Του Μάκη Κεραυνού*
Σύμφωνα με τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), ο Χρηματοοικονομικός Αλφαβητισμός αναφέρεται στον συνδυασμό ετοιμότητας, γνώσης, δεξιότητας, νοοτροπίας και συμπεριφοράς, στοιχεία απαραίτητα για τη σωστή λήψη Χρηματοοικονομικών αποφάσεων, με τελικό στόχο την επίτευξη ατομικής οικονομικής ευημερίας.
Είναι γεγονός πως ο Χρηματοοικονομικός Αλφαβητισμός αποτελεί σημαντικό πυλώνα στη ζωή του ατόμου και στην κοινωνία. Το άτομο και το νοικοκυριό συνιστούν τα κύτταρα μιας κοινωνίας. Συνεπώς, αν τα άτομα και τα νοικοκυριά δεν γνωρίζουν και δεν εκπαιδευτούν στη συνετή διαχείριση των οικονομικών τους, ολόκληρη η κοινωνία θα επιβαρυνθεί από δυσβάστακτες επιπτώσεις.
Οξύ κοινωνικό πρόβλημα στην Κύπρο και στο εξωτερικό
Δυστυχώς, ο Χρηματοοικονομικός Αναλφαβητισμός αποτελεί ένα υπαρκτό και οξύ κοινωνικό πρόβλημα, όπως αυτό καταδεικνύεται από αποτελέσματα και πορίσματα διαφόρων ερευνών τόσο στην Κύπρο, όσο και στο εξωτερικό. Επιπρόσθετα, η Χρηματοπιστωτική κρίση του 2007 που έχει επηρεάσει σχεδόν όλα τα κράτη του κόσμου και κατ’ επέκταση και την Κύπρο, όπως και η Χρηματιστηριακή κρίση στην Κύπρο παλαιότερα, αποτελούν εν μέρει ενδείξεις του Χρηματοοικονομικού Αναλφαβητισμού της κοινωνίας. Η άγνοια συνέβαλε στην υπερβολική έκθεση των πολιτών σε μια σειρά από αλόγιστες Χρηματοοικονομικές συμπεριφορές και κινδύνους.
Παίζει ρόλο στην αντιμετώπιση κρίσεων
Οι Χρηματοπιστωτικές κρίσεις μπορούν να εκληφθούν και ως υπενθυμίσεις της μεγάλης σημασίας της γνώσης, των οικονομικών επιστημών και του πολυσύνθετου Χρηματοπιστωτικού Συστήματος για τα άτομα, τα νοικοκυριά, τις επιχειρήσεις και τα κράτη.
Ο Χρηματοοικονομικός τομέας είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την Οικονομία, αφού η ανάπτυξή του ωθεί την οικονομική ανάπτυξη. Τα καλώς λειτουργούντα Χρηματοοικονομικά συστήματα είναι σε θέση να κινητοποιήσουν την αποταμίευση, να διαθέσουν τους πόρους στην παραγωγικότερη χρήση, να διαφοροποιήσουν τους κινδύνους, να προκαλέσουν τη ρευστότητα, να μειώσουν τις δαπάνες πληροφοριών και συναλλαγών και να παρέχουν μια εναλλακτική λύση για τη διάθεση των κεφαλαίων. Σαφώς, αυτές οι λειτουργίες μπορούν να έχουν ένα θετικό αντίκτυπο στην οικονομική ανάπτυξη.
Σε μακροοικονομικό επίπεδο, ο Χρηματοοικονομικός Αλφαβητισμός προσφέρει στα άτομα μια επιπλέον ευαισθητοποίηση για αποταμιεύσεις σε τράπεζες, οι οποίες με τον τρόπο αυτό αυξάνουν στη συνέχεια και το επίπεδο του δείκτη ρευστότητάς τους, επίπεδο των οποίων είναι ευάλωτο και εμπερικλείει συστημικούς κινδύνους. Μια τραπεζική κρίση προκαλείται από την κρίση ρευστότητας η οποία προκαλεί την αθέτηση της τράπεζας στις υποχρεώσεις της.
Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, o θετικός μακροοικονομικός αντίκτυπος κατά τη διαδικασία αύξησης του επιπέδου του Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού, ενισχύει την ικανότητα των πολιτών να χρησιμοποιούν Χρηματοοικονομικά προϊόντα και υπηρεσίες για τη βελτίωση της ευημερίας τους.
Δυστυχώς, διεθνείς επιστημονικές μελέτες καταδεικνύουν πως ακόμη και σε αναπτυγμένες χώρες, σε μεγάλο ποσοστό των πολιτών, υπάρχει χαμηλό επίπεδο κατανόησης βασικών Χρηματοοικονομικών εννοιών όπως ο πληθωρισμός, ο δανεισμός, το επιτόκιο, ο ανατοκισμός, η σημασία της αποταμίευσης, οι επενδύσεις, η χρονική αξία του χρήματος και η διασπορά του κινδύνου μέσω διαφοροποίησης στις επενδύσεις.
Ύψιστης σημασίας η Εθνική Στρατηγική
Είναι γεγονός πως η Κύπρος παρέμεινε μία από τις πολύ λίγες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την οποία απουσίαζε μέχρι τα μέσα του 2022 μία εθνική στρατηγική για την αντιμετώπιση του Χρηματοοικονομικού Αναλφαβητισμού.
Σε άλλες χώρες οι οποίες ενδεχομένως να έχουν καλύτερες επιδόσεις Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού, υπήρχε από παλαιότερα μία εθνική στρατηγική για την προώθηση της Χρηματοοικονομικής Παιδείας, μέσω διαφόρων δράσεων όπως ενημερωτικών εκδηλώσεων ή και μαθήματος στα εκπαιδευτικά ιδρύματά τους, ίσως ακόμη και δίνοντας έμφαση στη Διά Βίου Μάθηση. Ουσιαστικά, δινόταν ανέκαθεν βαρύτητα στην ενσωμάτωση της Χρηματοοικονομικής Παιδείας στην κουλτούρα τους, με αποτέλεσμα να καθίσταται πλέον τρόπος ζωής τους, ξεκινώντας να έχουν τη σχετική εκπαίδευση από τη μαθητική τους κιόλας ηλικία.
Το Υπουργείο Οικονομικών λαμβάνοντας υπόψη τα υψηλά ποσοστά υπερδανεισμού του Ιδιωτικού τομέα, καθώς και τα υψηλά επίπεδα Μη Εξυπηρετούμενων Χορηγήσεων που υπάρχουν στην κυπριακή Οικονομία, κατάφερε να συμπεριλάβει κατά το έτος 2021 ως ορόσημο στο Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΣΑΑ) τη δημιουργία και υλοποίηση Στρατηγικής για την καταπολέμηση του Χρηματοοικονομικού Αναλφαβητισμού.
Ιδιαίτερα σημαντικό επίτευγμα αποτελεί η σύσταση, υπό την πρωτοβουλία και συντονισμό της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου (ΚΤΚ), της Κυπριακής Επιτροπής για τον Χρηματοοικονομικό Αλφαβητισμό και Παιδεία στην Κύπρο (ΚΕΧΑΠ) στην οποία συμμετέχω ο ίδιος ως μέλος. Η δημιουργία της ΚΕΧΑΠ ήταν αποτέλεσμα της απόφασης του Υπουργικού Συμβουλίου τον Ιούνιο του 2022, κατά το οποίο εγκρίθηκε η υιοθέτηση της Εθνικής Στρατηγικής για την Προώθηση του Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού και Παιδείας στην Κύπρο. Η ΚΕΧΑΠ είναι μία νέα θεσμοθετημένη επιτροπή που θα αναλάβει την εφαρμογή και υλοποίηση της Στρατηγικής. Θα έχει την ευθύνη της εφαρμογής, του ελέγχου, αλλά και της αξιολόγησης της Εθνικής Στρατηγικής.
Κρίνω σημαντικό επίσης, να αναφέρω ότι εκπρόσωπος του Υπουργείου Οικονομικών συμμετείχε ως μέλος της Αd – Hoc Επιτροπής, που δημιουργήθηκε τον Δεκέμβριο του 2020 μετά από πρωτοβουλία της ΚΤΚ, για τη διαμόρφωση της Εθνικής Στρατηγικής.
Με συντονισμένες προσπάθειες, τα μέλη της Ad – Hoc Επιτροπής πέτυχαν τη χρηματοδότηση αρκετών στόχων της Εθνικής Στρατηγικής μέσω τεχνικής υποστήριξης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Χαρακτηριστικό της σημασίας που αποδίδεται στην ενίσχυση της Χρηματοοικονομικής Παιδείας διεθνώς είναι πως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή χρηματοδοτεί το έργο στο πλαίσιο του Μέσου Τεχνικής Υποστήριξης 2022 της Γενικής Διεύθυνσης Υποστήριξης Διαρθρωτικών Μεταρρυθμίσεων (DG Reform), η οποία βοηθά τις χώρες της Ε.Ε. να σχεδιάσουν και να εφαρμόσουν μεταρρυθμίσεις ως μέρος των προσπαθειών τους για τη στήριξη της δημιουργίας θέσεων εργασίας και της Βιώσιμης Ανάπτυξης.
Απαιτείται ολιστική προσέγγιση
Όσον αφορά τα συγκεκριμένα μέτρα που έχουν ληφθεί στην Κύπρο, σημειώνουμε ότι τα τελευταία χρόνια έχουν αναληφθεί αρκετές πρωτοβουλίες στον τομέα αυτό, όπως διάφορα σεμινάρια και εκδηλώσεις για όλες τις ομάδες ανθρώπων και εκστρατείες ευαισθητοποίησης του κοινού, συμβάλλοντας στην ενίσχυση της ευαισθητοποίησης των πολιτών σχετικά με τη σημασία του Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού. Επίσης, έχουν υλοποιηθεί διάφορες πρωτοβουλίες για την ενίσχυση του Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού μεταξύ των μαθητών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στην Κύπρο.
Πιστεύω ότι απαιτείται μια ολιστική προσέγγιση για την αντιμετώπιση των χαμηλών επιπέδων Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού. Πρωτίστως, θα πρέπει να βελτιωθεί το νομικό και ρυθμιστικό περιβάλλον προκειμένου να γίνει σαφές, φιλικό προς τον χρήστη και απλό, παρέχοντας τα απαραίτητα εργαλεία και επιλογές στους επενδυτές, ώστε να καταστεί ελκυστικό για τον πληθυσμό, δηλαδή τους συμμετέχοντες στην αγορά ή τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής που παρέχουν τέτοιες λύσεις / πλατφόρμες κ.λπ.. Για παράδειγμα, ένα λογισμικό Χρηματοοικονομικής ανάλυσης που επιτρέπει στους επενδυτές να συγκρίνουν τις οικονομικές επιδόσεις διαφορετικών επενδυτικών επιλογών θα ήταν χρήσιμο. Επίσης, οι ιστότοποι οικονομικών ειδήσεων, τα τηλεοπτικά κανάλια και οι δημοσιεύσεις που παρέχουν ενημερωμένες πληροφορίες σχετικά με τις τάσεις της αγοράς, τις οικονομικές εξελίξεις και τα εταιρικά νέα μπορούν να επηρεάσουν τις επενδυτικές αποφάσεις.
Ορατός ο κίνδυνος του οικονομικού αποκλεισμού
Αναμφισβήτητα, ζούμε σε μια εποχή ραγδαίων τεχνολογικών εξελίξεων που συνεχώς μετασχηματίζουν τον τομέα των Χρηματοοικονομικών Υπηρεσιών. Σε μια τέτοια εποχή, ο Ψηφιακός Χρηματοοικονομικός Αλφαβητισμός, συνδυαστικά με τον Χρηματοοικονομικό Αλφαβητισμό, είναι ιδιαίτερα σημαντικός. Οι Τεχνολογικές Καινοτομίες αλλάζουν σταδιακά τον τρόπο συναλλαγών και διαχείρισης των οικονομικών μας.
Η Ψηφιακή Εποχή και συγκεκριμένα η 4η Βιομηχανική Επανάσταση περιλαμβάνει περισσότερες προκλήσεις, όπως ο χειρισμός μεγάλου όγκου Ψηφιακών Δεδομένων (Big Data), η Τεχνητή Νοημοσύνη και άλλα.
Συνεπώς, ο Ψηφιακός Χρηματοοικονομικός Αλφαβητισμός είναι ένα πολύ κρίσιμο πεδίο απόκτησης γνώσεων και ανάπτυξης δεξιοτήτων, τόσο για τον χειρισμό των Τεχνολογικών προκλήσεων, όσο και για τον κίνδυνον που πιθανόν να ελλοχεύουν, όπως για παράδειγμα οι Κυβερνοεπιθέσεις και οι Χρηματοοικονομικές απάτες, όπως και οι λανθασμένες οικονομικές αποφάσεις που ίσως οδηγήσουν σε απώλεια περιουσιακών στοιχείων.
Υπάρχει επιπρόσθετα ο κίνδυνος οικονομικού αποκλεισμού μερίδας του πληθυσμού. Η άνιση πρόσβαση στις Ψηφιακές Χρηματοοικονομικές Υπηρεσίες θα μπορούσε να διευρύνει τα ποικίλα οικονομικά χάσματα μεταξύ των πολιτών. Παρόλα αυτά, λαμβάνοντας τις κατάλληλες ενέργειες και μέτρα, θεωρώ ότι μπορεί να επιτευχθεί ο Ψηφιακός Χρηματοοικονομικός Εγγραμματισμός των «ευάλωτων» ομάδων, όπως είναι τα άτομα τρίτης ηλικίας. Ενδεχόμενα να βοηθήσει η διεξαγωγή εκπαιδευτικών σεμιναρίων σε αυτές τις ηλικιακές ομάδες.
Επομένως, η αναγκαιότητα κάλυψης όλων των διαστάσεων του Ψηφιακού Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού, θα πρέπει να ξεκινήσει άμεσα.
Ύψιστης σημασίας για το υπουργείο
Εν κατακλείδι, η Χρηματοοικονομική Παιδεία, συμπεριλαμβανομένου του Ψηφιακού Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού, είναι θέμα υψίστης σημασίας για το Υπουργείο Οικονομικών, το οποίο συμμετέχει ενεργά στις δράσεις υλοποίησης και εφαρμογής της Εθνικής Στρατηγικής για την προώθηση του Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού και Παιδείας στην Κύπρο. Είναι ένα δημόσιο αγαθό που μπορεί να εξασφαλίσει την κοινωνική συνοχή και να αμβλύνει τις ανισότητες. Η προώθηση της Χρηματοοικονομικής Παιδείας αναμένεται να ενισχύσει τους πολίτες, να ενδυναμώσει την οικονομική σταθερότητα και να μειώσει τη Χρηματοοικονομική ευθραυστότητα. Χρειάζεται συλλογική προσπάθεια από όλους τους φορείς, κυβερνητικούς και μη, για την ανάπτυξη περιεκτικών και συνοπτικών πρωτοβουλιών. Αναμφίβολα, η Χρηματοοικονομική Παιδεία αποτελεί θεμελιώδη συνιστώσα της Οικονομικής Ανάπτυξης, Ενδυνάμωσης και Ανθεκτικότητας.
*Υπουργού Οικονομικών
Διαβάστε επίσης: Χρηματοοικονομικός Αλφαβητισμός: Θα μπορούσε να καταστήσει μια κρίση ηπιότερη