Του Καθηγητή Πέτρου Πασιαρδή*
Εάν κάτι μας δίδαξε η πανδημία της νόσου Covid-19, πέρα από την αξία της υγείας, της συνέργειας και της αλληλεγγύης, είναι τα απτά οφέλη της επένδυσης στο ευέλικτο εξ αποστάσεως μοντέλο εκπαίδευσης. Είναι γεγονός ότι, παρά τις δυσμενείς επιπτώσεις της, η πανδημία είχε καταλυτικό ρόλο στον μετασχηματισμό της Tριτοβάθμιας Εκπαίδευσης και στάθηκε η αφορμή για αδιάψευστα άλματα σε βασικούς άξονες της λειτουργίας ενός πανεπιστημίου: ψηφιοποίηση των διαδικασιών και βελτιστοποίηση της εξυπηρέτησης των φοιτητών και άλλων ενδιαφερόμενων μερών, επενδύσεις σε ψηφιακές υποδομές, πλατφόρμες και εργαλεία τηλεκπαίδευσης, ενίσχυση των ψηφιακών δεξιοτήτων του διδακτικού προσωπικού και των φοιτητών και καλλιέργεια ήπιων δεξιοτήτων (π.χ., κριτική σκέψη, προσαρμοστικότητα, ομαδικότητα, ενσυναίσθηση), επενδύσεις σε διαδραστικό και πολυμεσικό εκπαιδευτικό υλικό κ.ά. Βέβαια, δεν είναι μόνο η πανδημία που τα τελευταία χρόνια επηρέασε την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Νέες έννοιες και απαιτήσεις, όπως οι ενήλικες φοιτητές, η διεθνοποίηση των σπουδών, οι κοινοπραξίες πανεπιστημίων, τα συστήματα αξιολόγησης και τα rankings, η παρείσφρηση της αγοράς στα δημόσια πανεπιστήμια, η μαζική εξ αποστάσεως εκπαίδευση, η ανοικτή πρόσβαση, τα MOOCs είναι πρωταγωνιστές στο παρόν σκηνικό.
ΝΕΟ «STATUS QUO»
Τα πλείστα πανεπιστήμια ανά τον κόσμο αναγκάστηκαν να στραφούν στη διαδικτυακή διδασκαλία και να προσαρμόσουν τις εκπαιδευτικές διαδικασίες στο νέο «status quo». Προσπάθησαν να διατηρήσουν κοντά τους φοιτητές τους χωρίς εκπτώσεις στη διδασκαλία και μάθηση. Ωστόσο, οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι, η «εξ ανάγκης» εξ αποστάσεως εκπαίδευση ήταν σε πολλές περιπτώσεις πρόχειρη, άναρχη, ακανόνιστη και λειτούργησε χωρίς να διέπεται από συγκεκριμένα πλαίσια και κατευθυντήριες γραμμές, που στην πραγματικότητα έχει αυτή η ιδιαίτερη εκπαιδευτική μεθοδολογία. Το ψηφιακό εκπαιδευτικό οικοσύστημα, για να μπορεί να υποστηρίζει αποτελεσματικά την ποιοτική εξ αποστάσεως εκπαίδευση, χρειάζεται προσεκτικό σχεδιασμό, κατάλληλες τεχνολογικές υποδομές, οργάνωση, αποτελεσματικές διδακτικές μεθόδους και κατάλληλη καθοδήγηση, ώστε οι φοιτητές, που σπουδάζουν από τον προσωπικό τους χώρο, στον δικό τους ρυθμό μάθησης και χρόνο, να έχουν ουσιαστική υποστήριξη. Η επιτυχημένη εξ αποστάσεως εκπαίδευση απαιτεί κατάλληλα μέσα διδασκαλίας και μάθησης, επικοινωνιακά μέσα που να επιτρέπουν τον συγχρονισμό φοιτητών και διδασκόντων όταν απαιτείται, κατάλληλες μεθόδους αξιολόγησης και επίτευξης των μαθησιακών αποτελεσμάτων, καθώς και ενίσχυση του ψηφιακού αλφαβητισμού όλων των συμμετεχόντων στην εκπαιδευτική πράξη.
Στον δικό μας μικρόκοσμο, ένα πανεπιστήμιο ήταν καθόλα έτοιμο να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις της πανδημίας και ήταν ήδη μπροστά από τα δεδομένα της «νέας εποχής». Το Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου (ΑΠΚΥ) συμπληρώνει φέτος 20 χρόνια ζωής και εξειδίκευσης στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Από την ίδρυσή του το 2002 και την εισδοχή των πρώτων φοιτητών του το 2006, το ΑΠΚΥ προσφέρει προγράμματα σπουδών και διά βίου μάθηση αποκλειστικά εξ αποστάσεως, με την αξιοποίηση των πλέον σύγχρονων εκπαιδευτικών τεχνολογιών, ώστε αγκυλώσεις της συμβατικής εκπαίδευσης, όπως περιορισμοί ηλικίας, τοπικότητας, χρονικοί περιορισμοί και συνθήκες ζωής να πάψουν να υφίστανται. Το προσωπικό του είναι εξειδικευμένο στην ψηφιακή εκπαίδευση και οι φοιτητές το επιλέγουν ακριβώς γι’ αυτή την εξειδίκευσή του. Εν ολίγοις, το εξ αποστάσεως μοντέλο εκπαίδευσης δεν ήταν για το ΑΠΚΥ μια προσωρινή αντίδραση απέναντι στην πανδημία ή μια συμπληρωματική μορφή εκπαίδευσης, όπως είναι τα δεδομένα για τα υπόλοιπα κυπριακά πανεπιστήμια, αλλά είναι η μοναδική αποστολή και η μακροπρόθεσμη στόχευσή του.
Στον απόηχο της πανδημίας, η «νέα» εποχή της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης αμφισβητεί θέσφατα, όπως την από καθ’ έδρας διδασκαλία, την αποκλειστικά διά ζώσης επικοινωνία και αλληλεπίδραση, το ένα και μόνο εκπαιδευτικό εγχειρίδιο, την αναζήτηση νέας γνώσης χωρίς την παράλληλη καλλιέργεια κριτικής και αναλυτικής σκέψης. Αυτή η «νέα» εποχή έχει και κοινωνική διάσταση, διότι οφείλει να διασφαλίζει την ισότητα στην πρόσβαση και στην ολοκλήρωση της Ανώτατης Εκπαίδευσης και στην αποτελεσματική ενσωμάτωση ατόμων με λιγότερες ευκαιρίες, όπως οι φοιτητές, εργαζόμενοι και άτομα από ευάλωτες ομάδες. Η ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση, την οποία υποστηρίζει και προάγει το Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου, επιτρέπει αυτές ακριβώς τις ίσες ευκαιρίες και την άρση του κοινωνικού αποκλεισμού. Με την κατάλληλη στήριξη από την Πολιτεία, όντας δημόσιο πανεπιστήμιο, το ΑΠΚΥ θα είναι σε θέση να πετύχει ακόμα πιο πολλά, πιο αποτελεσματικά, ακόμα πιο υποστηρικτικά στις ανάγκες των διαφόρων προφίλ ανθρώπων που συνθέτουν τη φοιτητική του κοινότητα. Αυτή η αναπτυξιακή πορεία και οι ευπροσάρμοστες στις ανάγκες των πολιτών ποιοτικές εκπαιδευτικές υπηρεσίες απαιτούν ανθρώπινους πόρους, υποστηρικτικές ψηφιακές υποδομές και πλατφόρμες, κατάλληλες κτηριακές εγκαταστάσεις, καινοτομίες, αυξημένα κονδύλια για ερευνητικές δράσεις, αποθέματα για την επιδότηση των αδύναμων οικονομικά φοιτητών, νέα προγράμματα σπουδών που να ανταποκρίνονται στις κατευθύνσεις της «νέας» οικονομίας και της «νέας» αγοράς εργασίας, ώστε οι απόφοιτοι να είναι κατάλληλα προετοιμασμένοι για τον νέο ψηφιακό ανταγωνιστικό και διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο.
Εν έτει 2023, η κοινωνία έχει διαφορετικές απαιτήσεις από το πανεπιστήμιο σε σχέση με τις απαιτήσεις που είχε στο παρελθόν και αυτές οι απαιτήσεις αποκρυσταλλώνονται ως τεράστιες προκλήσεις. Πώς τα πανεπιστήμια θα ανταποκριθούν στον εντεινόμενο ανταγωνισμό και στη μεγάλη ζήτηση για υψηλής ποιότητας εκπαίδευση; Ενδεχομένως να χρειαστεί να αναζητήσουν νέες αγορές, αξιοποιώντας την τεχνολογία για να προσελκύσουν νέα κοινά. Πώς ανταποκρίνονται τα πανεπιστήμια στην οικονομική κρίση; Στην Κύπρο, η περιορισμένη κρατική χορηγία και χρηματοδότηση των δημόσιων πανεπιστημίων είναι ο γενικός κανόνας, πόσο δε μάλλον όταν πρόκειται για το Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου, το οποίο λαμβάνει προϋπολογισμούς επιβίωσης και όχι ανάπτυξης. Προφανώς χρειάζεται μια αναθεώρηση του τρόπου κάλυψης των εξόδων για τη διδασκαλία και ιδιαίτερα την έρευνα, αλλά πώς χρηματοδοτούνται οι αναπτυξιακές δράσεις; Μήπως έφτασε η ώρα τα πανεπιστήμια να συνεργάζονται με την Πολιτεία για τη χρηματοδότηση της πρωτογενούς έρευνάς τους, της μη εμπορικής έρευνας, που έχει εθνική αξία και αξία για την κοινωνία; Είναι τώρα η ώρα για πιο ουσιαστικές συνεργασίες ανάμεσα στα τρία δημόσια πανεπιστήμια, ώστε το καθένα με τα μοναδικά πλεονεκτήματά του να συνεργεί στην αναβάθμιση της δημόσιας Ανώτατης Εκπαίδευσης και στην επίτευξη του στόχου της Πολιτείας να καταστεί –έμπρακτα– περιφερειακό κέντρο εκπαίδευσης και έρευνας;
ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ
Τα δεδομένα καταδεικνύουν ότι τα πανεπιστήμια πρέπει να αρχίσουν να προετοιμάζονται για μια εκπαιδευτική πραγματικότητα όπου η φήμη και το κύρος του ονόματός τους, αλλά και η γεωγραφική τους τοποθεσία θα έχει λιγότερη σημασία για τους υποψήφιους φοιτητές σε σχέση με τη μετρήσιμη ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης και τη χρηστικότητα του τίτλου σπουδών τους. Τα πανεπιστήμιά μας οφείλουν να αναγνωρίσουν αυτή τη δυναμική και να επανασχεδιάσουν τον τρόπο λειτουργίας, το εκπαιδευτικό χαρτοφυλάκιο, ενδεχομένως και τη στοχοθεσία τους. Οι ταχύτατα μεταλλασσόμενες ανάγκες της αγοράς απαιτούν εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό, σε συνεχή εξέλιξη. Για να ικανοποιηθούν αυτές οι απαιτήσεις θα πρέπει τα πανεπιστήμια από τη μια, να προσφέρουν περισσότερες θέσεις Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης και από την άλλη, οι θέσεις αυτές να προσανατολίζονται στους στόχους «οικονομικής ανάπτυξης» των εκάστοτε κυβερνήσεων, ώστε να αντιμετωπίζονται τα δομικά προβλήματα της υποαπασχόλησης και της ανεργίας, ιδίως των νέων και να ενισχύεται η παραγωγικότητα και καινοτομία της εθνικής οικονομίας.
Σε μια κρίσιμη καμπή στην ιστορία μας, όταν οι κοινωνίες και οι οικονομίες βασίζονται ολοένα και περισσότερο στη γνώση, στην καινοτομία και στην επιχειρηματικότητα, πρέπει όλοι οι ενδιαφερόμενοι φορείς - Πολιτεία, πανεπιστήμια, αγορά εργασίας, οικονομικοί φορείς, κοινωνικοί εταίροι, πολίτες- να αναλογιστούμε πώς τα ακαδημαϊκά ιδρύματα θα ανταποκριθούν στις επιταγές της νέας εποχής και πώς θα παρέχουν οικονομικά προσιτή, υψηλής ποιότητας εκπαίδευση σε ευρύτερα κοινά με διαφοροποιημένες ανάγκες και προσδοκίες. Οικοδομώντας στα 20 χρόνια εμπειρίας και στα κεκτημένα της πρόσφατης περιόδου, το Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου προχωρά με σταθερά βήματα και κύρια αποστολή του την παροχή ποιοτικής, σύγχρονης, συμπεριληπτικής, ευέλικτης και εμπλουτισμένης με κατάλληλα ψηφιακά μέσα εκπαίδευσης. Η παιδεία του τόπου μας οφείλει να αλλάξει συνολικά στην πράξη και η όποια νέα κυβέρνηση να υποστηρίξει τα κυπριακά πανεπιστήμια προς την κατεύθυνση της ουσιαστικής αναβάθμισης της Ανώτατης Εκπαίδευσης του τόπου μας. Έμπρακτα, διότι αυτό αξίζει στην κοινωνία μας. Στρατηγικός δε στόχος πρέπει να είναι να οδηγηθούν τα πανεπιστήμια στον μετασχηματισμό τους σε edupreneurial πανεπιστήμια όπως απαιτεί ο 21ος αιώνας. Δηλαδή, να μάθουν πώς να λειτουργούν μέσα στην πολυπλοκότητα του σημερινού κόσμου δίνοντας εξίσου βαρύτητα τόσο για το τι γίνεται εντός του πανεπιστημίου, όσο και για το τι γίνεται εκτός, στο γύρω περιβάλλον.
Διαβάστε επίσης: Τάσος Χριστοφίδης: Ξύνοντας την επιφάνεια
*Πρύτανη Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου