Του Δρ Λάμπρου Καούλλα*
Ο μαινόμενος ρωσο-ουκρανικός πόλεμος του 2022 παρακολουθείται στενά διεθνώς, αφού η πρόσβαση στο διαδίκτυο και τα ΜΚΔ επιτρέπει τη θέασή του από μια πλειάδα οπτικών γωνιών. Είναι ένας πόλεμος που έφερε ξανά στο προσκήνιο τα σενάρια για ανακατανομή ισχύος στο διεθνές σύστημα, για την ανάδυσης μιας νέας παγκόσμιας τάξης (με ή χωρίς κεφαλαία γράμματα, διεθνιστικής μονοπολικής ή εθνοκρατικής πολυπολικής) και την είσοδο σε έναν μεταμοντέρνο Ψυχρό Πόλεμο με νέα πολιτικο-ιδεολογικά σύνορα, κοινωνικές κανονικότητες και οικονομικά οικοσυστήματα.
Η στήλη ασχολήθηκε με την κλιμάκωση του πολέμου αυτού από υβριδικό σε συμβατικό, με ενδιαφέρουσες αστυνομικές, παραστρατιωτικές και πληροφοριακές διαστάσεις («Σημερινή», 06/03/2022), ενώ στη συνέχεια εξέτασε το σημείο που το Ουκρανικό συνάντησε τον κορωνοϊό και τη βιοασφάλεια, τη στιγμή που σιωπηλά στην ΕΕ και στον ΠΟΥ γίνονται συζητήσεις για μορφές θεσμοθέτησης ενός δυστοπικού «ψηφιακού πιστοποιητικού εμβολιασμού» στα πρότυπα του ευρωπαϊκού EUDCC («Σημερινή», 13/03/2022).
Στο σημερινό, τρίτο μέρος, της ενασχόλησής μας με το Ουκρανικό, καταπιανόμαστε με τον ρόλο των κρυπτονομισμάτων (cryptocurrencies) σε αυτήν την κρίση, αφού ίσως για πρώτη φορά οπλοποιούνται σε τέτοια έκταση.
Εισφορές σε crypto: Ουκρανικός Στρατός, Τάγμα Azov & Ρωσόφωνοι παραστρατιωτικοί
Λίγες ημέρες πριν από την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, η εταιρεία ανάλυσης ρίσκου «Flashpoint», σε αναφορά στο ιστολόγιό της (18/02/2022) παρατηρούσε πως οι παραστρατιωτικοί και των δύο μερών, τόσο οι Ουκρανοί, όσο και οι Ρωσόφωνοι στις αυτοανακηρυχθείσες «λαϊκές δημοκρατίες» του Ντονμπάς, χρησιμοποιούσαν τα ΜΚΔ (Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης) και τις ψηφιακές πλατφόρμες επικοινωνίας, όπως το VK και το Telegram, για στρατολόγηση και χρηματοδότηση των αγώνων τους. Από τα τέλη Ιανουαρίου παρατηρήθηκε ότι οι φιλορώσοι αυτονομιστές ζητούσαν εισφορές σε κρυπτονομίσματα και μέσω Telegram κοινοποιούσαν αριθμούς πορτοφολιών (wallets) για στήριξη του «Στρατού της Λαϊκής Δημοκρατίας του Ντόνετσκ».
Από τις πρώτες κιόλας μέρες και καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου, γίνονταν εισφορές από πολίτες σε όλον τον κόσμο, κυρίως Δυτικών χωρών, προς τις Ουκρανικές Ένοπλες Δυνάμεις. Σύμφωνα με πρόσφατη ανάλυση της εταιρείας Elliptic (11/03/2022), η ουκρανική κυβέρνηση και η ΜΚΟ «Come Back Alive» είχαν μαζέψει $63.8 εκατομμύρια μέσα από 120.000 εισφορές, μία εξ αυτών σε μορφή CryptoPunk NFT, αξίας περίπου $200.000. Για παράδειγμα, ο Gavin Wood, δημιουργός του Polkadot, συνεισέφερε το κρυπτονόμισμά του αξίας ύψους $5 εκατομμυρίων.
Το Υπουργείο Ψηφιακού Μετασχηματισμού της Ουκρανίας άνοιξε ειδική ιστοσελίδα (donate.thedigital.gov.ua) και καλεί τον έξω κόσμο να στηρίξει τη χώρα δωρίζοντας κρυπτονομίσματα, με στόχο να μαζευτούν $200.000.000. «Συνεισφέρετε κρυπτονομίσματα στην Ουκρανία για να στηρίξετε τον λαό στον αγώνα του για ελευθερία», αναφέρει η ιστοσελίδα και είναι ανοικτή για εισφορές σε Bitcoin, Ethereum, Tether, Terra, Solana, Polkadot, Cardano, Dogecoin, Hedera, Monero, Icon και Casper.
Υπάρχουν επίσης αναφορές (SITE Intel Group, 03/03/2022) πως το εθνικοσοσιαλιστικών τάσεων Τάγμα Αζόφ, το οποίο υπάγεται στην Ουκρανική Εθνική Φρουρά, δέχεται εισφορές σε κρυπτονομίσματα μέσα από μια διαδικασία συλλογικής χρηματοδότησης (crowdfunding).
Στις 16 Μαρτίου, σύμφωνα με ανακοίνωση του ίδιου Υφυπουργείου (@mintsyfra) ο Πρόεδρος της Ουκρανίας Volodymyr Zelenskyy υπέγραψε τον Νόμο «Περί εικονικών περουσιακών στοιχείων» (Law “On virtual assets”) καθιστώντας πλέον νόμιμα τα κρυπτονομίσματα στη χώρα. Ο νόμος επιτρέπει σε ουκρανικά και ξένα ανταλλακτήρια να λειτουργούν νόμιμα, ενώ προβλέπεται η στενότερη κυβερνητική εποπτεία των δραστηριοτήτων τους με στόχο την παροχή πρόσθετων εγγυήσεων στους πελάτες τους. Επιπλέον, ο νέος νόμος θα διασφαλίσει στην ουκρανική κυβέρνηση μια σταθερή ροή φορολογικών εσόδων, ενώ θα επιτρέπει στις τράπεζες και άλλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα να ανοίγουν λογαριασμούς για εταιρείες κρυπτονομισμάτων, συμβάλλοντας στην ενοποίηση των παραδοσιακών χρηματοοικονομικών μέσων με αυτών των κρυπτονομισμάτων και των παραγώγων τους.
Ρωσία: Σκαπουλάρει μέσω crypto τις κυρώσεις;
Οι οικονομικές κυρώσεις της Δύσης κατά της Ρωσίας έφεραν ξανά στο προσκήνιο τη συζήτηση για τον ρόλο των κρυπτονομισμάτων, όπως του Bitcoin, και κατά πόσον ο κύκλος που στηρίζει τον Ρώσο Πρόεδρο Vladimir Putin θα καταφέρει να διαφύγει τις κυρώσεις μετατρέποντας τον πλούτο του από ρούβλια σε κρυπτονομίσματα.
Στον δυτικό Τύπο έγινε μεγάλη συζήτηση για το αν η Ρωσία θα μπορέσει να παρακάμψει τις κυρώσεις μέσω της ευρείας χρήσης των κρυπτονομισμάτων στη χώρα, καθώς οι συναλλαγές αυτές λειτουργούν εκτός τραπεζικού συστήματος. Από την πρώτη κιόλας μέρα της εισβολής, ο Ross S. Delston, ειδικός σε θέματα ξεπλύματος βρόμικου χρήματος, δήλωσε στο «CNN» (24/02/2022) πως «αν οι Ρώσοι το αποφασίσουν -και είμαι σίγουρος ότι ήδη το κάνουν- να αποφύγουν τη χρήση οποιουδήποτε νομίσματος εκτός από τα κρυπτονομίσματα, μπορούν ουσιαστικά να αποφύγουν όλες τις κυρώσεις».
Από την άλλη, σε πρόσφατο άρθρο τους (01/03/2022), οι Matthew Pines και David Zell του αμερικανικού Bitcoin Policy Institute θεωρούν πως αυτή είναι μια υπερβολική θέση. Θεωρούν πως το Bitcoin δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως πρόκληση εθνικής ασφαλείας και προτείνουν όπως οι ΗΠΑ εξετάσουν πώς το κρυπτονόμισμα αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί «για την υπόσκαψη αυταρχικών καθεστώτων και την ενίσχυση των στρατηγικών στόχων των ΗΠΑ».
Οι συγγραφείς επιμένουν ότι το Bitcoin, επί του παρόντος, δεν είναι σε θέση, λόγω μεγέθους, να αντικαταστήσει το δολάριο και το ευρώ ως νόμισμα συναλλαγών. Οι ετήσιες (προπολεμικές) εξαγωγές της Ρωσίας ανέρχονται σε περίπου $400 δισεκατομμύρια, περίπου το 50% της τρέχουσας κεφαλαιοποίησης του Bitcoin. Η απόπειρα πώλησης ρωσικών αγαθών σε Bitcoin (σε ένα περιορισμένο αριθμό αγοραστών) θα παραφούσκωνε, σύμφωνα με τους συγγραφείς, την ήδη υψηλή μεταβλητότητά του και κατά συνέπεια θα δυσκόλευε τη Ρωσία από το να προβλέψει ή να διαχειριστεί τα εμπορικά έσοδά της. Αντιθέτως, τα σημαντικά αποθέματα χρυσού και κινεζικού γιουάν της Ρωσίας τα καθιστούν μια πιο βιώσιμη εφεδρεία για τη στήριξη των συνεχιζόμενων, αν και πιο περιορισμένων, εμπορικών δραστηριοτήτων.
Αστυνόμευση του διαφανούς blockchain
Οι Pines και Zell αναφέρουν επίσης πως τα μεγαλύτερα χρηματιστήρια πειθαρχούν στις κυρώσεις που επιβάλλουν οι ΗΠΑ και άλλες χώρες και ανταποκρίνονται σε μεγάλο βαθμό στις μαύρες λίστες που καθορίζονται. Έτσι, οι οντότητες και τα πρόσωπα που υπόκεινται σε κυρώσεις θα δυσκολευτούν να βρουν πλατφόρμες για να εκταμιεύσουν σε χρήμα τα κρυπτονομίσματά τους. Οι συγγραφείς επισημαίνουν ότι οι παραβάτες των κυρώσεων θα δυσκολευτούν να αποκρύψουν τις συναλλαγές τους με Bitcoin ή άλλα κρυπτονομίσματα, καθώς οι εταιρείες που επιτηρούν τα κρυπτονομίσματα συνεργάζονται στενά με τις Αρχές επιβολής του νόμου, χρησιμοποιώντας προς τούτο προηγμένα εργαλεία και την εγγενή διαφάνεια του blockchain, με δυνατότητες επισήμανσης παραβιάσεων σε πραγματικό χρόνο.
Αξιωματούχοι του Υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ, που μίλησαν στο «Politico» (25/02/2022), «δεν ανησυχούν υπερβολικά» πως τα κρυπτονομίσματα θα υπονομεύσουν την προσπάθεια να πνίξουν την πρόσβαση του Κρεμλίνου σε κεφάλαια. «Το ξέπλυμα μεγάλων χρηματικών ποσών μέσω μιας ζαλιστικής σειράς ψηφιακών πορτοφολιών και ανταλλακτηρίων είναι δαπανηρό, χρονοβόρο και το πιθανότητα ορατό στην ευρύτερη αγορά κρυπτονομισμάτων, δεδομένων των τεράστιων επενδυτικών χαρτοφυλακίων των ατόμων και ιδρυμάτων που αναφέρονται στις κυρώσεις», ανέφεραν.
Σύστημα SWIFT & η ρωσοκινεζική εναλλακτική
Στις 4 Φεβρουαρίου, λίγες βδομάδες πριν από την εισβολή στην Ουκρανία, ο Ρώσος Πρόεδρος Putin μαζί με τον Κινέζο Πρόεδρο Xi Jinping διακήρυξαν μια στρατηγική συνεργασία «χωρίς όρια» και «χωρίς “απαγορευμένες” περιοχές συνεργασίας», με αναφορές στο διάστημα, την κλιματική αλλαγή, την τεχνητή νοημοσύνη και τον έλεγχο του διαδικτύου (CNA, 05/02/2022). Τόσο η Ρωσία όσο και η Κίνα έχουν αναπτύξει αμοιβαία διαλειτουργικές εναλλακτικές στο σύστημα διασυνοριακών πληρωμών SWIFT, το οποίο αποτελεί ένα σημαντικό εργαλείο για την επιβολή των αμερικανικών κυρώσεων.
Αντί λοιπόν του Bitcoin, οι συγγραφείς του Bitcoin Policy Institute εκτιμούν ότι η Ρωσία μπορεί να χρησιμοποιήσει τους πιο πάνω μηχανισμούς για να παρακάμψει τις κυρώσεις, αν και παραμένει να διαφανεί ποια θα είναι η έκταση της κινεζικής προσφοράς. Δεδομένου ότι η Κίνα απαγόρευσε όλες τις συναλλαγές με κρυπτονομίσματα και απαγόρευσε την κρυπτοεξόρυξη Bitcoin το 2021, δεν αναμένεται να είναι ιδιαίτερα σημαντικό ή χρήσιμο για τη Ρωσία στην τρέχουσα κρίση.
Οι συγγραφείς αναφέρουν πως «το bitcoin, ως ένα παγκόσμιο σύστημα ψηφιακού διακανονισμού, επιτρέπει στον οποιονδήποτε να μεταφέρει αξία με peer-to-peer τεχνολογία χωρίς κεντρικούς μεσάζοντες», υποσκάπτοντας έτσι αυταρχικά καθεστώτα.
Το άρθρο καταλήγει ότι «καθημερινά οι Ρώσοι στρέφονται στο Bitcoin και σε stablecoins που συνδέονται με το δολάριο, για να ξεφύγουν από το ρούβλι που καταρρέει». Προβλέπουν ότι «αυτό θα επιδεινώσει τη ρωσική νομισματική κρίση και θα επιτρέψει τη ροή κεφαλαίων προς τη Δύση» και θεωρούν πως οι όποιες ευρείες και αδιάκριτες κυρώσεις που περιορίζουν την πρόσβαση Ρώσων πολιτών σε κρυπτονομίσματα θα παραβίαζαν μια βασική αρχή της πολιτικής των ΗΠΑ. Επικαλούνται δήλωση του Daleep Singh, Αναπληρωτή Συμβούλου Εθνικής Ασφαλείας για τη Διεθνή Οικονομία της κυβέρνησης Joe Biden, για επιβολή τέτοιας φύσεως κυρώσεων που να μη φαίνεται ότι στοχεύουν στην τιμωρία των Ρώσων πολιτών.
Ψηφιακά επιδόματα σε κατάσταση στρατιωτικού νόμου
Στις 6 Μαρτίου 2022, ο Πρωθυπουργός της Ουκρανίας, Denys Shmyhal, φορώντας ένα ασιδέρωτο χακί πουκάμισο, κάλεσε τον επιχειρηματικό κόσμο να συμβάλει, στο πλαίσιο του στρατιωτικού νόμου, στην ανοικοδόμηση των βιομηχανικών υποδομών και να εργοδοτήσει τους Ουκρανούς που εκτοπίστηκαν.
Σε μια μικρή αναφορά, η οποία ωστόσο δεν πέρασε απαρατήρητη, ο Ουκρανός Πρωθυπουργός εξήγγειλε στήριξη σε όσους έχασαν δουλειές, σπίτια και αποταμιεύσεις και παρέμειναν στη χώρα, ύψους 6.500 ουκρανικών hryvnia. «Το πρόγραμμα θα λειτουργεί κατ’ αναλογίαν με τις πληρωμές εμβολιασμού. Δηλαδή με τη βοήθεια της εφαρμογής Diia, το Υπουργείο Ψηφιακής Καινοτομίας θα δώσει λεπτομέρειες για το πώς ακριβώς θα υποβληθούν οι αιτήσεις για στήριξη», ανέφερε (UATV, 06/03/2022).
Όπως διευκρινίστηκε μετά, η καταβολή της στήριξης δεν είχε να κάνει με το αν κάποιος είναι εμβολιασμένος ή όχι, αλλά με τη χρήση της ίδιας εφαρμογής που χρησιμοποιήθηκε και για την καταβολή ψηφιακού επιδόματος σε όσους εμβολιάστηκαν κατά του Covid-19 (Reuters Fact Check, 14/03/2022).
* Αστυνομικές Σπουδές, Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου
(δημοσιεύθηκε στη «Σημερινή της Κυριακής», 20/03/2022, στήλη «Άμυνας & Ασφάλειας Αφηγήματα»)