δεδομένα και γνωστά σε όλους.

Πώς αξιολογείτε το υφιστάμενο μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης; Ποιες αδυναμίες διαπιστώνετε και ποιες είναι οι εισηγήσεις σας για βελτίωσή του;

Όπως πολλές φορές έχουμε αναφέρει, το μοντέλο ανάπτυξης της Κύπρου χρήζει βελτίωσης και αναμόρφωσης. Οι αλλαγές που επήλθαν τα τελευταία χρόνια στην οικονομία, σε συνδυασμό με τις τάσεις στην παγκόσμια οικονομία, επιβάλλουν νέες προσεγγίσεις εκ μέρους μας. Πέρα από την ενίσχυση και προβολή των παραδοσιακών τομέων της οικονομίας, επιβάλλεται να δώσουμε έμφαση στον ψηφιακό μετασχηματισμό του κράτους και της οικονομίας, να αξιοποιήσουμε τον τομέα της έρευνας και της καινοτομίας, να προβάλουμε τις επιδόσεις της ιδιωτικής ιατρικής και εκπαίδευσης, να προωθήσουμε τη ναυτιλία και φυσικά να αξιοποιήσουμε εμπορικά τα ενεργειακά κοιτάσματά μας. Σημαντική παρέμβαση θα πρέπει να γίνει επίσης στον τομέα των μεταρρυθμίσεων. Η καθυστέρηση που παρατηρείται στη μεταρρύθμιση της δημόσιας υπηρεσίας, της δικαιοσύνης, της τοπικής αυτοδιοίκησης και άλλων τομέων είναι απαράδεκτη. Κάποτε πρέπει να κατανοήσουμε ότι οι δομές αυτών των τομέων είναι απαρχαιωμένες και δεν μπορούν να προσφέρουν περισσότερα στην ανάπτυξη της οικονομίας. Ακόμα, οφείλουμε να αλλάξουμε νοοτροπίες σε πολλά θέματα και κυρίως στα εργασιακά. Δεν είναι δυνατόν, για λόγους πολιτικού οφέλους-κόστους, η πολιτεία να ανέχεται και να ικανοποιεί όλα τα συντεχνιακά αιτήματα (λογικά ή παράλογα) απλώς για κομματικές σκοπιμότητες. Συνοπτικά, λοιπόν, επισημαίνουμε την ανάγκη αναμόρφωσης του οικονομικού μοντέλου της χώρας για να συνάδει με τις νέες ανάγκες της οικονομίας και τις τάσεις που αναπτύσσονται διεθνώς.

Ο ΤΟΜΕΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ

Διαχρονικά, η κυπριακή οικονομία στηρίζεται στον τουρισμό και τις επαγγελματικές υπηρεσίες. Σε αντίθεση με το 2013, το 2020 οι τουριστικές αφίξεις κινήθηκαν σε πρωτόγνωρα χαμηλά επίπεδα. Σε ποιους νέους τομείς θα πρέπει να δοθεί έμφαση και ποιοι τομείς αναδείχθηκαν μέσα από την πανδημία;

Όπως ανέφερα και προηγουμένως, υπάρχουν νέοι τομείς που μπορούν να ενισχύσουν την οικονομία και να διανοίξουν νέες ευκαιρίες για όλους μας. Οι τομείς αυτοί είναι η ενέργεια, η νέα τεχνολογία, η καινοτομία, η έρευνα, η ιδιωτική ιατρική και εκπαίδευση και άλλοι. Χωρίς να παραγνωρίζουμε τους παραδοσιακούς τομείς, πρέπει να προωθήσουμε και νέους τομείς, ώστε η οικονομία να διευρύνει τις προσφερόμενες υπηρεσίες και προϊόντα της. Η Κύπρος είναι μια μικρή αλλά ανοικτή και εξωστρεφής οικονομία. Αυτό μας δίνει την ευχέρεια της ευελιξίας και της προσαρμοστικότητας για να εμπλουτίσουμε το προϊόν μας.

Ποια είναι τα μέχρι στιγμής δεδομένα στον τομέα των διεθνών υπηρεσιών και ποιες είναι οι προβλέψεις σας για τους επόμενους μήνες;

Όπως όλοι οι τομείς, έτσι και οι διεθνείς υπηρεσίες έχουν υποστεί σημαντικές επιπτώσεις. Τα πολλά υγειονομικά μέτρα δημιούργησαν προβλήματα στα ταξίδια, ενώ έχουν επηρεάσει τις μετακινήσεις και τις επαφές για διεθνείς δραστηριότητες. Πιστεύουμε ότι, μόλις ομαλοποιηθούν τα δεδομένα στον υγειονομικό τομέα, το ενδιαφέρον των ξένων θα επανέλθει και οι διεθνείς υπηρεσίες θα βρεθούν στο επίκεντρο των οικονομικών εξελίξεων. Προς το παρόν, εκείνο που γίνεται στον τομέα των διεθνών υπηρεσιών είναι διερευνήσεις ενδιαφέροντος, μελέτες νέων προτάσεων και αξιολόγηση επενδυτικών προτάσεων. Αν όλα πάνε καλά με την πανδημία, ελπίζουμε ότι πολλές από τις προτάσεις αυτές θα υλοποιηθούν, με σημαντικό όφελος για τον τόπο.

Ποια είναι η θέση σας σχετικά με την υιοθέτηση ενός ενιαίου φορολογικού συντελεστή στην Ε.Ε.;

Το θέμα αυτό έχει συζητηθεί πολλές φορές στο παρελθόν. Πιστεύω ότι είναι λάθος της Ευρωπαϊκής Ένωσης να θέλει να επιβάλει ενιαίο φορολογικό συντελεστή για όλες τις χώρες-μέλη της. Κάθε χώρα έχει τις ιδιαιτερότητές της, το μέγεθός της και τις ανάγκες που πρέπει να καλύψει. Το να ομαδοποιηθούν όλες οι χώρες φορολογικά θα οδηγήσει σε στρεβλώσεις και διακρίσεις. Η Κύπρος έχει ένα πλαίσιο με λογικούς συντελεστές φορολογίας και δεν πρέπει να αποδεχθεί την αλλαγή τους. Αν επισυμβεί αυτό, σίγουρα θα έχουμε επιπτώσεις στην προσέλκυση επενδυτών και άλλες παρενέργειες που θα βλάψουν την οικονομία. Αυτό υποστηρίζουν τόσο η κυβέρνηση όσο και όλοι οι επαγγελματίες στον χώρο μας.

Ποια η σημασία της συμφωνίας αποφυγής διπλής φορολογίας μεταξύ Κύπρου-Ρωσίας;

Με δεδομένο ότι οι ευρύτερες σχέσεις της χώρας μας με τη Ρωσία είναι πολύ στενές, θεωρούμε πολύ σημαντική τη συμφωνία αποφυγής διπλής φορολογίας με τη Ρωσία. Τα κεφάλαια που διακινούνται μεταξύ των δύο χωρών είναι πολλά, οπότε δεν έχει νόημα η διπλή φορολόγησή τους. Η πρόσφατη συμφωνία των κυβερνήσεων Κύπρου-Ρωσίας πιστεύω ότι είναι προς την ορθή κατεύθυνση και επιτρέπει στις δύο χώρες να συνεχίσουν ομαλά τις συναλλαγές τους.

Ποιες άλλες μεταρρυθμίσεις πιστεύετε ότι έχει ανάγκη η χώρα μας; Για ποιο λόγο θεωρείτε ότι υπάρχει καθυστέρηση στη λήψη των αποφάσεων;

Όπως ανέφερα, η οικονομία μας χρήζει πολλών μεταρρυθμίσεων. Το κράτος έχει γραφειοκρατικές διαδικασίες, σημαντικοί θεσμοί όζουν αναχρονισμού, μεθοδολογίες είναι προβληματικές και γενικά το όλο σύστημα δεν ανταποκρίνεται στις σύγχρονες ανάγκες της οικονομίας. Πρέπει το κράτος να εκσυγχρονιστεί, η δημόσια υπηρεσία, η δικαιοσύνη και η τοπική αυτοδιοίκηση να μεταμορφωθούν, ημικρατικοί οργανισμοί να μετοχοποιηθούν και γενικά το οικονομικό μοντέλο μας να καταστεί πιο σύγχρονο, πιο ευέλικτο και πιο λειτουργικό. Ο κύριος λόγος που καθυστερούν οι μεταρρυθμίσεις είναι η απροθυμία του πολιτικού συστήματος να προχωρήσει σε τομές, φοβούμενο το πολιτικό κόστος από τις συντεχνιακές αντιδράσεις. Είναι σημαντικό να γίνουν σοβαρές αλλαγές, διότι η οικονομία και ο τόπος υφίστανται κόστος από αυτή την αναβλητικότητα.

ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

Πώς αποτιμάτε τη συνεισφορά του Κυπριακού Επενδυτικού Προγράμματος στην κυπριακή οικονομία; Με αφορμή και τα πρόσφατα δημοσιεύματα, με ποιο τρόπο μπορεί η Κύπρος να διασφαλίσει το κύρος και την αξιοπιστία της;

Το Επενδυτικό Πρόγραμμα έχει συνεισφέρει πάρα πολλά στην οικονομία. Αν υπολογίσουμε τη συνεισφορά του, τότε μιλάμε για αρκετά δισεκατομμύρια ευρώ. Πέραν των κεφαλαίων που εισέρρευσαν στην Κύπρο και τη στήριξη πολλών επιχειρήσεων, δημιουργήθηκαν νέες θέσεις εργασίας, ενισχύθηκε η κατανάλωση, στηρίχθηκαν οι υπηρεσίες, ενισχύθηκαν τα φορολογικά έσοδα του κράτους και πολλά άλλα.

Ως εκ τούτου, επιβάλλεται να διαφυλάξουμε, να συνεχίσουμε αλλά και να βελτιώσουμε το Επενδυτικό Πρόγραμμα. Παράλληλα, για να σταματήσει αυτή η ιστορία με τις επαναλαμβανόμενες καταγγελίες, πιστεύω ότι επιτέλους θα πρέπει να τιμωρηθούν παραδειγματικά όσοι δεν ακολούθησαν τους κανόνες, έτσι ώστε να μην επαναληφθούν τα παρατράγουδα που διαβάζουμε καθημερινά στον διεθνή Τύπο. Πρέπει επίσης να εξεταστεί η προσθήκη νέων όρων και ασφαλιστικών δικλείδων, που θα καθιστούν το Πρόγραμμα πιο αυστηρό και πιο αξιόπιστο. Το Επενδυτικό Πρόγραμμα δεν θα πρέπει να επιτρέπει αμφισβητήσεις και θα πρέπει να ισχύει για όλους. Μεγάλη ευθύνη έχουν και όσοι το διαχειρίζονται, ώστε να τηρούνται οι πρόνοιες και οι όροι του.

ΑΝΑΣΤΟΛΗ ΔΟΣΕΩΝ

Στο τέλος Δεκεμβρίου λήγει η προθεσμία για αναστολή των δόσεων. Πολλοί φορείς εκφράζουν την άποψη ότι το μέτρο αυτό θα πρέπει να επεκταθεί λόγω της αβεβαιότητας που υπάρχει με την πανδημία. Ποια είναι η δική σας θέση και πόσο σας ανησυχεί ο αριθμός των ΜΕΔ;

Η διαχείριση αυτού του θέματος δεν είναι εύκολη. Από τη μια είναι η αδυναμία πολλών δανειοληπτών να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους προς τις τράπεζες και από την άλλη ο κίνδυνος να διογκωθεί το πρόβλημα με τα «κόκκινα» δάνεια. Πιστεύω ότι μέσα στο επόμενο διάστημα το πρόβλημα θα γίνει οξύτερο, αν θεωρήσουμε ότι θα υπάρξουν επιπλέον απολύσεις εργαζομένων. Μια λύση θα ήταν η συνέχιση της αναστολής δόσεων, πάνω σε στοχευμένη όμως βάση. Δηλαδή, όσοι αντικειμενικά έχουν οικονομικό πρόβλημα (γιατί έχασαν τη θέση εργασίας τους ή γιατί η επιχείρησή τους δεν πάει καλά), να πάρουν ακόμα μια παράταση στην καταβολή των δόσεών τους. Μια στοχευμένη ρύθμιση, που θα δίνει χρόνο στους έχοντες αντικειμενικό πρόβλημα, θα βοηθούσε τόσο τους δανειολήπτες και τις τράπεζες, όσο και την οικονομία. Όσον αφορά το θέμα των ΜΕΔ, αναμφίβολα είναι ανησυχητικό και θα έλεγα ότι πριν από την εκδήλωση της πανδημίας ήταν το κυριότερο πρόβλημα της οικονομίας μας. Σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να αγνοήσουμε τους κινδύνους για την οικονομία από το πρόβλημα των «κόκκινων» δανείων.

ΠΩΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΗΚΑΜΕ ΤΗΝ ΠΑΝΔΗΜΙΑ

Ως Deloitte, με ποιο τρόπο διαχειριστήκατε την κρίση του κορωνοϊού; Ποιο ήταν το στρατηγικό σας πλάνο; Η όλη εμπειρία έχει αλλάξει τις προτεραιότητές σας στον τρόπο λειτουργίας σας;

Στην Deloitte, πρωταρχικός μας στόχος ήταν και παραμένει η προστασία της υγείας των ανθρώπων μας. Από την πρώτη μέρα, υιοθετήσαμε μια σειρά προληπτικών μέτρων, ακολουθώντας και τις οδηγίες των Υγειονομικών Υπηρεσιών, όπως εντατικοποίηση των μεθόδων καθαρισμού και απολύμανσης των γραφείων μας και τήρηση μέτρων προσωπικής υγιεινής. Προχωρήσαμε στην εφαρμογή τηλεργασίας, με τις υφιστάμενες τεχνολογικές υποδομές και τα ψηφιακά μας εργαλεία να διασφαλίζουν την απρόσκοπτη συνέχιση των εργασιών μας. Στη συνέχεια, καταρτίσαμε σχέδιο εργασίας για την ενδυνάμωση της διευθυντικής ομάδας στον τρόπο διαχείρισης των ομάδων τους, με βασικές αρχές την ενσυναίσθηση και την ευελιξία στη διεκπεραίωση των εργασιών. Έτσι, μπορέσαμε αφενός να είμαστε ασφαλείς και αφετέρου να συνεχίσουμε να στηρίζουμε τους πελάτες μας, με στόχο όχι μόνο να ανταποκριθούν στις προκλήσεις ή/και να ανακτήσουν τις δραστηριότητές τους, αλλά και να μπορέσουν να βγουν από την κρίση δυνατότεροι. Γενικά, πιστεύω ότι η πανδημία θα αφήσει σε όλο τον οικονομικό κόσμο τα σημάδια των νέων εμπειριών που αποκτήθηκαν κατά την έξαρσή της και ότι θα συνεχίσουμε να λειτουργούμε σε μια καινούργια «κανονικότητα».

ΝΟΜΟΤΕΛΕΙΑΚΗ Η ΑΠΟΧΩΡΗΣΗ ΜΟΥ ΤΟΝ ΙΟΥΝΙΟ

Μετά από μια μακρά υπηρεσία, τον ερχόμενο Ιούνιο αποχωρείτε από τη θέση του CEO της Deloitte. Έχετε κάνει τον πρώτο σας απολογισμό; Και αν ναι, θα θέλαμε να μας πείτε ποιοι ήταν οι πιο σημαντικοί σταθμοί στην πορεία σας.

Μετά από πολλά χρόνια, αποφάσισα να αποχωρήσω από τη θέση του Ανώτερου Εκτελεστικού Συμβούλου της Deloitte. Αυτό είναι νομοτελειακό και αναμενόμενο. Είχα τη χαρά να ηγηθώ της εταιρείας κατά τη μεγάλη ανάπτυξη που σημείωσε τα τελευταία 20-25 χρόνια. Η δημιουργία της Deloitte, η προσέλκυση αξιόλογων συνεταίρων, η διάνοιξη νέων προοπτικών, η ενίσχυση του κύρους και της αξιοπιστίας της, η ανάληψη μεγάλων έργων και γενικά το σημερινό οικοδόμημα της Deloitte είναι μερικά από αυτά που με κάνουν υπερήφανο. Παραδίδω στον φίλο και συνεργάτη μου Πιερή Μάρκου έναν σύγχρονο, δυναμικό και ευέλικτο οργανισμό, ο οποίος, με τα πολλά καταξιωμένα στελέχη μας, μόνο να πρωταγωνιστεί μπορεί. Είμαι σίγουρος ότι η Deloitte θα συνεχίσει να βρίσκεται στην πρώτη γραμμή του επιχειρηματικού γίγνεσθαι του τόπου μας.

Ποιο είναι το μεγαλύτερο δίδαγμα που έχετε πάρει;

Στην επαγγελματική μου ζωή έζησα και είδα πολλά. Αυτό που κρατώ είναι η συμβουλή του πατέρα μου από την αρχή της καριέρας μου: «Όσο ψηλά και να φτάσεις, να είσαι πάντα σωστός και ακέραιος». Αυτή ήταν η πυξίδα μου και αυτήν ακολουθώ ευλαβικά μέχρι σήμερα.

Ποιος άνθρωπος αποτελεί πρότυπο και πηγή έμπνευσης για εσάς;

Σίγουρα ο πατέρας μου, ο οποίος με καθοδήγησε επαγγελματικά και μου άνοιξε τον δρόμο για να φτάσω εδώ που έφτασα. Ένας άνθρωπος αυτοδημιούργητος, σε μια εποχή που την ευκαιρία για γνώση και επαγγελματική πορεία την έβρισκες μόνος σου, είχε και έχει πολύ υψηλά ηθικά και επαγγελματικά πρότυπα.

Οι μέρες και οι στιγμές που περνά η χώρα μας είναι κρίσιμες. Ποιο μήνυμα θα στέλνατε στους εργοδότες ενόψει και της λήξης της στήριξης των κυβερνητικών σχεδίων περί τα τέλη Οκτωβρίου;

Όλοι γνωρίζαμε από την αρχή ότι τα μέτρα στήριξης δεν θα ίσχυαν για πάντα. Το κράτος δεν μπορεί να συντηρεί όλο τον πληθυσμό εσαεί. Έτσι, τώρα που φτάσαμε στο τέλος της κρατικής στήριξης, θα πρέπει όλες οι επιχειρήσεις να ξαναδούν τον επιχειρησιακό σχεδιασμό τους, τις προτεραιότητές τους και τις ανάγκες τους. Οι επιχειρήσεις μας θα πρέπει να επανασυνταχθούν με βάση τα νέα δεδομένα και να συγχρονιστούν με το νέο, τεχνολογικά αναβαθμισμένο περιβάλλον.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ